مهدی مفتاح
(تو 1288 ش)، موسیقیدان، نقاش و شاعر. در تهران به دنیا آمد. از كودكى به موسیقى علاقه داشت و براى اغناى ذوق خود به نىلبك روى آورد و بعد به نواختن نى پرداخت و سپس به قره نى علاقهمند شد و همهى اینها را بدون معلم تمرین مىكرد. پس از آن نیز، براى فراگیرى ویولن نزد استاد ابوالحسن صبا رفت. فعالیتهاى او از دوران تحیل در هنرستان شروع شد. وى غیر از استفاده و كسب فیض در محضر صبا، به همراه تنى چند از هنرمندان صفحاتى پر كرد. مفتا علاوه بر موسیقى، به شعر و نقاشى نیز علاقهمند بود و توسط پسر عمهاش، نیما یوشیج، نزد رسام ارژنگى به فراگیرى نقاشى پرداخت. او پس از اخذ لیسانس، وارد وزارت فرهنگ شد و از 1320 ش در رادیو به نوازندگى پرداخت و در سالهاى بعد، رهبر و سرپرست اركستر شمارهى یك رادیو ایران شد. مهمترین اقدام مفتاح، تحقیق و مطالعه دربارهى ساز قانون بوده و از وى مقالاتى دربارهى قانون در مجله «موزیك ایران» به چاپ رسیده است. از آثار وى، غیر از تكنوازیها و همنوازیهاى او، تصانیفى است كه به وسیلهى اركسترهاى رادیو اجرا شده و استاد بنان آن را خوانده است. از آثار اركستر او: «پرواز»؛ «راز دل»؛ «به امید دیدار».[1]
از میان تمام كسانى كه در دورهى دوم ضبط صفحات موسیقى در ایران به پر كردن صفحه پرداختهاند، 3 نفر بیشتر در حال حاضر در قید حیات نیستند (دوره دوم ضبط در ایران از سال 1306 آغاز شد): ملكه حكمت شعار، ملوك ضرابى كاشانى و مهدى مفتاح، اولى و دومى به سبب حرفه خاص خویش و موقعیت خود، در پنجاه سال اخیر از شهرت بسزایى برخوردار بودند و هستند لیكن مفتاح كمتر شناخته شده است و این اشكال بافت فرهنگى در جامعه ما بوده است كه اهل ذوق و طرب را بیشتر از اهل علم و تتبع خوش دارند. مفتاح فرزند محمودخان مفتاحالملك، در تهران متولد شد. در پنج سالگى پدر را از دست داد و تحت تكفل برادران ارشد خود قرار گرفت. از كودكى به موسیقى علاقه داشت. برادر بزرگتر او، على مفتاح به نواختن تار و ویولن آشنا بود. مهدى كوچك براى اغناى ذوق خود، نىلبكى تهیه كرده، نزد خود به فراگیرى آن پرداخت. بعد از دو سال، به نواختن نى هفتبند روى آورد و بعد از آن نیز به قرهنى علاقمند شد و همه اینها را نزد خود و بدون معلم تمرین مىكرد. سرانجام به ویولن روى آورد و بعدها نزد بزرگترین نوازندهى آن دوران، ابوالحسن صبا به شاگردى رفت. در همین بین تحصیلات خود را تا كلاس دهم در مدرسه آمریكایى سپرى كرد. عشق وى تنها به موسیقى نبود، بلكه به شعر و نقاشى نیز شوق بسیار داشت. پسر عمه او، نیما یوشیج شاعر معروف بود كه توسط او به «رسام ارژنگى» نقاش نامى آن دوران معرفى شد. رسام ارژنگى انگیزهى تأسیس یك مدرسه رسمى نقاشى را داشت و مفتاح نیز تا یكسال در نگارستان ارژنگى مشغول هنرآموزى بود، لیكن پس از آن به مدرسهى دولتى موسیقى (هنرستان عالى موسیقى سالهاى بعد) مراجعه كرد و از همان مدرسه دیپلم گرفت. فعالیتهاى موسیقیایى مهدى مفتاح از دوران تحصیل او در هنرستان شروع شد. غیر از استفاده و كسب فیض در محضر صبا، از سال 1306 به بعد كه بازار ضبط صفحات ایرانى دوباره پس از یك دوره فترت رونق یافت، وى به همراه تنى چند از هنرمندان صفحاتى پر كرد. مشهورترین آنها دو صفحه است كه كمپانى انگلیسى «هیزماسترزویس» از ویولن تكنوازى وى به همراه آواز روحانگیز پركرده است. اولى صفحهاى است در سهگاه كه یك روى آن تصنیف «عهدشكن» (در سهگاه) است، اثر پرویز ایرانپور با اركستر خود وى و با صداى روحانگیز و روى دوم، ویولن مفتاح است كه ابتدا قطعهاى كوتاه را نواخته سپس روحانگیز با این شعر وى را همراهى مىكند: «همه روز باز نمانم كه ببینم از تو رویى»... دومى صفحهاى است كه هر دو روى آن آواز دشتى است و در ابتداى آن، مفتاح چهار مضرابى نواخته و پس از آن روحانگیز با شعر: «دل خون شد از امید