به گزارش راسخون، ویروس کرونا خیلی سریع کشورهای مختلف جهان را به تسخیر خود درآورد و همه‌گیری ویروس کرونا پدیده‌ای نوین در عرصه جهانی است که می‌تواند پیامدهای زیادی در تدبیر امور در سطوح کلان، میانه و خرد داشته باشد.

در سطح کلان این پدیده بر نظام جهانی، کنش و واکنش‌های دولت‌ها در عرصه سیاست خارجی در سطوح جهانی، بین‌المللی و منطقه‌ای تأثیرگذار خواهد بود.

در سطح میانه این پدیده بدون شک نحوه حکمرانی دولت-ملت‌ها را در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دیگر عرصه‌ها را متأثر خواهد ساخت. در سطح خرد نیز پدیده‌های این‌گونه، نوع نگاه فرد را به جامعه، حکومت و جهان تحت تأثیر قرار خواهد داد.

زایش آموزش مجازی در ساختار آموزش عالی کشور، از آن اتفاقات بسیار مهمی است که نشان داد بار دیگر از دل بحرانی ناخوانده و غیر قابل پیش بینی فرصتی بسیار ارزشمند در کشور بوجود آمد تا حداقل کلاس های نظری و تئوری دانشگاه ها به صورت مجازی برگزار شوند و کمک کننده و مکمل آموزش حضوری بشوند.
هر چند که البته سال ها است کشورهای توسعه یافته در ساختار آموزش عالی خود برگزاری کلاس های مجازی را نهادینه کرده اند.

نکته قابل تامل آن است که چرا تا قبل از شیوع بیماری کرونا بهره گیری از این روش برای آموزش عالی کشور مورد توجه قرار نگرفته بود در حالیکه افزایش تعداد دانشگاه ها با برندهای مختلف و تلاش برای جذب رشته های تحصیلی بیشتر همچنین جذب دانشجوی بیشتر برای مجموعه آموزش عالی کشور بسیار مهم شده بود.

اینکه شیوع یک ویروس کوچک، اهمیت بهره گیری از آموزش مجازی را آن هم در قرن ۲۱ که عصر فناوری و ارتباطات نام دارد، بسیار حائز اهمیت می کند، گویای آن است که وزارت علوم و آموزش عالی کشور در شرایط عادی توجهی به طرح مسئله و بهره گیری از فرصت های به روزی که در سطح دنیا بوجود آمده که موجب ارتقای کیفیت آموزشی، برقراری عدالت آموزشی همچنین کاهش هزینه ها، حذف بعد مسافت و حذف دغدغه خانواده ها برای تحصیل فرزندانشان البته به دور از منزل می شود را ندارد مگر اینکه اتفاق بحران و یا تهدیدی فرصتی نهفته را عیان کند.

چالش دانشگاه‌ها با بحران کرونا

کرونا و چشم انداز آموزش عالی پسا کرونایی / کرونا چشم‌انداز آموزش عالی جهان را تغییر داد

دانشگاه‌ها در این پیمایش چالش‌هایی را مانند حفظ ایمنی و سلامت دانشجویان، اعضای هیأت علمی و کارکنان کنونی در عین تلاش برای عادی نگه داشتن عملیات جاری و آگاهی نداشتن از اطلاعات درست و نادرست مطرح کردند.

مراکز آموزش عالی در مواجهه با این چالش‌ها از طیفی از اقدامات برای سازگاری با این شرایط جدید مانند ارائه بعضی دروس برنامه ریزی شده به شیوه آنلاین، به تعویق انداختن تاریخ آغاز بعضی از دوره‌های آموزشی تا ترم بعد، تعویق مهلت درخواست پذیرش برای دوره‌های پذیرش بعدی در دانشگاه، تغییر مهلت قبول درخواست پذیرش برای ترم بعد استفاده کردند.

