مصطفی عدل
معروف به منصورالسلطنه، در 1261 در تبریز تولد یافت. پدرش حاج ابراهیم خلیل از معاریف و بزرگان تبریز بود و به شغل قضاوت اشتغال داشت. مدتى ریاست دیوانخانه خراسان با او بود. عدل تحصیلات ابتدائى و مقدماتى را در تبریز انام داد و سپس عازم مصر شد و دورهى متوسطه را در آنجا گذرانید. بعد در پاریس در رشتهى حقوق ثبتنام نمود و درجهى لیسانس گرفت. در 1282 به ایران بازگشت و در وزارت امور خارجه استخدام شد و اولین ماموریت او نایب سومى سفارت ایران در مصر بود. بعد با سمت نایب دوم مامور تفلیس گردید و چندى در آنجا انجام وظیفه كرد تا سرانجام به تهران احضار و معاونت دارالترجمه وزارت امور خارجه را به او سپردند. در 1286 به وزارت عدلیه انتقال یافت و سمت قضائى گرفت و كتابى تحت عنوان حقوق اساسى نوشت، به استادى مدرسهى علوم سیاسى برگزیده شد. عدل در وزارت عدلیه مراحل ترقى را پیمود و به معاونت آن وزارتخانه رسید. در كودتاى 1299 در كابینهى صد روزهى سید ضیاءالدین طباطبائى به كفالت وزارت عدلیه منصوب شد. در این سمت قوانین مهمى مانند قانون ثبت اسناد و قانون مرور زمان را تهیه و به تصویب رسانیده، مورد اجرا قرارداد ولى پس از سقوط كابینهى سید ضیاءالدین، مدتى بیكار ماند، به تدریس در مدرسهى عالى حقوق پرداخت. در تشكیلات نوین عدلیه كه در سال 1306 علىاكبر داور بنیاد نهاد، عدل به خدمات قضائى دعوت شد و با رتبهى 9 قضائى مدیركل تهیه قوانین و احصائیه شد و در تهیه و تصویب قوانین مهمى كه در آن تاریخ ضرورت كامل داشت، تلاش بسیار نمود و قریب 8 سال در این سمت باقى و برقرار بود.
در 1314 از وزارت عدلیه به وزارت امور خارجه انتقال یافت و سمت وزیرمختارى ایران در ژنو و نمایندگى دائمى در جامعهى ملل به او تفویض شد و در همین سمت ریاست صدمین دورهى اجلاسیه شوراى جامعهى ملل را عهدهدار گردید. در 1316 به ایران بازگشت و به سمت معاونت وزارت امور خارجه منصوب و چندى نیز عهدهدار كفایت آن وزارتخانه شد. در 1317 به وزیرمختارى ایران در ایتالیا تعیین گردید و تا مهرماه 1320 ش (1941 م) در آن سمت انجام وظیفه مىكرد. پس از اشغال ایران از طرف قواى متفقین و قطع رابطهى سیاسى ایران و ایتالیا به تهران احضار شد و از طرف دكتر عیسى صدیق وزیر فرهنگ وقت، به جاى علىاكبر دهخدا به ریاست دانشكدهى حقوق و علوم سیاسى و اقتصاد برقرار گردید. وى دكتر عبدالله معظمى را به معاونت خویش به جاى دكتر على شایگان برگزید.
در اسفند 1320 در آخرین ترمیم كابینهى ذكاءالملك فروغى به وزارت فرهنگ معرفى شد ولى با استعفاى فروغى، كابینه سقوط نمود. جانشین فروغى، على سهیلى بود كه در كابینهى خود، عدل را در وزارت فرهنگ تثبیت كرد.
در نخستوزیرى دوم على سهیلى در 1322، عدل وزیر مشاور كابینه شد. در سال بعد همان سمت را در كابینهى محمد ساعد مراغه عهدهدار گردید. در آذر 1323 در كابینهى مرتضى قلى بیات (سهامالسلطان) به سمت وزیر دادگسترى تعیین و به مجلس شوراى ملى معرفى شد.
در كابینهى اول ابراهیم حكیمى و كابینهى محسن صدر، وزیر مشاور گردید. در 1324 با سمت ریاست هیئت نمایندگى ایران در كنفرانس سانفرانسیسكو شركت نموده ، نطق مفصل و بلیغى به زبان فرانسه در مورد تخلیهى ایران و پرداخت خسارات ناشى از جنگ ایراد نمود و بعد در مجمع عمومى سازمان ملل متحد در نیویورك حضور به هم رسانیده، دربارهى حقانیت ایران و حفظ استقلال و تمامیت ارضى كشور تلاش بسیار نمود.
در سال 1326 در كابینهى احمد قوام، ابتدا وزیر دادگسترى و بعد وزیر مشاور شد. در سال 1327(1948 م) در نخستوزیرى عبدالحسین هژیر و محمد ساعد مراغهاى، سمت وزارت مشاور داشت.
در سال 1328 پس از تاسیس مجلس سنا در ایران از طرف شاه به سناتورى آذربایجان انتخاب شد. تا اینكه در سال 1329 به بیمارى سرطان درگذشت. او دوبار وزیر فرهنگ، دو نوبت وزیر دادگسترى و 7 بار وزیر مشاور در كابینههاى ایران بوده است.
مصطفى عدل علاوه بر استادى و ریاست دانشكدهى حقوق یكى از علما و حقوقدانان ایران بود و در تمام كمیسیونهائى كه براى تهیهى قوانین تشكیل مىشد عضویت داشت. پس از تصویب قانون مدنى ایران وى شرحى از قانون مزبور تهیه و انتشار داد. این كتاب علاوه بر تدریس در دانشگاه مورد استفاده قضات دادگسترى نیز واقع مىشد و قریب نیم قرن كتاب مزبور از بهترین منابع حقوق مدنى ایران بود و به دفعات تجدید چاپ شد. عدل در جوانى به مصاهرت میرزا رضاقلىخان هدایت (نیرالملك) درآمد. نیرالملك نیز از بزرگان علم و ادب بود و علاوه بر وزارت معارف چندى ریاست دیوان عالى تمیز را داشت. از عدل حینالفوت یك پسر و چهار دختر باقى ماند. ناصر ذوالفقارى، دكتر محسن مظاهر، دكتر طاهر ضیائى دامادهاى او بودند.
(بخش 1) (سید) مصطفى بن (حاج) میرزا ابراهیم خلیل ركنالعدالة طباطبائى تبریزى ملقب به منصورالسلطنه (و. 1258 ه.ش.- ف. بیست و دوم تیرماه 1329 ه. ش.) حقوقدان ایرانى و از رجال دوره رضا شاه پهلوى. وى سمتهاى دولتى مختلفى یافت از جمله در سال 1283 ه.ش. نایب دوم سفارت ایران در مصر گردید و در سال 1288 ه.ش. مدعى العموم استیناف مركز شد و در سال 1289 ه.ش. به معاونت وزارت عدلیه برگزیده شد. در 1290 ه.ش. مدیریت كل معارف را بر عهده گرفت و در سال 1299 ه.ش. كفیل وزارت عدلیه گردید. در سال 1316 ه.ش. نماینده ایران در مجمع انفاق ملل بود كه به ریاست یك صدمین دوره اجلاسیه شوراى جامعه انتخاب شد. چندى هم وزیر كشاورزى بود. در سال 1320 ه.ش. به مقام استادى دانشكده حقوق نایل آمد. از آثار او «حقوق مدنى» است كه در تهران به چاپ شده.
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