و نشد یار یار من» آواز مىخواند. این دو صفحه در زمان خود مورد استقبال واقع شد و آواز روحانگیز در صفحه دوم در سالهاى بعد مورد تقلید بسیارى از خوانندگان دیگر زن واقع شد (از جمله خانم مرضیه). مفتاح در سال 1288 متولد و پس از طى مراحل تحصیلات ابتدایى به سال 1319 تحصیلات خود را در دانشسرا به پایان رسانید و لیسانس گرفت. سپس وارد وزارت فرهنگ شد. از سال 1320 نیز در رادیو به نوازندگى پرداخت و در سالهاى بعد، رهبر و سرپرست اركستر شماره 1 رادیو ایران شد. مفتاح مشاغل متعددى تا به حال داشته است كه مهمترین آنها عبارتند از: تصدى مجله موسیقى اداره موسیقى كشور- دبیرى دبیرستانها و دانشسراى عالى و هنرستان عالى موسیقى- ریاست دفتر اداره موسیقى كشور و هنرستان عالى موسیقى- معاون هنرستان موسیقى ملى. آثار موسیقیایى وى بر چهار دسته است: 1- تكنوازىها و همنوازىهاى او (كه بیشتر در صفحه ضبط شده یا در سالیان اولیهى تأسیس رادیو از آنجا پخش شده است). 2- تصانیف او كه به وسیلهى اركسترهاى رادیو اجرا شده و بنان آن را خوانده است (از آن جمله است: سكوت شب، بخت بازآید، نغمهى سحر، شوق زندگى). 3- آثار اركسترى (از آن جمله است: پرواز، راز دل، به امید دیدار). 4- آثار مدرسهاى كه شامل تمریناتى است براى ویولن كه در كتابهاى آموزش ویولن هنرستان موسیقى ملى به چاپ رسیده است.
از نظر موسیقیایى، مهدى مفتاح در گروه موسیقیدانانى است كه پس از ایجاد موسیقى نوین توسط كلنل وزیرى پا گرفتند و با تغییراتى چند در اصول كاریشان هنگام كار در رادیو، در حول و حوش همان مكتب به كار پرداختند. چنانچه آثار و تصانیف او نیز داراى خصوصیات و حالات همین شیوه است و خدمات مفتاح در هنرستانها نیز دنبالهى منطقى همین راه مىباشد.
مهمترین اقدام مفتاح، تحقیق و مطالعه درباره ساز «قانون» است كه هر چند در فرهنگ سازهاى سنتى و موسیقى سنتى ما جدایى ندارد با توجه به این كه ریشهاى ایرانى دارد. این ساز را در ایران رحیم قانونى و پسرش جلال قانونى مىنواختند ولى شیوهى نوازندگى آنان بر پایهى موسیقى عربى بود. مفتاح از سال 1328 به یادگیرى قانون اقدام كرد و بعد از چند سال براى تحقیقات بیشتر در زمینهى تكنیك این ساز به عراق و كشورهاى دیگر سفر كرد. وى درصدد نوشتن دستورى براى قانون بود كه تا آنجا كه بنده اطلاع دارم هنوز به چاپ نرسیده است ولى مقالاتى از او دربارهى قانون در موزیك ایران به چاپ رسیده است.
مفتاح مردى است مهربان، مؤدب و خوش محضر، كهنسالى و سالیان متمادى كار در موسیقى ایران، از ویژگىهاى مثبت اخلاقى وى مىباشد. صحبتهاى او مىتواند گوشههایى از تاریخ معاصر موسیقىمان را كه تا به حال پنهان مانده است، آشكار كند.
موسیقیدان.
تولد: 1288.
درگذشت: 1375.
مهدى مفتاح نوازندهى قانون و ویولن بود. نزد ابوالحسن صبا ویولن را آموخت و موسیقى را در هنرستان عالى موسیقى و مدرسهى موسیقى وزیرى فراگرفت.
در سال 1319 با افتتاح رادیو در گروه موسیقى نوین به رهبرى وزیرى به همكارى پرداخت. و قبل از آن نیز آثارى در صفحهى گرامافون ضبط نموده بود. با دریافت لیسانس از دانشسراى عالى، به خدمت فرهنگ درآمد. وى نخستین مدرس و نویسندهى روش جهت معرفى و نواختن قانون به حساب مىآید و مدرس انجمن موسیقى ملى و سرپرست و نوازندهى گروه موسیقى سازهاى ملى مدرس هنرستان موسیقى بود.
در 1331 نظامت هنرستان موسیقى را عهدهدار داشت. وى همچنین ناظر و سرپرست آتلیهى معمارى و نقاشى دانشكدهى هنرهاى زیبا در دانشگاه تهران بود و در سال 1323 به ادارهى موسیقى كشور انتقال یافت.
از جمله آثار قلمى وى مىتوان به كتاب متد قانون و آهنگهایى براى این ساز را نام برد.
مهدى مفتاح در سال 1375 درگذشت و پیكر وى در بهشت زهرا در قطعهى 88 (هنرمندان و نویسندگان) مدفون است.
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
