بر اساس نامه این کانون تفکر، تبدیل نفت خام به فرآورده، علاوه بر فوایدی نظیر اشتغالزایی، رونق اقتصادی، خروج از رکود سایر صنایع و کم‌اثر شدن تحریمهای نفتی، موجب سودآوری حداقل 2 برابری نسبت به خام‌فروشی نفت و ورود ارز به میزان 2 برابر به کشور می شود.
متن نامه فوق به شرح زیر است:
همانطور که مستحضر هستید؛ کشورهای غرب آسیا با داشتن 48 درصد منابع نفتی جهان، تنها 9 درصد از نفت جهان را مصرف می‌کنند. این درحالیست که کشورهای گروه OECD با مصرف 62 درصد از نفت جهان و در اختیار داشتن تنها 7 درصد از ذخایر نفت، نیازمندترین کشورها به انرژی این منطقه هستند. بخش قابل توجهی از این مصرف در کشورهای پیشرفته، ناشی از اقداماتی است که در راستای تبدیل نفت خام به فرآورده انجام می شود.
بررسی‌های کارشناسی نشان می دهد که تبدیل نفت خام به فرآورده، علاوه بر فوایدی نظیر اشتغالزایی، رونق اقتصادی، خروج از رکود سایر صنایع و کم‌اثر شدن تحریمهای نفتی، موجب سودآوری حداقل 2 برابری نسبت به خام‌فروشی نفت و ورود ارز به میزان 2 برابر به کشور می شود. بنابراین، ضروری است جمهوری اسلامی ایران نیز از مزیت دسترسی به منابع عظیم نفت خود استفاده نموده و به جای خام فروشی، زمینه را برای توسعه تولید فرآورده‌های ارزشمند نفتی فراهم کند.
از آنجا که در فرمایشات رهبر معظّم انقلاب نیز بارها بر «کاهش خام فروشی نفت» و «هدایت نقدینگی بهسمت فعالیت های مولد اقتصادی» تاکید شده و ماده 44 قانون برنامه ششم توسعه نیز به «ایجاد ظرفیت پالایشی به میزان 2.7 میلیون بشکه نفت و میعانات گازی» اشاره دارد، تهیه یک طرح ملی برای این موضوع و اقدام بر اساس آن به ویژه در شرایط اقتصادی فعلی کشور، اهمیت بالایی دارد. در این راستا، کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در پاییز سال 1397 طرحی را جهت تامین مالی و افزایش جذابیت اقتصادی طرحهای پتروپالایشی ارائه نمود؛ این طرح که در تاریخ 27 آذر 1397 به تصویب این کمیسیون رسید، هم‌اکنون در دستورکار صحن علنی مجلس شورای اسلامی قرار دارد.
ضمن تشکر از اقدام هوشمندانه کمیسیون محترم انرژی مجلس شورای اسلامی، ضروری است این طرح با اصلاحاتی به مرحله تصویب و اجرا برسد. از جنابعالی و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی تقاضا میشود با پیگیری اصلاح و تسریع در روند تصویب این طرح، اجرای هر چه سریعتر آن را دنبال نمایند.
به پیوست، گزارشی از بررسی طرح مذکور و پیشنهادهای اصلاحی لازم برای آن تقدیم می‌گردد. شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی آماده است اصلاحات مورد نیاز این طرح را در جلسات حضوری، خدمت جنابعالی و سایر نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی تشریح نماید.
