ابومنصور محمد ازهری هروی

(371 /370 -282 ق)، ادیب، نحوى، لغوى، فقیه و محدث شافعى. در هرات به دنیا آمد. از شاگردان نفطویه و ابن‏السراج و ربیع بن سلیمان بود و با زجاج و ابن‏الانبارى نیز ملاقات كرد و از محمد بن ابى‏جعفر مندرى و به یك واسطه از ابوالعباس ثعلب روایت مى‏كرد و از شاگردان وى بود. ابن‏درید را درك كرده اما از وى روایت ننموده است. وى در فنون علم حدیث نیز مهارت داشت. مدتى در عراق و جزیرةالعرب به جمع لغت مشغول بود. چندى هم به دست قرامطه بادیه‏نشین اسیر شد، و در آنجا بر اثر معاشرت با اعراب هوازن بسیارى از لغات و اصطلاحات حقیقى زبان عرب را فراگرفت. ابوعبید هروى مولف «غریبین» و ابویعقوب قراب و حسین بن محمد باشانى و دیگران از شاگردان ازهرى هستند. ابومنصور در هرات درگذشت. از آثار وى: «تهذیب اللغة» در ده مجلد كه ابن‏منظور صاحب كتاب « لسان العرب» در مقدمه‏ى كتاب خود آن را از مهتمرین كتاب لغت شمرده است؛ «الادوات»؛ «تفسیر اصلاح المنطق»؛ «تفسیر الفاظ مختصر» مزنى؛ «تفسیر السبع الطوال»؛ «التقریب فى التفسیر»؛ «تفسیر شعر ابى‏تّمام»؛ «شرح غرائب الفاظ مستعمل فقها» یا «الزاهر فى غرائب الالفاظ»؛ «معرفة الصبح»؛ «كتاب علل القراءات»؛ «تفسیر القرآن»؛ «معانى شواهد غریب الحدیث»؛ «ردّ على اللیث».