آريامن ayriman
الهه‌ی محافظ و نگهدارنده‌ی زنان و مردان جامعه در اساطير زرتشتي که مورد ستايش واقع می‌شود. آريامن (Aryaman) يا ايريمن (Airiman)، خداي روابط و همبستگي‌های قبيله‌اي و خانواده‌های آريايي‌ها نيز می‌باشد. همچنين آريامن نام ايزد دوستي، پيوند، آرامش و درمان بخشي بوده و نخستين پزشک مينُوي است که چاره و درمان دردها به دست او سپرده شد و در برابر هزاران دردي که اهريمن می‌آورد، او درمان عرضه می‌کند. آريامنِ ودايي با ميترا (Mithra) به حدي همبستگي دارد که در دو نوبت با اسم مرکب دوتايي ميترا - ايريمن ظاهر می‌شود. در ريگ ودا، اسم خنثي آريامن وجود دارد که ظاهراً معناي آن "مهمان نوازي" و يا "احساس دوستي نسبت به ميهمان" بوده و همراه با اسم مذکري به معناي "دوست مهمان" يا به گونه‌ی کلي به معناي "محبت" می‌آيد. آريامن در گات‌ها نيز به عنوان مترادف با هشي (Hashi) به معناي دوست ذکر شده است. مراد از اين واژه در رابطه با گروه اجتماعي، عضو قبيله يا اهل محل بوده و مقصود کساني است که شخص به مناسبت رابطه‌ی آشنايي و رفت و آمد اجتماعي، از آنان انتظار مهمان نوازي و يا به هنگام لزوم، انتظار پشتيباني دارد. موضوع وظايف ناشي از رابطه‌ی خاص ميان مهمان و ميزبان با انديشه‌های اساسي پايبندي به هر گونه پيمان و عهد، رابطه‌ی بسيار نزديک دارد. به عنوان پاسدار مراقبت از پيمان‌ها، ميترا را می‌توان مراقب مهر ورزيدن به ميهمان نيز دانست. بنابراين ميترا تا اندازه‌اي همکار و هم رديف آريامن قرار گرفته و به طور دقيق می‌توان گفت که ايريمن نوعي گوهر ذاتي از ميترا می‌باشد. اين ايزد فرودست‌تر هيچگاه با يکي از پديده‌های طبيعت تداعي نيافته و اسطوره‌اي درباره‌ی وي پيدا نشده، اما در وداي متأخر، پاره‌اي از خصايص ايندرا (Indra) را زينت دهنده‌ی پيکر او می‌کنند تا هنگامي که انگاره‌اش را براي حضور در مراسم قرباني طلب کنند، شکوهمند و آراسته بنمايد. آريامن در اوستا هيچ گونه برجستگي خاصي نداشته، اما يکي از بزرگ‌ترین نيايش‌های زرتشتيان که با گويش گاتايي سروده شده، دعا و نيايش به درگاه "ايريمن گرامي" می‌باشد. از اين دعا که در يسناي پنجاه و چهارم آمده، در يشت سوم به عنوان بزرگترين‌ترین منثره (Manthra) براي پيشگيري از بيماري و شفا يافتن ياد شده است. شايد آريامن در طول اعصار گذشته به آن سبب ستايش شده که وي را يار و ياور انسان دانسته و تصور می‌کردند که وي می‌تواند هر يک از 99999 بيماري را که آدمي ممکن است به آن دچار شود، شفا دهد. زرتشتيان بر اين باورند که در آينده و هنگامي که دنيا بايد مجدداً آباد و ساخته شود، آريامن نيز مانند سوشيانت‌ها (Saoshyant) که نجات دهندگان بشريت هستند و نماز "ايريمن - اشبه" را خواهند خواند، وي نيز نقشي بر عهده دارد. شايد اين بدين دليل است که اين ايزد آسماني، آنان را در انجام وظيفه‌ی دشواري که شفا دادن جهان از بيماري، بدي و شقاوت باشد، کمک و مدد رساند. همچنين آريامن در روز رستاخيز به هنگام آزمون بزرگ که گناهکاران را با فلز گداخته، از نيکوکاران جدا می‌سازند، ايزد آذر را ياري می‌دهد. از محبوبيت آريامن هيچگاه در ايران زمين کاسته نشده و در سده‌ی سوم ميلادي نيز مبلّغين ماني‌گري در آثار مذهبي خويش، موجود آسماني که مسيحِ نجات دهنده و پزشک روح آدمي را با او يکي دانستند، همانا آريامن مهربان و شفابخش می‌باشد، بنابراين مسيحِ خويش را ايريمن - اشيه خواندند. آريامن شکل ايراني اين ايزد در برابر صورت اوستايي آن ايريمن بود. در ودا، تضرع و التماس به درگاه آريامن، همراه با يکي ديگر از آديتي‌ها به نام بهاگا (Bhaga) که ايزد نيکبختي و سعادت است، انجام می‌گيرد.
