از منظر بررسی‌های تاریخی، اجتماعی و جذابیت سکونتی، مناطق ساحلی از جذاب‌ترین مناطق دنیا و بستر فعالیت‌های عظیم اقتصادی و اجتماعی به شمار می‌روند به‌گونه‌ای که حدود دوسوم جمعیت جهان در محدوده ۶۰ کیلومتری حاشیه دریاها استقراریافته‌اند و بیش از ۸۰ درصد از شهرهای بزرگ جهان که امروزه به‌عنوان قطب‌های تجاری شناخته می‌شوند، در مناطق ساحلی قرارگرفته‌اند و این مهم بیانگر جایگاه توسعه دریا محور است.
کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه استفاده‌های گسترده‌ای درزمینهٔ گردشگری، استحصال انرژی، حمل‌ونقل ارزان و شیلات از دریا و سواحل دارند. به‌طوری‌که به ازای ایجاد یک شغل در بخش اقتصاد دریایی، ۴ شغل جانبی هم ایجاد می‌شود.
بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد که سهم دریا از تولید ناخالص داخلی در کشورهای ساحلی پیشرفته مثل اتحادیه اروپا ۵۰ درصد است، اما این رقم در کشور ایران، باوجود قریب به ۶ هزار کیلومتر نوار ساحلی، فقط ۲ درصد است.
از سوی دیگر طبق اعلام کارشناسان در حال حاضر حدود ۹۵ درصد واردات و ۸۵ درصد صادرات کشور از طریق بنادر انجام می‌شود. بنابراین با توجه به حجم گسترده صادرات و واردات کالا، توسعه بنادر به‌عنوان دروازه‌های ارتباطی کشور در راستای توسعه دریا محور امری الزامی است.
بنابراین رویکرد اقتصاد دریا محور می‌تواند افق‌های تازه‌ای را پیش روی ما برای برون‌رفت از اقتصاد متکی به نفت ایجاد کند و توسعه حمل‌ونقل دریایی و توجه به موضوعات ایمنی و امنیت، توسعه لجستیک بندری و خصوصی‌سازی در راستای اقتصاد مقاومتی در کنار توجه به حفاظت از محیط‌زیست می‌تواند زمینه‌ساز و متضمن توسعه پایدار کشور شود.
در این میان بندر چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران نیز دارای اهمیت ویژه و خاصی است به‌گونه‌ای که به دلیل بهره‌مندی این بندر از موقعیت استراتژیک جهت ترانشیپ و ترانزیت کالاهای بنادر حوزه خلیج‌فارس، افغانستان و آسیای میانه در صورت توجه و سرمایه‌گذاری مناسب و همچنین فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم، می‌تواند در راستای ثروت‌آفرینی و توسعه شرق کشور نقش ویژه‌ای ایفا کند.
بندر چابهار باوجود ۳۲۰ کیلومتر مرز آبی، ۱۱ بندر ماهیگیری و جایگاه تخلیه صید، ۲ بندر منحصربه‌فرد خارج از نقطه بحران با بریدگی‌های طبیعی و با قابلیت پهلوگیری کشتی‌های غول‌پیکر، وجود بیش از ۲۰۰جاذبه گردشگری و زمین‌های کشاورزی مستعد میوه‌های گرمسیری و همچنین موقعیت مناسب برای پرورش میگو به‌عنوان قلب سواحل مکران و محور توسعه شرق مطرح است.
از همین رو توسعه تنها بندر اقیانوسی ایران که این روزها به‌عنوان «دروازه ملل» از آن یاد می‌شود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا به گواه بسیاری از صاحب‌نظران مطمئن‌ترین، بهترین و باصرفه‌ترین مسیر و کریدور برای اتصال بازارهای دو کانون جمعیتی جهان با بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر جمعیت بندر چابهار است.
موقعیت استراتژیک بندر چابهار و قرار گرفتن آن در محور توسعه شرق کشور، باعث شده تا سازمان بنادر و دریانوردی تدوین و اجرای طرح جامع توسعه آن را در دستور کار قرار دهد و در همین راستا ۱۴ سال پیش فاز یک طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار به مناقصه بین‌المللی گذاشته شد که خوشبختانه در تاریخ۱۲ آذرماه سال ۹۶ با حضور رئیس‌جمهور و مقامات ۱۷ کشور جهان و با تکیه‌بر توان متخصصان داخلی فاز نخست پروژه توسعه بندر شهید بهشتی افتتاح شد.
