اگرچه برخی نیز علت این امر را به شیوع همه گیری بیماری کرونا در دنیا نسبت می‌دهند و برخی دلایل دیگری چون نقش مستقیم روسیه و عدم تمایلش برای کاهش عرضه و به عبارتی افزایش عرضه یا جنگ قیمتی عربستان که نفت را با تخفیف های دیوانه وار به مشتریان خود عرضه می‌کند، از دلایل اصلی سقوط قیمت نفت عنوان می‌کنند؛
برای بررسی بیشتر دلایل این موضوع و تبعات این کاهش برای اقتصاد ایران، پای صحبت‌های «محمدعلی خطیبی» کارشناس انرژی که مسئولیت‌هایی چون نمایندگی ایران در اوپک و مسئولیت فروش نفت ایران در تحریم های اوایل دهه ۹۰ را برعهده داشته است نشسته ایم.
آقای خطیبی! به نظرتان علت اصلی سقوط قیمت نفت تا مرز 30 دلار در روزهای اخیر چیست؟
به نظرم علت اصلی سقوط قیمت نفت، عدم توافق اوپک با کشورهای غیر اوپک صادرکننده نفت در مذاکرات اخیر روز جمعه اوپک بوده است. همانطور که می‌دانید به دلیل شیوع بیماری کرونا به ویژه در کشورهای بزرگ مصرف کننده مانند چین، اروپا، آمریکا و کره جنوبی تقاضا برای نفت خام کاهش پیدا کرده است و لازم بود تا عرضه کنندگان هم عرضه خود را کاهش دهند و روی این کاهش عرضه در جلسه اخیر اوپک توافق شد که اوپک عرضه نفت خود را یک میلیون بشکه کاهش دهند.البته این کاهش مشروط بر این بود که کشورهای غیر اوپک هم عرضه نفت خود را نیم میلیون بشکه کاهش دهند؛ اما مشکل از آنجا آغاز شد که تقاضای نفت به دلیل بیماری کرونا و رکود فعالیت‌های اقتصادی کاهش پیدا کرد، از این‌رو برای حفظ قیمت‌های قبلی باید متناسب با کاهش تقاضا عرضه هم کاهش پیدا کند تا بازار به حالت متعادل رسیده و بین عرضه و تقاضا یک توازن به وجود بیاید.
اوپک روی کاهش یک میلیون بشکه خود توافق کرد، ولی غیر اوپکی‌ها کاهش هم زمان با اوپک را نپذیرفتند و به همین دلیل اوپک هم اعلام کرد کاهش خود را منتفی می‌داند. این موضوع دلیل اصلی سقوط آزاد قیمت در بازار نفت بود. به ویژه اینکه بعد از این اتفاق عربستان هم به نوعی جنگ قیمتی اعلام کرد و عنوان کرد نفت خود را به آمریکا حدود 7 دلار و به آسیا حدود 3 تا 4 دلار و به اروپا هم حدود 4یا 5 دلار کمتر از قیمت‌های جهانی عرضه می‌کند و این اقدام رسما به معنای جنگ قیمتی است. به دنبال این اقدامات قیمت‌ها سقوط کرد و اکنون در مرز 30 دلار قرار دارد و اگر به همین روال پیش برود احتمال دارد قیمت نفت به زیر 30 دلار هم برسد.
این امر یعنی سقوط قیمت نفت، می‌تواند چه تأثیری بر اقتصاد ایران بگذارد؟ اصلا می‌تواند برای اقتصاد ما که در حال حاضر صادرات چندانی در حوزه نفت ندارد مشکلی ایجاد کند؟
این سقوط قیمتی، روی تمام صادرکنندگان نفت و گاز تأثیر دارد، طبیعتا هر کشوری نفت بیشتری صادر کند ضرر بیشتری می‌کند و هر کشوری کمتر صادر کند مسلما کمتر ضرر خواهد کرد. در هر صورت همه ضرر خواهند کرد، چرا که قیمت‌ها که کاهش پیدا کند همین مختصر صادرات نفت خام و فرآورده های نفتی که ما در تحریم داریم را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.چرا که نفت 60 دلاری 30 دلار یا 25 دلار می‌شود و این سبب ضرر برای همه صادرکنندگان نفت چه کم و چه زیاد خواهد شد. اما بیشترین ضرر را کسانی خواهند کرد که نفت بیشتری صادر می‌کنند. لذا این شرایط به نفع هیچ‌کس نخواهد بود؛ درست است که ما صادراتمان کم است ولی همین صادرات کم هم ارزشش به نصف یا کمتر تقلیل پیدا می‌کند و این موضوع نگران کننده است.
به نظرتان این اتفاق روی کدام بخش از اقتصاد ما تأثیر مستقیم خواهد داشت؟ آیا می‌تواند بودجه را تحت تاثیر قرار دهد؟
ببینید خوشبختانه بودجه ای که تنظیم شده وابستگی‌اش به نفت خیلی کم شده است و مانند گذشته نیست. چنانچه اگر آقای نوبخت در دفاع از بودجه سال آینده درست گفته باشند که عنوان کردند این بودجه کمترین وابستگی را به نفت دارد و این وابستگی حدود 8 درصد است؛ اگر این ادعا درست باشد طبیعتا با وابستگی 8 درصدی به نفت در بودجه کشور کاهش جهانی قیمت نفت خیلی نمی‌تواند اقتصاد ما را تحت تأثیر قرار دهد، به این دلیل که ما در تحریم هستیم و صادرات نفت هم خیلی نقش موثری بر بودجه و درآمدهای ما ایفا نخواهد کرد. این سقوط قیمتی بیشتر روی کشورهایی مانند عربستان که ۸۰ یا ۹۰ درصد وابستگی نفتی دارند یا کشورهایی که صادرات غیرنفتی شان خیلی کم است تأثیر دارد.هر چند ممکن است کشورهای عضو اوپک و غیر اوپک با رایزنی‌هایی در آینده به مذاکره و توافق برگردند و دوباره بازار نفت نظم پیدا کند و مدیریت عرضه متناسب با تقاضا هماهنگ و با یک سیاست تنظیم بازار توازن ایجاد شود. اما در حال حاضر، عرضه خیلی بیشتر از تقاضا است و کاهش قیمت ها به این دلیل است.
