بگذارید کمی به گذشته رجوع کنیم؛ آمریکا برای مهار جمهوری اسلامی و پروژه فشار حداکثری ماه هاست در تلاش است تا مانع از انقضای تحریم تسلیحاتی ایران شود. مطابق بند ۵ ضمیمه B قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که برجام به عنوان سند پیوست آن صادر شد، ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات متعارف از سایر کشورها منع شد. این بند از قطعنامه ۲۲۳۱ در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ (۲۷مهر ۹۹) منقضی می‌شود و از این تاریخ به بعد ممنوعیت فروش تسلیحات متعارف به ایران برداشته خواهد شد.
با نزدیک شدن به ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ و همچنین نزدیک شدن به زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، فشار‌ها جهت تمدید تحریم تسلیحاتی افزایش یافت. چند هفته پیش آمریکا قطعنامه‌ای پیشنهادی برای این امر آماده کرد که در شورای امنیت سازمان ملل با رای مخالف چین و روسیه و همچنین ۱۱ رای ممتنع و تنها دو رای موافق آمریکا و دومینیکن با شکست مواجه شد. پس از شکست آمریکا در رای گیری، نماینده آمریکا در سازمان ملل اعلام کرد: «در روز‌های آتی وعده خود برای استفاده از مکانیسم بازگشت خودکار تحریمها (مکانیسم ماشه) برای احیای تحریمها علیه ایران را پی خواهیم گرفت.»
مکانیسم ماشه چیست؟
(7).jpg "اقدام ایران در مقابل بازگشت احتمالی مکانیسم ماشه چیست؟")
منظور از مکانیسم ماشه همان «ساز و کار حل اختلافات» در بندهای ۳۶ و ۳۷ در توافق هسته‌ای برجام است که در آنها مسائل مربوط به حل و فصل اختلاف میان طرف‌های برجام، در صورت بروز مناقشه مفصلاً شرح داده شده‌اند. از آنجا که رجوع به این دو بند می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منجر شود به «مکانیسم ماشه» معروف شده‌اند.
طبق این دو بند، در صورتی که کشورهای طرف برجام، ایران را به عدم پایبندی به توافق هسته‌ای متهم کنند و تصمیم بگیرند مسئله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهند، ایران به عنوان طرف متشاکی ۳۰ روز فرصت خواهد داشت رضایت طرف شاکی (کشورهای طرف برجام) را جلب کند. در صورتی که رضایت طرف شاکی جلب نشود، پرونده پس از چند روز به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع خواهد شد.
پروسه بازگشت تحریم‌های ۳۰ شهریور کلید خواهد خورد
برخی از تحلیلگران خارجی و داخلی و البته عده‌ای از نمایندگان مجلس معتقدند آمریکا به دلیل خروج از برجام نمی‌تواند مکانسیم ماشه را فعال کند. اما آمریکا با استناد به بند ۱۰ قطعنامه ۲۲۳۱ مدعی است می‌تواند از مکانیسم ماشه مندرج در بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ جهت تمدید تحریم تسلیحاتی و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران استفاده کند. آمریکا ادعا میکند به استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ رسما اعلامیه و طرح شکایت خود را به شورای امنیت ارائه داده است. اگرهیچ یک از اعضای یا رئیس دوره‌ای شورای امنیت پیش نویس قطعنامه‌ای را برای رای گیری ارائه نکند، براساس بند ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱، از شب سی امین روز اعلامیه آمریکا بدون هیچگونه رای گیری تمامی تحریم‌های قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران بصورت خودکار بازخواهند گشت.
در این خصوص گرچه کشورهای اروپایی به دلیل ترس از واکنش ایران مبنی بر خروج از برجام و کاهش نظارت‌ها در برخی روایت‌های رسمی که از جلسات خود درباره برجام ارائه می‌دهند با تلاش‌های آمریکا برای بازگرداندن تحریمها مخالفت می‌کنند اما همزمان برخی روایت‌ها از تلاش اروپایی‌ها برای انداختن توپ در زمین ایران و نگه داشتن ایران در برجام تحت هر شرایطی حکایت میکند.