ظرفیت بندر شهید بهشتی چابهار به ۸.۵ میلیون تن افزایش یافت
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی کشور در مراسم افتتاح فاز نخست پروژه توسعه بندر شهید بهشتی چابهار در جمع خبرنگاران اظهار داشت: این پروژه یکی از بزرگترین طرح‌های توسعه حمل‌ونقل دریایی کشور است زیرا پس از افتتاح این طرح ظرفیت این بندر از ۲.۵ میلیون تن در سال، به ۸.۵ میلیون تن رسیده است که به معنای افزایش ۳ برابری ظرفیت تخلیه و بارگیری این بندر است.محمد راستاد افزود: در مجموع حدود یک میلیارد دلار در فاز نخست طرح توسعه بندر شهید بهشتی برای تأمین زیرساخت‌ها، روبناها و تجهیزات این بندر هزینه شده است.
وی با اشاره به اینکه در این طرح تاکنون ۲۰۳ هکتار از اراضی دریا استحصال‌شده است، ادامه داد: یک مشخصه مهم این پروژه این است که با تکمیل موج‌شکن به طول ۱۴۷۰ متر دسترسی دریایی افزایش پیداکرده است.
معاون وزیر راه و شهرسازی خاطرنشان کرد: همچنین برای اینکه به عمق مناسب برسیم ۱۵.۸ مترمکعب لایروبی انجام‌شده و ۵ کیلومتر دایک حفاظتی نیز ایجادشده است.
وی تصریح کرد: ۳۲ هزار کلونی مرجان در راستای این پروژه به محلی دیگر منتقل شد تا به‌واسطه این طرح توسعه‌ای به محیط‌زیست دریایی آسیبی وارد نشود.
راستاد با اشاره به اینکه مذاکرات با یک شرکت هندوستانی به‌منظور بهره‌برداری از بندر چابهار در حال نهایی شدن است، گفت: تخفیف‌های متعددی برای خطوط کشتیرانی در این بندر در نظر گرفته‌شده است.
وی با اشاره به اینکه اقدامات و پروژه‌های متعددی جهت توسعه سواحل مکران در حال اجرا است، افزود: ۱۶.۵ متر عمق آبخور این بندر بالاترین عمق آبخور برای پهلوگیری کشتی‌های بزرگ کانتینری و کالاهای عمومی در بنادر ایران است.
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی کشور با اشاره به اینکه ۴ فاز برای طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار تعریف‌شده است، ادامه داد: در حال حاضر ظرفیت‌های گسترده‌ای برای سرمایه‌گذاری در بنادر موجود در سواحل مکران وجود دارد.
وی تصریح کرد: امیدواریم بندر چابهار به یکی از مدرن‌ترین بنادر کشور و منطقه تبدیل شود تا بتوانیم نقش‌آفرینی ویژه‌ای درزمینهٔ ترانزیت دریایی از طریق تنها بندر اقیانوسی کشور داشته باشیم.
با توجه به اینکه بندر چابهار، رابط شرق آسیا با کشورهای «CIS» است، می‌تواند به هاب ترانزیتی منطقه تبدیل شود از همین رو علاوه بر فعالیت‌های بندری، می‌توان با ایجاد مراکز لجستیکی و توزیع کالا موجب اشتغال‌زایی در این منطقه شد.
امکان سرمایه گذاری کشورهای مختلف در بندر چابهار
مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه امکان پیوستن دیگر کشورها به موافقت‌نامه سه‌جانبه چابهار از قابلیت‌های آن است، گفت: بندر چابهار به‌صورت انحصاری در اختیار هیچ کشوری قرار داده نشده و نخواهد شد و امکان سرمایه‌گذاری و فعالیت کشورهای در بندر چابهار بدون هیچ محدودیتی وجود دارد.بهروز آقایی با اشاره به اینکه بندر چابهار نزدیک‌ترین و کم‌هزینه‌ترین مسیر دسترسی حاشیه اقیانوس هند به بازار جهان است، اظهار کرد: بهره‌گیری از این بندر کاهش چشمگیری در زمان و هزینه انتقال بار کشورهای منطقه را به همراه دارد و اقتصاد این کشورها را به یکدیگر متصل می‌کند.