.jpg "نقش یک ویروس در سقوط قیمت نفت")
لطفا در خصوص نقش شیوع ویروس کرونا بر سقوط قیمت جهانی نفت بیشتر توضیح دهید. این امر چگونه قیمت نفت را تحت تاثیر قرار داده است؟ آیا چون رشد اقتصادی کشورها کاهش یافته قیمت نفت هم متناسب با کاهش رشد اقتصادی کاهش داشته است؟
نمی توان انکار کرد؛ چرا که کرونا فعالیت‌های اقتصادی را کاهش داده است و کشورهای مختلف با آن درگیر شده و سعی دارند فعالیت‌ها را کم کنند. برای مثال همین کشور خودمان را ببینید که چقدر فعالیت‌ها کم شده است. طبق اعلام و درخواست پزشکان و دستگاه های ذی‌ربط مردم کمتر بیرون می‌آیند یا مسافرت نمی‌روند که مبادا به کرونا مبتلا شوند.خب به تبع آن خریدها نیز کاهش و فعالیت‌های اقتصادی کم شده است. وقتی فعالیت‌های اقتصادی کم شود رشد اقتصادی هم کاهش می‌یابد و کاهش رشد اقتصادی کاهش مصرف انرژی را به همراه دارد و این امر روی تقاضای نفت تأثیر منفی دارد.
البته این وضعیت موقت است و همگان بر این باورند که با گرم شدن هوا این بیماری ضعیف می‌شود و به تبع فعالیت‌های اقتصادی نیز افزایش خواهد داشت. در هر صورت در این برهه لازم بود بازار نفت اندکی تنظیم و عرضه کاهش پیدا کند که اینچنین نشد.
نقش اوپک و 10 کشور غیر اوپکی صادرکننده نفت از جمله روسیه را در این سقوط قیمت‌های نفت تا چه حدی مؤثر می‌دانید؟
گفته می‌شود رایزنی‌هایی باید بین روسیه از یک طرف و عربستان از طرف دیگر صورت گیرد و این دو کشور توافق کنند که مدیریت عرضه را اعمال کنند. چرا که بالاخره در این چند سال اخیر رابطه و توافق اوپک و چند کشور غیر اوپکی خوب بوده است و این می‌تواند دوباره ادامه یابد هر چند در حال حاضر توافق انجام نشده است و بیماری کرونا هم مزید بر علت شده و کاهش‌های قبلی هم که اعمال می‌شده منتفی شده است. قبل از این بیماری‌ها عرضه نفت در دنیا چند بار با همکاری همین روسیه کاهش یافت.یعنی در شرایطی بودیم که کاهش یک میلیون و 700 هزار بشکه ای را داشتیم و قرار بود به این مقدار یک میلیون و نیم دیگر اضافه شود یعنی کاهش عرضه نفت قرار بود به 3 میلیون و 200 هزار بشکه برسد. اما نه تنها این کاهش از طرف اوپک صورت نگرفت بلکه کاهش قبلی هم کنسل شد. این موضوع مقداری اوضاع را آشفته کرده و تلقی بازار این است که الان هیچ نوع مدیریتی وجود ندارد و بازار به حال خود رها شده است.
جناب خطیبی! نقش کاهش قیمت نفت را روی دیگر قیمت ها مانند قیت جهانی طلا یا بازار ارز چطور ارزیابی می کنید؟
قیمت نفت معمولا با قیمت طلا نسبت معکوس دارد و وقتی قیمت نفت پایین می‌آید قیمت طلا به طور معکوس بالا می‌رود و چون خرید و فروش نفت هم با دلار است، روی دلار هم تأثیر دارد. ولی آنچه مسلم است بیشتر روی درآمد کشورهای صادرکننده تأثیر دارد و اکثر کشورهای نفتی را دچار کسری بودجه می‌کند.زیرا این کشورها اکثر بودجه خود را با نفت 50 تا 60 دلار بسته بودند و اکنون می‌بینند که با این وضعیت 50 یا60 دلار برای هر بشکه نفت محقق نمی‌شود و کسر بودجه این کشورها موجب خواهد شد که این کشورهای صادر کننده نفت و گاز دچار مشکلات شدید اقتصادی و بودجه ای شوند.
به عنوان سوال آخر، آینده بازار نفت را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا این کاهش قیمت‌ها تداوم خواهد داشت یا در آینده شاهد تغییرات دیگری خواهیم بود؟
ببینید اگر توافقی حاصل نشود طبیعتا بازار نفت با همین وضعیت قیمت‌های ضعیف به کار خود ادامه می‌دهد ولی اگر عده‌ای مانند گذشته که قبلا هم سابقه داشته راه بیفتند و طرف‌ها (کشورهای عضو اوپک و غیر اوپک) را متقاعد کنند که پای میز مذاکره بنشینند و توافق جدیدی صورت بگیرد من فکر می‌کنم قیمت‌ها می‌تواند به سمت قبلی خود برگردد.لازمه اش این است که طرف‌های مذاکره با انجام رایزنی‌هایی به میز مذاکره برگردند و امیدواریم که این رایزنی‌ها هر چه زودتر شکل بگیرد و همه متقاعد شوند که این وضعیت به نفع هیچ‌کس نیست.
