پایگاه نشر آثار حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در یاداشت روز خود به فضیلت و جایگاه روز " دحوالارض" پرداخته است. که بدلیل اتقان بی دخل و تصرف تقدیم می شود.
به یقین هر چه انسان درباره نظام جهان آفرینش و شگفتى هاى آن، چه در مورد آغاز خلقت و چه در ادامه راه مى اندیشد، حیرانتر مى شود؛ حیرتى آمیخته با عشق آفریننده این دستگاه با عظمت و حیرتى توأم با شناخت و معرفت ذات پاک او.[1]
در این میان «دحو الارض» روز سر بر آوردن خشکى ها از زیر آبها است؛ زیرا زمانی تمام کره زمین را آب فرا گرفته بود؛ به تدریج آب ها در خُلَل و فُرَج (منافذ و شکافها) زمین فرو رفت و خشکى ها از زیر آب پیدا شدند.[2]
دحوالارض در قرآن
اینکه خداوند می فرماید: «وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها؛[3] زمین را بعد از آن گسترش داد» اشاره به همین گستردن زمین می باشد.[4]
«دحا» از ماده دَحو (بر وزن مَحو) به معنى گستردن است.[5] منظور از «دحو الارض» نیز این است که زمانی [در تاریخ طبیعی زمین] تمام سطح زمین را آب هاى حاصل از باران هاى سیلابى نخستین فرا گرفته بود. این آب ها تدریجاً در گودال هاى زمین جاى گرفتند و خشکی ها از زیر آب سر بر آوردند و روز به روز گستردهتر شدند تا به وضع فعلى در آمد.[6]
هم چنین دیگر آیات قران کریم نیز به این مسأله اشاره می کند، در قرآن کریم آمده است: «و الأرض مددناها؛[7] ما زمین را گسترش دادیم». «مد» در اصل به معنى گسترده ساختن و بسط دادن است، و به احتمال قوى در اینجا اشاره به سر برآوردن خشکی هاى زمین از زیر آب است.[8]
و یا آیۀ «و هو الذی مَدَّ الأرض؛[9] او کسى است که زمین را گسترش داد». این احتمال در این جمله وجود دارد که منظور از«مد الأرض» اشاره به همان مطلبى باشد که دانشمندان زمین شناسى مى گویند؛ یعنی تمام زمین در آغاز زیر آب پوشیده بود، سپس آب ها در گودال ها قرار گرفت و خشکی ها تدریجاً از آب سر بر آوردند و روز به روز گسترده شدند، تا به صورت کنونى در آمدند.[10]
«دحو الارض» در روایات
روایات اسلامى تصریح مىکند که همه زمین نخست زیر آب غرق بود و خشکی ها تدریجاً سر از آب بیرون آوردند (علم امروز نیز این معنى را پذیرفته است).[11]
این روایات مىگوید: نخستین نقطه اى که از زیر آب سر برآورد «کعبه» بود، و سپس خشکی هاى زمین از کنار آن گسترش یافت که از آن به عنوان دحو الارض (گسترش زمین) یاد شده است.[12]
مطابق بعضی از روایات، نخستین جایى که از زیر آب بیرون آمد و خشک شد و سپس گسترش یافت، سرزمین «مکه» و بخصوص محل «خانه کعبه» بود؛ لذا مکه «ام القرى؛ مادر همه آبادىها» نام گرفت.[13] چرا که اصل و آغاز پیدایش تمام خشکی هاى روى زمین است.[14]
لذا اولین نقطه ی خشکی که از زمین سر بر آورد سرزمین مکه بود و به تدریج ادامه یافت تا به صورت فعلی تثبیت شد به نحوی که دریاها سه چهارم روی زمین و خشکی ها یک چهارم آن را تشکیل داد.[15]
امام علی علیه السلام نیز در فرازی در توصیف صفات خداوند به مسألۀ گسترش زمین اشاره می کند و عرضه مىدارد: «اللهم داحى المدحوات؛ بار خدایا! اى گستراننده گستردهها».[16]
کاوشی در حقیقت علمی دحو الارض
علم امروز نیز «دحو الارض» را تایید کرده؛[17] و می گوید پیدایش زمین بعد از خورشید بوده و پیدایش آب در سطح زمین و سپس گیاهان و همچنین پیدایش کوهها را بعد از خلقت زمین بر مىشمرد.[18]
از نظرات دانشمندان امروز، استفاده می شود که وقتی زمین از خورشید جدا شد به صورت یک گلوله سوزان و آتشین بود،[19] چیزی نگذشت که در اطراف آن، ترکیب اکسیژن و هیدوژن آب شکل گرفت و باران‌های سیلابی از آسمان می‌ریخت و به زمین سوزان می‌خورد،[20] لیکن به قدری فضای اطراف زمین داغ بود که این آب سریعاً بخار می شد و بالا می رفت و دوباره سرد می شد و سیلاب وار به سمت زمین سرازیر می شد[21] و دوباره بخار می‌شد و این چرخه آنقدر ادامه پیدا کرد تا زمین کاملاً سرد شد.[22]