اقدامات صوری منتظران بایدن
برخلاف بعضی از تصورات، فعال سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریمها، به معنای پایان برجام برای ایران نیست. بلکه تعهدات طرف‌های مقابل، چون آمریکا و سازمان ملل ملغی خواهد شد، اما تعهدات ایران ذیل برجام تا زمان اعلام خروج رسمی توسط دولت ایران باقی خواهد ماند. با این شرایط برخی از دولت مردان و نمایندگان مجلس معتقدند که ما برای اعتماد سازی در میان افکار بین الملل، حتی در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، باز هم باید به برجام پایبند بمانیم و در عوض به صورت ناملموس و نرم تعهدات خود را کاهش داده و به آنها عمل نکنیم؛ شبیه به کاری که خلافش را اروپایی‌ها انجام داده و می‌دهند، یعنی از برجام خارج نشده اند، اما به تعهداتشان نیز عمل نمیکنندپس از خروج آمریکا از برجام و ترور سردار سلیمانی فشار افکار بین الملل به میزان زیادی از جمهوری اسلامی برداشته شد و فرصت برای خروج از برجام و پایان دادن به تعهدات یک طرفه مهیا بود، اما دولت با همین استدلال و انجام چند اقدام صوری از برجام خارج نشد و حالا با گذشت زمان کار برای ما سخت‌تر شده است. بنابراین با این سیاست دولت روز ۳۰ شهریور روزی خواهد بود که در آن کلید بازگشت همه تحریم‌های گذشته علیه ایران خورده خواهد شد و همه قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران مجددا اعمال خواهد گردید. علاوه بر این براساس قطعنامه‌ای که کشورهای اروپایی طرف برجام در آژانس بین المللی انرژی اتمی تصویب کرده اند، ایران متهم نیز شناخته خواهد شد و عملا حاصل سال‌ها مذاکره، می‌شود پذیرش تحریم و محدودیت‌های هسته ای.
طرح تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای مقابله با اقدامات خصمانه آمریکا
حجت‌الاسلام نصرالله پژمان فر رئیس کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی سه‌شنبه 25 شهریوردر تذکر شفاهی از آماده کردن طرح سه فوریتی برای اقدام مناسب مجلس درباره شیطنت و پاس‌کاری اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها در خصوص فعال کردن مکانیسم ماشه خبر داد.
او در این تذکر اعلام کرد که این طرح را حجت‌الاسلام مجتبی ذوالنوری نماینده مردم قم و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تهیه و تقدیم هیات رئیسه مجلس کرده اما از هیات رئیسه می‌خواهیم که برای سه‌فوریتی شدن این طرح دوفوریتی دستورات لازم صادر شود.
متن این طرح که دوفوریتی آن به هیات رئیسه مجلس تقدیم شده و نمایندگان درخواست سه‌فوریت آن را در نشست امروز مجلس مطرح کرده‌اند به شرح ذیل است:
قانون توقف کامل اجرای تعهدات هسته‌ای در قبال بازگشت قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل
در صورت بازگشت قطعنامه‌های شماره 1696، 1737، 1747، 1803، 1835، 1929 که مطابق قطعنامه 2231 خاتمه یافته بودند، دولت جمهوری اسلامی ایران ظرف یک هفته کاری موظف به پایان دادن کامل به اجرای تعهدات زیر است:
بازطراحی و بازسازی راکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک به منظور تبدیل آن به آب سبک ( بند 2 تا 13 ضمیمه‌ی یک برجام)
ممنوعیت ایران در استفاده از راکتورهای آب سنگین (بند 16 در ضمیمه‌ی یک برجام)
ممنوعیت فعالیت‌های بازفراوری سوخت مصرف شده (بند 18 تا 25 در ضمیمه‌ی یک برجام)
ممنوعیت فعالیت‌هایی که می‌تواند به طراحی و توسعه وسایل انفجار هسته‌ای کمک کند (بند 82 در ضمیمه‌ی یک برجام)
اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و کد 3.1 اصلاحی (بند 64 و 65ضمیمه یک برجام)
استفاده از فناوری‌های مدرن نظارتی و حضور طولانی مدت آژانس (بند 67 ضمیمه یک برجام)
شفافیت مربوط به سنگ معدن اورانیوم (UOC) (بند 68 و 69ضمیمه یک برجام)
شفافیت مربوط به غنی‌سازی (بند 70 تا 74ضمیمه یک برجام)
دسترسی به سایتهای هسته‌ای (بند 74 تا 78ضمیمه یک برجام)
شفافیت در تولید اجزای سانتریفیوژ (بند 79 و 80ضمیمه یک برجام)
بندهای نظارتی و راستی‌آزمایی که در بخش‌های عملیاتی وجود دارد
و هر گونه تعهد باقیمانده که در برجام وجود دارد.