در پیوست نامه شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی به رئیس مجلس شورای اسلامی آمده است:
در طرح کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی تحت عنوان «افزایش ظرفیت پالایشگاه های های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه گذاری مردمی»، زمینه افزایش جذابیت صنعت پتروپالایش نفت خام برای بخش خصوصی و جلب مشارکت اقتصادی مردم از طریق روش «تنفس خوراک» فراهم شده است. علاوه بر این، انگیزه شرکتها و گروه‌های اقتصادی فعال در این حوزه از طریق اعطای مجوزهای جدیدی نظیر «اجازه صادرات فرآورده به شرکتهای خصوصی» افزایش می یابد. این دو مورد در ادامه تشریح شده است:
«پتروپالایشگاهها» واحدهای جدید فرآورش نفت خام
بسیاری از پالایشگاههای جهان برای بهبود حاشیه سود پالایشی خود، نسبت به تولید محصولات پتروشیمیایی اقدام کرده و نگرش تجمیع پالایشگاه و پتروشیمی در قالب واحدهای پتروپالایشی را اجرا نمودهاند. روند جهانی به گونهای است که سهم سرمایهگذاری در احداث پتروپالایشگاه نسبت به پالایشگاه برای شرکتهای معتبر بینالمللی در حال افزایش است. بررسی وضعیت شرکتهای بزرگ صنعت نفت در کشورهای پیشرفته نشان میدهد که این شرکتها به طراحی و اجرای واحدهای پتروپالایشگاهی روی آوردهاند.به عنوان مثال شرکت BP 24 درصد، shell 39 درصد، Total 74 درصد و Exxon Mobil 90 درصد فعالیتهای خود در زمینه فرآورش نفت را به این زمینه مهم اختصاص دادهاند. اصلیترین هدف احداث پتروپالایشگاه، افزایش سودآوری، تنوع فرآورده‌ها، سهولت در بازاریابی و تنوع مشتریان بینالمللی و تولید محصولات باارزش افزوده بالا است. دلایل دیگری مانند امنیت تامین خوراک واحدهای پتروشیمی و همچنین هیات مدیره مشترک واحد پالایشگاهی و پتروشیمیایی نیز در ضرورت تجمیع آنها موثر است.
مطالعات کارشناسی نشان میدهد نرخ بازده داخلی (IRR) ارزی پتروپالایشگاهها بسته به پیکربندی آنها از 16 درصد الی 20 درصد متغیر است که در مقایسه با پالایشگاههای قدیمی و نیز پتروشیمیها، از سودآوری 3 تا 4 برابر برخوردار است.
«تنفس خوراک» روشی برای افزایش جذابیت سرمایهگذاری
منظور از «تنفس خوراک»، اعطای خوراک در تمام یا بخشی از سال‌های اول و دوم پس از بهره‌برداری واحد پتروپالایشگاهی است و هزینه خوراک در این مدت به عنوان وام صندوق توسعه ملی به مجموعه سهامداران پتروپالایشگاه به حساب می آید.اعطای تنفس خوراک در این طرح از دو جهت موجب جلب مشارکت اقتصادی سهامداران می شود:
- بهبود سوددهی اقتصادی با افزایش نرخ بازده داخلی (IRR): استفاده از این روش، نرخ بازده داخلی طرح را تا بیش از 22 درصد افزایش میدهد که باعث افزایش جذابیت طرح برای سرمایهگذاران خواهد شد.
- کاهش دوره بازگشت سرمایه به یک سال: در شرایط عادی، دوره بازگشت سرمایه طرحهای پتروپالایشگاهی همراه با سود آن پس از گذشت 8 سال از ابتدای بهره‌برداری پروژه اتفاق می‌افتد که این زمان با توجه به فرهنگ اقتصادی و اجتماعی در کشور ما یک زمان طولانی برای بازگشت سرمایه به حساب می آید و موجب عدم استقبال مردم و بخش خصوصی برای سرمایهگذاری در چنین پروژه‌هایی میشود. اما در مدل تنفس خوراک، دوره بازگشت سرمایه به یک سال پس از بهره‌برداری واحد تقلیل می یابد که قطعا در جلب اطمینان خاطر بخش خصوصی و مردم در مشارکت طرحها موثر است.
عواید اجرای طرح
در نگاهی کلی میتوان عواید حاصل از این طرح را در 4 بخش زیر خلاصه نمود:
اشتغالزایی:
این اقدام اشتغالزایی 1 میلیون نفری را برای مدت حداقل 40 سال در کشور به همراه خواهد داشت. میزان اشتغالزایی حداکثر این طرحها، بستگی به میزان توسعه صنایع پایین دستی در ذیل طرحهای مذکور خصوصا در حوزه پتروشیمیایی آنها دارد و می‌تواند تا بیش از 2 میلیون نفر افزایش یابد.