وی ادامه داد: با توجه به این مزیت از سال گذشته نمایندگان چندین کشور ازجمله چین، مالزی، قزاقستان، ازبکستان، لهستان، افغانستان، هند، روسیه، ژاپن و...از بندر چابهار بازدید کرده و تمایل خود را برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار نشان داده‌اند.
مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه سازمان بنادر بر اساس اسناد بالادستی با برنامه‌ریزی دقیق در حوزه بنادر کشور به‌خصوص بندر چابهار، با حفظ استقلال نقش این بندر را به‌عنوان بازیگر مهم در تعاملات منطقه‌ای در دستور کار قرار داده است، تصریح کرد: بندر چابهار به‌عنوان یکی از فاکتورهای بسط و گسترش پیوندهای منطقه‌ای، منافع همه کشورها به‌خصوص همسایگان را به‌صورت متقابل لحاظ کرده است.
آقایی با اشاره به اینکه در سال گذشته بیشتر مباحث توافقنامه ایران، هند و افغانستان به‌عنوان یکی از اسناد بالادستی در خردادماه ۹۵ بین این سه کشور نهایی شد، اظهار کرد: این توافقنامه در راستای همکاری متقابل منطقه‌ای در حوزه بهره‌گیری از بندر چابهار بود و یکی از قابلیت‌های آن امکان پیوستن کشورهای دیگر به آن بوده که البته این امر مبتنی بر حفظ استقلال اقتصادی و تجاری در بندر چابهار است.
وی ادامه داد: بندر چابهار به‌عنوان دروازه ملل برای تجارت آزاد و آسان پذیرای همه کشورها به‌خصوص همسایگان برای ایجاد منافع متقابل با بهره‌گیری و تعامل با بندرهای کشورهای منطقه به‌ویژه بندر گوادر و بنادر عمان است.
به گفته مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان رسالت بندر چابهار در راستای تقویت پیوند کشورها و همکاری متقابل است و کشورهای مختلف بر اساس نیاز و منافع می‌توانند در این بندر بدون هیچ محدودیتی سرمایه‌گذاری و فعالیت کنند.
آقایی با بیان اینکه بندر چابهار به‌عنوان بزرگترین بندر اقیانوسی کشور در حوزه‌های نفتی، انبارداری، کانتینری، کارخانجات و...فرصت‌های بسیاری خوبی دارد، گفت: در همایش فرصت‌های سرمایه‌گذاری بندر چابهار که هفتم اسفندماه سال گذشته با دعوت از ۳۵ کشور برگزار شد، این ظرفیت‌ها مطرح و از کشورهای مختلف برای پیوستن به توافقنامه چابهار دعوت به عمل آمد.
وی ادامه داد: تقویت پیوند ملت‌های منطقه و کشورهای محصور در خشکی از طریق بندر استراتژیک چابهار، ارتقای مؤلفه‌های اقتصادی و اجتماعی مردم کشورهای منطقه از طریق افزایش مبادلات منطقه‌ای و توسعه اقتصادی دریا محور از اهداف این بندر است و به‌طورقطع به دنبال شکل‌گیری مناسبات تجاری، زمینه‌های سرمایه‌گذاری، اشتغال، تکنولوژی و دانش و فناوری در منطقه فراهم می‌شود که برقراری این پیوند برای همه کشورهای منطقه مؤثر خواهد بود.
با اجرای فاز ۲ ظرفیت بندر چابهار به حدود ۳۵ میلیون تن می رسد
محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی چندی پیش در بازدید از طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار اظهار داشت: یکی از اقداماتی که در بندر چابهار شاهد آن هستیم، برچیدن اسکله‌های نصب سریع است که در دهه ۶۰ ایجادشده بود.وی ادامه داد: با سرمایه‌گذاری که به همت دولت در بندر چابهار انجام‌شده است، به‌ویژه دولت تدبیر و امید که اهتمام ویژه‌ای به سیستان و بلوچستان دارد و تأکیدات مقام معظم رهبری در خصوص توسعه سواحل مکران، فاز نخست طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار به بهره‌برداری رسیده است و عملاً از یک بندر استاندارد، مجهز، با کیفیت و تجهیزات بهروز با ظرفیت ۸.۵ میلیون تن بهره‌مند هستیم که یکی از دستاوردهاست.
وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه مجموع ظرفیت بندر شهید بهشتی و شهید کلانتری به ۱۱ میلیون تن خواهد رسید، افزود: این‌یک پیشرفت بزرگ و یکی از اهدافی است که برای توسعه سواحل مکران جزو الزامات برنامه‌ای بوده است.
به گفته اسلامی، همچنین ۲۰۳ هکتار استحصال در فاز نخست طرح توسعه بندر چابهار انجام‌شده است، با اجرای فاز ۲، ظرفیت این بندر به حدود ۳۵ میلیون تن درمجموع اعم از اسکله‌های نفتی، فله و کانتینری خواهد رسید و با اسکله‌های جدیدی که احداث می‌شود بزرگترین کشتی‌های کانتینری در این بندر پهلو خواهند گرفت و ایران را در تراز کشورهای دارای بنادر پیشرفته قرار خواهد داد.
وی با بیان اینکه بندر چابهار نیاز به ذخیره انبار و سیلو دارد، اظهار کرد: در این راستا عملیات احداث ۲ پروژه جدید در این بندر آغاز شد، در حدود ۱۱۹ هکتار اراضی استحصال‌شده این بندر عملیات احداث شبکه معابر و تأسیسات زیربنایی شامل پست‌های برق، آب، مخابرات انجام و همچنین یک سیلوی ۱۰۰ هزار تنی غلات احداث می‌شود تا بتوان با سیستم مکش اتوماتیک غلات فله عملیات تخلیه و بارگیری را انجام داد.
وزیر راه و شهرسازی افزود: نقشه پروژه اتوبان نیز به‌عنوان نیاز مبرم مردم چابهار در دست اجراست، قرارداد این طرح ابلاغ‌شده است و به‌زودی عملیات اجرایی آن آغاز خواهد شد تا مردم چابهار از اتوبان دسترسی خوبی بهره‌مند شوند، بر اساس این طرح مسیر کنارک تا سه‌راهی نیک شهر و پلیس‌راه ۴ خطه می‌شود.
مدرن ترین ترمینال مسافربری دریایی کشور در چابهار
وی اضافه کرد: مدرن‌ترین ترمینال مسافربری دریایی کشور با برخورداری از به‌روزترین تجهیزات در بندر چابهار ایجادشده است، در هیچ نقطه‌ای از کشور ترمینال مسافری با این مشخصات وجود ندارد.به گفته وزیر راه و شهرسازی، در سال ۹۶ کشتی مسافری بین چابهار و مسقط تردد می‌کرد اما متوقف شد که با هماهنگی انجام‌شده و انعقاد قرارداد توسط سازمان بنادر و دریانوردی، از پایان آذرماه امسال کشتی‌های مسافری در این مسیر عملیات جابه‌جایی مسافر را آغاز خواهد کرد.
اسلامی خاطرنشان کرد: تأکید بر این است که مسافرت دریایی تسهیل و تسریع شود، چراکه با ظرفیت موجود می‌توان بین بنادر ایران و کشورهای همسایه مسافرت دریایی داشت.
وی اضافه کرد: در حوزه ترانزیت شمال – جنوب بزرگترین خط ریلی در دست احداث است که با عنایت مقام معظم رهبری و تخصیص منابع از صندوق توسعه ملی، این پروژه شتاب خواهد گرفت، همچنین عملیات ساخت فرودگاه چابهار که آرزوی دیرینه مردم این استان بود و یکی از الزامات توسعه اقتصادی مکران است روز گذشته آغاز شد.
بر این اساس در شرایط کنونی با توجه به محرومیت تاریخی که در جنوب شرق کشور و خصوصاً استان مرزی سیستان و بلوچستان وجود دارد به‌طور یقین توجه به ظرفیت‌های توسعه دریا محور می‌تواند یک برنامه راهبردی برای برون‌رفت از این اوضاع و توسعه متوازن جنوب شرق کشور باشد.
آن چیزی که به‌وضوح روشن است این است که توسعه بندر چابهار نیازمند سرمایه‌گذاری در این منطقه است و با توجه به تجارب جهانی که در بسیاری از بنادر بزرگ دنیا وجود دارد این سرمایه‌گذاری تنها با حضور دولت امکان‌پذیر نیست و نیاز به ورود جدی بخش خصوصی داخلی و بین‌المللی به این حوزه است.