پس از یک ماه کاری از اجرای کامل این قانون، دولت موظف به ارائه گزارش به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بوده و این گزارش در صحن علنی قرائت خواهد شد.
کشیدن ترمز آمریکا با تهدید به خروج از برجام و NPT
محمّدصادق کوشکی کارشناس مسائل سیاسی گفت: مجلس باید به سرعت مصوبه‌ای را تصویب کند که اگر مکانیسم ماشه فعال شود، ایران نه‌تنها از برجام خارج خواهد شد، بلکه در تعهدات خود در NPT هم تجدید نظر خواهد کرد.
تنها برگ ما برای کشیدن ترمز آمریکا تهدید به خروج از برجام و NPT است
محمّدصادق کوشکی با اشاره به تهدیدات آمریکا مبنی بر فعال شدن مکانیسم ماشه، گفت: مکانیسم ماشه یکی از مشکلاتی بود که مخالفین برجام از ابتدا مفصل درباره آن صحبت کردند. بارها قبل از بسته‌شدن برجام و بعد از آن این هشدار را دادیم که اصلاً مکانیسم ماشه توسط غربی‌ها تعبیه و در قطعنامه ۲۲۳۱ هم محکم شده که برجام اجرا شده است.
وی ادامه داد: غربی‌ها آمدند توان هسته‌ای را به دست خودمان صفر کردند و شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت را موقتاً تعلیق کردند تا بعد که توان هسته‌ای ما نابود شد، با مکانیسم ماشه آن قطعنامه‌ها را دوباره برگردانند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه وقتی توان هسته‌ای ما به دست خودمان نابود شد، نوبت به مکانیسم ماشه رسید، اظهار داشت: مکانیسم ماشه شمشیری بود که آمریکایی‌ها بالای سر ما قرار داده بودند تا یا برجام دو و سه را هم بپذیریم یا مکانیسم ماشه را فعال کنند.
با کشیده شدن ماشه، ما به سال ۹۲ برمی‌گردیم اما بدون توان هسته‌ای
خروج از برجام کفایت نمی‌کند
.jpg "اقدام ایران در مقابل بازگشت احتمالی مکانیسم ماشه چیست؟")
محمّدحسن قدیری ابیانه، کارشناس مسائل سیاسی با اشاره به تلاش آمریکا برای فعال شدن مکانیسم ماشه و برگشت ۶ قطعنامه تعلیق شده شورای امنیت علیه ایران گفت: آمریکایی‌ها نمی‌توانند طبق برجام و مصوبه شورای امنیت مکانیسم ماشه را فعال کنند امّا احتمالاً اعلام خواهند کرد که از نظر ما مکانیسم ماشه فعال شده و بر اساس آن شروع می‌کنند با کشورهایی که با ایران ارتباط تجاری و اقتصادی دارند برخورد می‌کنند.
وی ادامه داد: در چنین شرایطی، اروپا هم اقدامی عملی علیه آمریکا انجام نخواهد داد، هرچند به قانونی بودن استفاده از ماشه توسط آمریکا اذعان نکنند.