سپس این آبها روی زمین مستقر شد[23] به نحوی که کل زمین را در برگرفت[24] و دیگر خشکی و جای سکونتی در آن وجود نداشت،[25] لیکن به واسطه نفوذ آب به هسته زمین،[26] در وهلۀ نخست دریاها و اقیانوس ها شکل گرفت[27] سپس نقاط مختلف زمین که مرتفع‌تر بود کم کم از زیر آب بیرون آمد.[28] و اینچنین نقاط خشکی در آن پدیدار گشت.[29]
البته اشکال نشود که چگونه سرزمین مکه که در نقطه ی پستی قرار دارد اولین جایی بود که از زیر آب ها بیرون آمد.[30]چرا که اگر ارتفاع این سرزمین در حال حاضر بلندترین ارتفاع زمین هاى دنیا نیست هیچگونه منافاتى با این سخن ندارد، زیرا از آن روز صدها میلیون سال مىگذرد و تا کنون وضع نقاط روى زمین به کلى دگرگون شده، بعضى از کوهها در اعماق اقیانوس ها قرار گرفته و بعضى از اعماق اقیانوسها تبدیل به قله کوه شده است و این از مسلمات علم زمینشناسى و جغرافیاى طبیعى است.[31]
دحو الارض؛ نشانه توحید
سراسر کره زمین زیر آب بود، اما به تدریج خشکىهاى زمین نمایان شد، به این ترتیب خداوند، زمین (خشکىهاى زمین) را گسترش داد؛[32]«والارض مددناها؛[33] زمین را گسترش دادیم».[34]
بی شک آفرینش زمین و پیدایش خشکی هاى آن از نشانههاى بزرگ توحید است.[35]
دحو الارض؛ روز استجابت دعا
در روایات است که دعاهای امروز(دحوالارض) مستجاب می شود.[36] حضرت علی علیه السلام در روایتی فرمود: در آن روز، اگر گروهى به ذکر خدا بپردازند، خداوند حاجتشان را پیش از آنکه متفرق شوند برآورده سازد؛ خداوند در این روز هزار هزار رحمت نازل مىکند که قسمتى از آن شامل کسانى است که جمع گردند و به ذکر خدا بپردازند و روزش را روزه بدارند و شبش را عبادت کنند.[37]
دحوالارض؛ روزی مبارک
این زمین ها از نعمت های خدا است و چون اولین طلیعه ی این نعمت در این روز بود، این روز در روایات ما به عنوان روز مبارکی معرفی شده است.[38]
تأکید بر روزه داری و عبادت در روز دحوالارض
برای روز دحو الارض، اعمالی وارد شده است.[39] از جمله در روایتى از امیرمؤمنان علیه السلام نقل شده است: اول رحمتى که از آسمان به زمین نازل شد، روز بیست و پنجم ذى القعده بود؛ بنابراین اگر کسى آن روز را روزه بگیرد، و آن شب را به عبادت بپردازد، پاداش عبادت یکصد سال را دارد.[40]
مستحب است در آغاز روز (هنگامى که آفتاب کمى بلند شود) دو رکعت نماز بجا آورد و در هر رکعت، بعد از سوره حمد پنج مرتبه سوره والشمس را بخواند و پساز سلام نماز، این دعا را بخواند: «لا حول ولا قوة الا بالله العلى العظیم، یا مقیل العثرات، اقلنى عثرتى، یا مجیب الدعوات، اجب دعوتى، یا سامع الأصوات، اسمع صوتى، وارحمنى وتجاوز عن سیئاتى وما عندى، یا ذاالجلال والإکرام؛[41]پناهگاه و نیرویى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و باعظمت نیست، اى نادیده گیر لغزش ها، نادیده گیر لغزشم را، اى اجابت کننده دعاها اجابت کن دعایم را، اى شنواى صداها بشنو صدایم را و به من رحم کن و از گناهانم و آنچه بدى دارم درگذر اى صاحب جلالت و بزرگوارى».[42]
هم چنین مستحب است در این روز، این دعا را بخوانند: «اللهم داحى الکعبة... واظهر بالحق قآئمهم، واجعله لدینک منتصرا، وبامرک فى اعدآئک مؤتمرا، اللهم احففه بملائکة النصر، وبما القیت الیه من الأمر فى لیلة القدر، منتقما لک حتى ترضى، ویعود دینک به وعلى یدیه جدیدا غضا، ویمحض الحق محضا، ویرفض الباطل رفضا، اللهم صل علیه وعلى جمیع آبائه، واجعلنا من صحبه واسرته، وابعثنا فى کرته، حتى نکون فى زمانه من اعوانه، اللهم ادرک بنا قیامه، واشهدنا ایامه، وصل علیه، وعلیه السلام، واردد الینا سلامه، ورحمة الله وبرکاته».[43]
«خدایا اى گسترنده خانه کعبه... و قائمشان را به حق ظاهر گردان و یارى ستاننده دینت و فرمانرواى در میان دشمنانت قرارش ده خدایا فرشتگان یارى دهنده را گرداگردش قرار ده و بدان دستورى که در شب قدر بر او فرستى وى راانتقام کشنده براى خودت قرار ده بدان حد که تو خشنود گردى و دین تو به وسیله او و بدست او بصورت نو و تازهاى درآید و حق کاملا خالص گردد و باطل یکسره از بین برود خدایا درود فرست بر او و بر همه پدرانش و قرار ده ما را از اصحاب و نزدیکانش و در زمان رجعت او ما را برانگیز تا ما در زمان او جزء یارانش باشیم خدایا توفیق درک زمان قیام او را نصیب ما گردان و در روزگار ظهورش ما را حاضر کن و درود فرستبر او و سلام او را بسوى ما بازگردان و سلام و تحیت و رحمت خدا و برکاتش بر او باد».[44]
