عبداللَّه انصاری هروی

(481 -396 ق)، عارف، محدث، فقیه و شاعر. معروف به پیر هرات و پیر انصار و شیخ‏الاسلام. وى از اعقاب ابوایوب انصارى صاحب رحل پیغمبر بود، كه در قهندز هرات متولد شد. از كودكى زبانى گویا و توانا داشت چنانكه به عربى و فارسى شعر مى‏سرود و اشعار عربى بسیار در خاطر داشت. خواجه در تصوف و حدیث و كلام و فقه سرآمد زمان خود بود. او در تصوف از شیخ ابوالحسن خرقانى تعلیم گرفت و جانشین او شد و علاوه بر او از مشاهیر متصوفه‏ى عهد خود مانند شیخ ابوسعید ابوالخیر نیز بهره جست. وى از عبدالجبار جراحى، قاضى ابومنصور ازدى، ابوسعید سرخسى، ابوالفوارس پوشنجى، احمد بن منجویه اصفهانى و محمد بن عبداللَّه شیرازى و بسیارى دیگر حدیث شنید. و مؤتمن ساجى و عبداللَّه سمرقندى و عبدالصبور هروى و حنبل بخارى و ابوالوقت، خادمش، و دیگران از وى روایت كرده اند. او در فقه پیرو روش احمد بن حنبل بود. خواجه بیشتر اوقات در هرات به ارشاد و تعلیم مشغول بود. در همان جا درگذشت و در گازرگاه دفن شد. مزار او امروز زیارتگاه است. از آثار وى: «منازل السائرین»، «در عرفان و سلوك»؛ «انوارالتحقیق»؛ «رحل الرسول»؛ «رساله‏ى اربعین»؛ «طبقات الصوفیه»، به گویش هروى در شرح احوال عرفا؛ تفسیرى كه بر قرآن نوشت و اساس كار میبدى در تألیف «كشف‏الاسرار وعدةالابرار»، معروف به «تفسیر خواجه عبداللَّه»؛ «زاد العارفین»؛ «كنز السالكین»؛ «قلندرنامه»؛ «محبت‏نامه»؛ «الهى‏نامه»؛ «رساله‏ى واردات»؛ «ذم الكلام».