قدیری ابیانه با تأکید بر اینکه از نظر سازمان ملل مکانیسم ماشه قانونی نخواهد بود، اظهار داشت: البته انگلیس و فرانسه هر آن اراده کنند می‌توانند از مکانیسم ماشه استفاده کنند و از همین اهرم هم استفاده خواهند کرد تا ایران را تحت فشار قرار دهند.
کارشناس مسائل استراتژیک با بیان اینکه ما همان ابتدا که آمریکا از برجام خارج شد و تحریم‌های جدید را اعمال کرد باید از برجام خارج می‌شدیم و اصالاً نباید برجام را امضاء می‌کردیم، تصریح کرد: اکنون حتی خروج از برجام هم کفایت نمی‌کند بلکه باید اعلام کنیم اگر تعهدات غربی‌ها در برجام عملی نشود، ما تعهدات‌مان به NPT را تعلیق خواهیم کرد و به هیچ بازرسی اجازه حضور در ایران را نخواهیم داد.
قدیری ابیانه با یادآوری اینکه بیش از ۹۰ درصد بازرسی‌ها در جهان از ایران انجام شده و هیچ تخلفی مشاهده نشده و این را بارها در گزارشات خود اعلام کرده‌اند، خاطرنشان کرد: اصولاً تعهد کشورها به NPT دوطرفه است، یعنی کشورها تعهد می‌دهند به سمت ساخت سلاح هسته‌ای نروند و به آژانس انرژی اتمی اجازه بازرسی بدهند و در مقابل، آژانس به کشورها در برخورداری از مواهب صلح‌آمیز هسته‌ای کمک خواهد کرد. با این حال، ما بالاترین تعهدات را به آژانس داده‌ایم، ولی آنها به وظیفه‌شان عمل نکرده‌اند.
بهترین راهکار مقابله با مکانیزم ماشه
با توجه به شرایط مذکور فعال شدن مکانیسم ماشه در ۳۰ شهریور، مهمترین ابزار بازدارنده در برابر اقدامات آمریکا و تغییر در محاسبات ترامپ، اقدام متقابل هم سطح و تهدید معتبر توسط ایران است. یکی از اصلی‌ترین تعهدات ایران ذیل برجام که برای طرف‌های آمریکایی و اروپایی به شدت مهم است و ایران در گام‌های کاهش تعهدات حاضر به تعلیق آن نشد، مساله تعهدات ایران در حوزه نظارت‌ها و بازرسی‌های داوطلبانه و بی سابقه است. متاسفانه اخیرا طی سفر گروسی مدیرکل آژانس، ایران توافق کرد که اجازه دسترسی و بازرسی از دو مکان دیگر را هم به بازرسان آژانس بدهد که خود پالس ضعف و انفعال دیگری به طرف مقابل بود؛ لذا بهترین راهکار برای مقابله با اقدام امریکا در گام اول این است که، ایران باید بصورت معتبر و حقوقی اعلام کند در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، تمامی تعهدات داوطلبانه خود در حوزه نظارت‌ها و دسترسی‌ها و همچنین اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف نموده و تمامی بازرسان آژانس را اخراج و دوربین‌های نظارتی آژانس را جمع آوری خواهد کرد. درگام بعدی نیز براساس بند ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ ایران رسما به توافق خسارت بار برجام خاتمه دهد و جلوی تداوم این معامله یک طرفه را بگیرد.منبع:
1.فارس / درخواست نمایندگان مجلس برای بررسی ۳ فوریتی طرح اقدام متقابل ایران علیه یک جانبه گرایی آمریکا
2.خبرگزاری دانشجو / توقف تعهدات داوطلبانه در برجام بهترین راه مقابله با مکانیزم ماشه است
3.فارس / تنها برگ ما برای کشیدن ترمز آمریکا تهدید به خروج از برجام و NPT است
4.افکارنیوز / قدیری ابیانه: خروج از برجام کفایت نمی‌کند