در شرایطی که ویروس کرونا دانشجویان و مؤسسات بیشتری را به ملاقات و ارتباط از طریق ابزارهای دیجیتال مجبور می‌کند، روش‌های دیجیتال و آنلاین اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

تاثیر تعطیلی دانشگاه بر اقتصاد

دکتر زهرا گویا در پاسخ به سوالی درباره تاثیر احتمالی تعطیلی دانشگاه‌ها بر اقتصاد گفت: به نظر من اقتصاد کشورهای آمریکا، کانادا و انگلستان از تعطیلی دانشگاه‌ها آسیب جدی خواهد دید، چرا که شهریه‌ها بسیار بالاست و تعداد دانشجوهای خارجی در این کشورها نسبت به دانشجویان داخلی در دو دهه اخیر، مرتب رو به افزایش بوده و دانشگاه‌ها هم عملا خودگردان هستند. در نتیجه برای آن‌ها مسئله حضور یا عدم حضور دانشجو بسیار جدی است. اما در ایران این مسئله متفاوت است، زیرا به دلایل متعدد که در سیاستگذاری های کلان دیده شده و به دانشگاهها ابلاغ شده، پذیرش دانشجویان خارجی تنها به دلیل برجستگی علمی آنان یا کمک مالی به دانشگاهها نبوده و الزاماً برای دانشگاهها سرمایه آور نیستند و اغلب هزینه‌های آن‌ها با دانشگاه‌های ایران است.

دانشگاه را تبدیل به قربانگاه کردیم

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: زمانی که برای «ارتقای رشد علمی» قرار شد «کلاه» بیاوریم، «سر» آوردیم و دانشگاه را به جای محلی برای یادگیری و خلق و نوآوری و مسئله‌یابی و حل مسئله و ترسیم چشم‌اندازهای متعالی، تبدیل به قربانگاهی برای آن کردیم. زیرا سرنوشت استادان دانشگاه و دانشجویان دکتری را به «تولید علم» وابسته کردیم که منظور البته خشکاندن جنگل برای تولید کاغذ و تکرار مکرراتی به نام «مقاله» بود- که لازم است قدردان تکنولوژی باشیم که به جای بشر، به فکر حفظ جنگل‌ها افتاد و چاپ «آنلاین» را معادل چاپ کاغذی کارساز کرد تا هم سرعت «تولید» بالا برود و هم درختان بیگناه کمتری تاوان غفلت ما را بدهند- و این رویّه سبب شد که روزبه‌روز، دانشگاهیانی که از آن‌ها انتظار می‌رفت همیشه از جامعه‌ی معمولی چند قدم جلوتر باشند، عملاً سر در گریبان خود گرفته، در لاک تنهایی و بی‌خبری اجتماعی و فرهنگی فرورفته و عقب‌تر و عقب‌تر از جامعه بمانند.

کرونا و مشکلات ارتباط مجازی دانشجویان با دانشگاه

توجه به سامانه‌های الکترونیکی به عنوان نوعی ابزار مناسب برای فراهم‌سازی آموزش‌های متنوع و مورد نیاز مخاطبان، به اندازه‌ای است که برخی آموزش‌های راه دور در حوزه «صنعت خدمات» جای گرفته است. ‏

‏دکتر قدسی بیات ـ عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در این ضمینه چنین می‌گوید:‏«آنچه ما در ترم دوم سال تحصیلی۹۹ـ۱۳۹۸ در رابطه با آموزش آنلاین تجربه کرده‌ایم، غافلگیرکننده و تنها گزینه موجود بود. همکاری متقابل دانشگاه، استاد و دانشجو برای برقراری یک ارتباط خوب و قابل قبول است اما سرعت پایین اینترنت و نبود امکانات برای همکاری بیشتر سبب می‌شد در ارتباط چهره به چهره مشکل ایجاد شود. از سوی دیگر ناآشنایی دانشجویان و استادان با این فضا که از یک زیرساخت مناسب برخوردار نیست و نیز ترافیک سنگین اینترنتی در برخی از ساعت‌ها، در ارسال پاورپوینت، صدا و تصویر اخلال به وجود می‌آورد.

دکتر بیات در ادامه به سخنانش می‌افزاید: به نظر من به عنوان یک سیستم مکمل می‌توانیم از فناوری ها به خوبی استفاده کنیم اما این روش نمی‌تواند جایگزین آموزش حضوری باشد.