سخن آخر: (دحوالارض، پاسداشت انبوهی از نعمتهای بی‌پایان خداست)
نکته ی مهم این است که ادعیه و عباداتی که برای این روز وارد شده است در واقع شکرانه ی نعمت خداست؛ «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ بِساطاً؛[45] خداوند زمین را براى شما فرش گستردهاى قرار داد» و معنای آن این است که اولین خانه برای زندگی بشر در چنین روزی در سطح زمین پدیدار شد.[46]
لذا دستورهایی در این روز به ما داده شده است تا فراموش نکنیم که این زمین همواره به این شکل نبوده است. در حقیقت اعمال این روز برای شکرانه ی این نعمت بزرگ الهی است.[47]
(شکرانۀ) روزی که خداوند اولین نعمتش را به انسان داد. و با بیرون آوردن خشکی از زیر آب، جایی برای سکونت برای انسان مقرر کرد؛ جایی که از سرزمین مکه آغاز شد.[48]
منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
منابع:
1. بیانات معظم له
2. تفسیر نمونه
3. کلیات مفاتیح نوین
4. پیام قرآن
5. پیام امام امیرالمومنین علیه السلام
[1] پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج6؛ ص219.
[2] همان.
[3] سورۀ نازعات؛ آیۀ30.
[4] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 30/6/1393.
[5] تفسیر نمونه؛ ج26؛ ص100.
[6] همان.
[7] سورۀ حجر؛ آیۀ19.
[8] تفسیر نمونه؛ ج11؛ ص52.
[9] سورۀ رعد؛ آیۀ3.
[10] تفسیر نمونه؛ ج10؛ ص113.
[11] تفسیر نمونه؛ ج20؛ ص357.
[12] ر.ک: بحارالانوار؛ ج 11؛ ص 217؛ ح 29 / تفسیر نمونه؛ ج20؛ ص357.
[13] بحارالانوار؛ ج 11؛ ص 217؛ ح 29.
[14] تفسیر نمونه؛ ج5؛ ص346.
[15] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1/8/1390.
[16] پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج3؛ ص177.
[17] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 30/6/1393.
[18] پیام قرآن؛ ج8؛ ص160.
[19] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1/8/1390.
[20] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 30/6/1393.
[21] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1/8/1390.
[22] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 30/6/1393.
[23] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1/8/1390.
[24] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 30/6/1393.
[25] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1/8/1390.
[26] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 30/6/1393.
[27] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1/8/1390.
[28] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 30/6/1393.
[29] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1/8/1390.
[30] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛30/6/1393.
[31] تفسیر نمونه؛ ج5؛ ص345.
[32] مثالهاى زیباى قرآن؛ ج2؛ ص238.
[33] سورۀ حجر؛ آیۀ19.
[34] مثالهاى زیباى قرآن؛ ج2؛ ص238.
[35] همان.
[36] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1/8/1390.
[37] اقبال؛ ص312 / کلیات مفاتیح نوین؛ ص832.
[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 30/6/1393.
[39] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1/8/1390.
[40] کلیات مفاتیح نوین؛ ص832.
[41] اقبال؛ ص 314.
[42] کلیات مفاتیح نوین؛ ص832.
[43] مصباح المتهجد؛ ص 669 / کلیات مفاتیح نوین؛ ص834.
[44] همان.
[45] سورۀ نوح؛ آیۀ19.
[46] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 1/8/1390.
[47] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ 30/6/1393.
[48] همان.
مرتبط
آیت الله مومن شیرازی عالم مخلص و معلم بسیار خوبی بود
پاسخ آنلاین به سوالات شرعی توسط دفتر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی
بایسته های فضای مجازی در نگاه حضرت آیت الله مکارم شیرازی