لوکوموتیو اقتصادی و رونق تولید:
اجرای طرح تبدیل پالایشگاههای قدیمی به پتروپالایشگاه و همچنین احداث پتروپالایشگاه‌های جدید در کشور، پتانسیل بالایی برای افزایش ظرفیت تولید و خدمات در صدها شرکت دیگر خواهد بود. زیرا احداث این واحدها به مثابه لوکوموتیو اقتصادی است که همراه با خود صنایع فولاد، لوله سازی، ماشین سازیها، شرکتهایی نظیر آذراب، آلومینیوم سازی، سازندگان شیرکنترلی و ابزار پنوماتیکی و حتی صنایع سیمان و شرکتهای عمرانی را به تحرک و خروج از رکود وا می‌دارد.
بیاثرسازی تحریمهای نفتی:
نفت خام تا قبل از فرآورش در واحدهای پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی، قابلیت استفاده در هیچ صنعت، خودرو، نیروگاه و حتی پتروشیمی را ندارد و این مسئله مشتریهای نفت ایران را تنها به 40 پالایشگاه در سطح دنیا کاهش داده است. این در حالی است که فرآورش نفت خام و تبدیل آن به زنجیره متنوعی از فرآورده‌های پالایشی و پتروشیمیایی، مشتریان ایران را به بیش از صدها هزار شرکت یا حتی میلیاردها انسان در سطح دنیا افزایش می دهد و موجب میشود که صادرات بخش زیادی از فرآورده‌ها از طریق خودروهای سنگین، خط لوله و نهایتا کشتی‌های کوچک به سایر کشورها صورت گیرد. این نحوه از صادرات را میتوان «توزیع از طریق شبکه مویرگی» نامید که اعمال تحریم‌ها بر روی آن به مراتب سخت‌تر از تحریم نفت خام است. این فرآورده‌ها معمولا در محموله‌های کوچک، عمدتا به کشورهای همسایه و در مسافت‌های نزدیک تجارت می‌شوند.
هدایت نقدینگی:
طبق گزارش بانک مرکزی، نقدینگی کشور در آذرماه سال 1397 بیش از 1700 هزار میلیارد تومان بوده است. بنابر نظر کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس، تأمین مالی داخلی برای افزایش 2 میلیون بشکه در روز به ظرفیت پالایش و پتروپالایش نفت کشور، نیازمند حدود 40 میلیارد دلار معادل 400 هزار میلیارد تومان سرمایه است که با توجه به نقدینگی موجود در جامعه، طی یک بازه زمانی مشخص قابل جمعآوری است. کافی است مردم و بخش خصوصی نسبت به دریافت سود قطعی مشارکت در پروژههای مذکور مطمئن باشند.
پیشنهادهایی برای بهبود طرح
پیشنهادهای شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی برای بهبود این طرح در 5 بخش زیر ارائه می گردد.عدم تمرکز بر احداث پالایشگاههای کوچک (مینی ریفاینری) در این طرح: مطابق برخی تعریفها، به پالایشگاههایی با ظرفیت کمتر از 20 هزار بشکه و مطابق برخی دیگر کمتر از 50 هزار بشکه در روز، مینی ریفاینری گفته میشود. امروزه احداث این واحدها در کشورهای پیشرفته دنیا منسوخ شده است و «اقتصاد مقیاس» یکی از مهمترین عوامل سوددهی در این صنعت است. البته مینی ریفاینری‌ها تنها می توانند پالایشگاه باشند و اجرای یک پتروپالایشگاه کامل در مقیاس کوچک از نظر فنی و اقتصادی غیر ممکن است. احداث تعداد کمی از پالایشگاههای کوچک ممکن است برای برخی مناطق خاص کشور مناسب باشد اما احداث آنها در سطح گسترده در کشور مخصوصا در نقاط پراکنده، هزینههای جانبی بسیاری به همراه خواهد داشت.
