عبدالوهاب برغانی قزوینی

(وف 1294 ق)، فقیه، مجتهد، متكلم، حكیم، واعظ و شاعر. پس از فراگیرى مقدمات و ادبیات، فقه و اصول را از پدرش و عمویش شهید ثالث فراگرفت. آن گاه به اصفهان رفت و حكمت و فلسفه را در حوزه‏ى درس آخوند ملاعلى نورى آموخت و پس از وفات ملاعلى نورى به حوزه درس ملاآقا حكمى قزوینى پیوست و از شاگردان درجه اول او به حساب مى‏آمد. برغانى سپس به عراق رفت و در محضر درس سید محمد مجاهد و شریف العلماى مازندرانى و شیخ محمد حسن نجفى صاحب «جواهر» تلمذ كرد و به درجه اجتهاد نایل شد. وى با استادش سید محمد مجاهد در جنگ روسیه و ایران شركت كرد. او چندى در كربلا به تدریس مشغول بود و چون پدرش درگذشت در قزوین و سپس در تهران اقامت گزید. او مرجع تقلید و فتوا و مدرس طلاب علوم دینى بود و تدریس فلسفه و عرفان بعد از فوت ملا آقا حكمى كاملا بر عهده‏ى او قرار گرفت. از مشهورترین شاگردانش، سید جمال‏الدین اسدآبادى است كه در مدرسه صالحیه فلسفه و عرفان را از او اخذ كرد. به گفته‏ى صاحب «المآثر و الآثار»، در طلاقت زبان و ملاحت بیان و حلاوت لهجه و حسن تفهیم عموما و در منبر خصوصا در تمام ایران یگانه بود. از آثار وى: «خصائص الاعلام فى شرح شرائع الاسلام»، به عربى، در پانزده مجلد؛ «مخازن الاصول»، به عربى، در اصول فقه، در بیست مجلد؛ شرح بر «عرشیه‏ى» ملاصدرا؛ «دیوان» شعر؛ كتاب «سوز و گداز»، در قالب مثنوى در واقعه كربلا.