ابوالحسن علی بن حمزة بن عبداللَّه بن بهمن بن فیروز اسدی فارسی کسایی

(وف 189 ق)، قارى، ادیب، لغوى و نحوى. یكى از قراء سبعه است. اصلش از ایران بود كه در یكى از روستاهاى كوفه به دنیا آمد و در بغداد سكنى گزید. وى در تلاوت مدتى شاگرد حمزه یكى دیگر از قراء سبعه بود و موافق حمزه قرائت مى‏كرد، ولى عاقبت قرائت مخصوصى اتخاذ نمود. حفص و ابوعمر دورى از راویان مشهور قرائت او هستند. جمعى دیگر نیز همچون نصیر رازى و قتیبة بن مهران اصفهانى و احمد بن ابى‏سریج و عیسى بن سلیمان شیزرى و ابوحمدون طیب نیز قرائت او را روایت كرده‏اند. كسائى از شاگردان امام جعفر صادق (ع) شمرده شده و از اعمش و سلیمان بن ارقم و سفیان بن عیینه و ابوبكر بن عیاش حدیث روایت كرده است. او در ادبیات و نحو و لغت نیز از پیشگامان عراق بود. نحو را از معاذ هراء و یونس نحوى و خلیل بن احمد عروضى فراگرفت. فراء و ابوعبید قاسم بن سلام و جمعى دیگر از شاگردان او به حساب مى‏آیند. شافعى گوید كه هر كه خواهد در نحو متبحر شود پس باید كه بر سفره‏ى كسایى نشیند. هارون الرشید احترام ویژه‏اى براى او قائل بود و دو پسرش امین و مأمون را به دست وى سپرد تا ادب آموزند. با هارون الرشید به ایران آمد و در رى در قریه‏ى ارنبویه درگذشت. در سال مرگ وى اختلاف است و سالهاى 193 ،185 ،183 ،182 ،180 و 197 ق به عنوان سال وفات ذكر شده است. از آثارش: «معانى القرآن»؛ «القراآت»؛ «النوادر» كبیر، اوسط و اصغر؛ مختصرى در نحو؛ «المصادر»؛ «الوقف و الابتداء فى القرآن»؛ «متشابه القرآن»؛ «مقطوع القرآن و موصوله»؛ «الحروف»؛ «العدد»؛ «اختلاف العدد»؛ «الهجاء»؛ «اشعار المعایات و طرائقها»؛ «الهاآت المكنى بها فى القرآن»؛ «لحن العامه»؛ «نسب رسول‏اللَّه (ص)».