لزوم توجه به احداث مجمتعهای بزرگ پتروپالایشگاهی: احداث پارکهای جدید شیمیایی از سالها پیش در دنیا مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال میتوان به 7 پارک شیمیایی مطرح در جهان اشاره کرد که عبارتند از:
- پارک شیمیایی لودویگشافن آلمان
- پارک صنعت فرآیندی نپیک انگلستان
- پارک شیمیایی آنتورپ بلژیک
- پارک نفت و گاز و پتروشیمی هوستون آمریکا
- منطقه صنعتی مپ تافوت تایلند
- پارک شیمیایی جزایر جورانگ سنگاپور
- پارک شیمیایی الجبیل عربستان
به منظور دستیابی به نتیجه مطلوب و ارتقاء کارایی طرح احداث پتروپالایشگاهها، توجه به احداث پارک (hub) شیمیایی بزرگ در سواحل جنوبی کشور امری ضروری و مهم میباشد. عوامل زیر سودآوری بالای پارکهای شیمیایی در سواحل جنوبی کشور را تضمین میکند:
- استقرار در کنار بنادر اصلی کشور
- دسترسی به آبهای آزاد و بازارهای مصرف
- دسترسی به مراکز صنعتی درون قارهای
- نزدیکی و تلفیق با واحدهای بالادستی
- مبادله بهینه خوراک میان واحدها
- هم افزایی بیشتر میان واحدهای تولیدی
تهیه مدلی برای ارائه ضمانت سرمایهگذاری به بخش خصوصی و مردم: برای جلوگیری از ایجاد هرگونه رانت و جلب اعتماد بخش خصوصی و مردم لازم است مدلی برای ارائه ضمانت سرمایهگذاری توسط دستگاههای اجرایی و نظارتی، تهیه و تدوین شود تا اطمینان جامعه برای سرمایهگذاری ایمن در طرحهای ملی اقتصادی حاصل شود.
توجه به بازار پر تقاضای صنعت پتروشیمی: مطابق گزارش World Oil Outlook 2018 سازمان اوپک، تقاضای نفت برای صنعت پتروشیمی، با افزایشی معادل 4.5 میلیون بشکه در روز، از 13 میلیون بشکه در روز در سال 2017، به 17.5 میلیون بشکه در روز در سال 2040 میرسد. این میزان رشد تقاضا، بیشترین متوسط رشد در بین صنایع مختلف (نیروگاههای تولید برق، حمل و نقل دریایی، هوایی و زمینی و...) است. میزان رشد تقاضای نفت برای صنعت پتروشیمی در همه مناطق جهان مثبت است. هرچند این رشد تقاضا با مقادیر مختلفی مشاهده میشود ولی با توجه به پیشبینیهای این سازمان، صنعت پتروشیمی کشورهای عضو اوپک بیشترین تقاضای نفت را خواهند داشت.
مطالعه بازار فرآورده‌های پالایشی و پتروشیمیایی در دنیا خصوصا همسایگان ایران در منطقه به همراه سوریه، یمن و لبنان نشان میدهد که بازار فرآورده‌های مذکور در سال‌های آتی با افزایش قابل توجه تقاضا مواجه خواهد بود. به دلیل حجم بالای مواد پتروشیمیایی تولیدی توسط هر پتروپالایشگاه، در یک دوره کوتاه میتوان به تولیدکننده پیشتاز محصولات پتروشیمیایی منطفه تبدیل شد.
پروژههای آپگریدینگ پالایشگاههای موجود: پیشنهاد می شود اجرای پروژه های آپگریدینگ (بهینه سازی و ارتقاء کمی و کیفی فرآورده ها) پالایشگاه های موجود در اولویت این طرح قرار گیرد. تولید نفت کوره با متوسط 23 درصد در سبد فرآورده های پالایشگاه های نفت کشور، هم اقتصاد این پالایشگاه ها را ضعیف کرده است و هم به خاطر وضع قوانین زیست محیطی که از ابتدای سال 2020 میلادی (دیماه 1398) در جهان اعمال خواهد شد، ممکن است موجب وقوع بحران در صادرات این فرآورده شود. تبدیل این واحدهای قدیمی به پتروپالایشگاه موجب می شود که تولید نفت کوره آنها به زیر 6 درصد کاهش یابد. فناوری هایی نظیر کک سازی تاخیری می توانند تولید این ماده در پتروپالایشگاه ها را به صفر درصد نیز برسانند.
نفت کوره اصلی ترین نوع سوخت برای کشتی هاست. سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) از سال 2005 تا 2016 میلادی به 3 مرحله اعمال محدودیت بر شناورها در خصوص انتشار گوگرد در هوا اقدام کرده است که در آخرین مرحله، حد مجاز انتشار گوگرد توسط کشتی ها از 3.5 درصد به 0.5 درصد کاهش یافته است که از 1 ژانویه 2020 به اجرا در می آید. متوسط میزان گوگرد در نفت کوره پالایشگاه های ایران برابر 2.8 درصد است.