البته تجربه ما در این زمینه ناگهانی بود، شاید اگر از قبل آشنایی و آمادگی بیشتری برای آن داشتیم، امکان ارتباط بهتر فراهم می شد. از چالش‌های دیگر که با آن مواجه بودیم ندیدن چهره دانشجویان و در پی آن متوجه‌ نشدن حالات دانشجو برای ادامه درس یا متوقف کردن آن است زیرا در آموزش حضوری استاد از بازخورها متوجه یادگیری دانشجویان، خستگی یا میزان تفهیم درس می‌شود.‏

دکتر قدسی بیات با بیان این که خوشبختانه با گذشت یک ترم و با تجربه‌ای که از ترم گذشته به دست آوردیم، امکان ضبط جلسات در لحظه برای استاد و دانشجو فراهم شده،‌ می‌افزاید: «همچنین ما تلاش کرده‌ایم با استفاده از تن صدای دانشجو هنگام کلاس و استفاده از شبکه‌های اجتماعی و تشکیل گروه، مشکلات را به کمترین رسانده و پی به روحیه دانشجو در لحظه کلاس ببریم و ارتباط دوسویه با دانشجو را به کمک ابزارهای دیگر بیشتر سازیم‎.‎‏»‏

‏«نکته دیگر هنگام آزمون‌ها بود؛ این که اگر در زمان آزمون، اینترنت دانشجو قطع شود، زمان محدود او با توجه به این که سؤالات به صورت تستی بود، به چه صورت مدیریت ‌شود. خود من برای حل این مشکل سؤالات تحلیلی با استفاده از منابع آزاد را با محدوده زمانی بیشتر در پیش گرفتم و این روش را بهتر دیده‌ام چرا که دانشجو از استرس پاسخ‌دهی به سؤالات تستی در زمان اندک به دور است‎.‎‏

نبود هر دانشجو، خسرانی برای همه

دکتر جعفری استاد علوم ارتباطات، معتقد است که همه‌چیز را همگان دانند؛ و می‌گوید: «من بارها سر کلاس درس به این نکته اشاره کرده ام که اگر یک دانشجو غیبت کند، دچار خسران می‌شویم چون ممکن است در جریان گفتگو یک نفر اظهارنظر یا سؤالی مطرح کند که به دنبال آن دریچه ‌نویی در آموختن گشوده شود.»
وی به بایستگی حضور فیزیکی بر می‌گردد و می‌گوید: «در واقع ارتباط چهره به چهره، فضایی در کلاس ایجاد میکند که به گفته هابرماس حوزه عمومی‌ست؛ اما هنگامی که در فضای یکسره الکترونیک و وب قرار می‌گیریم، استاد و دانشجو تصویر کامل و روشنی از هم ندارند و خیلی چیزها مانند به فکر فرورفتن دانشجو در سایه است و استاد نمی‌تواند تأثیر یک واژه یا جمله با بار معنایی سترگ را در چهره دانشجوی خود ببیند.»

«در وب صحبت‌کردن دانشجویان با استاد به راحتی برای همه امکانپذیر نیست و در نهایت ناچارند در گوشه صفحه با یکدیگر به چت بپردازند. یک ارتباط همه‌سویه بین معلم و دانشجو ایجاد نمی‌شود. چنین آموزشی روشن است که نمی‌تواند نمره بالایی بگیرد چون از کیفیت بالایی برخوردار نیست و معلم از گفتن و درس‌دادن یک‌جانبه و دانشجو از شنیدن طولانی گاهی خسته می‌شود.»

«یکی دیگر از نقاط ضعف کلاسهای آنلاین پراکندگی‌ست، درست برخلاف کلاس حضوری که دانشجویان و استاد در یک‌جا گرد هم می‌آیند.»

کرونا آموزش عالی رو یک پله جلو برد

دکتر محمد صادق آخوندی گفت‌: بحران کرونا سبب شد تمامی دستگاه‌های کشور مطابق با دستورات ستاد مبارزه با کرونا شرایط خود را تغییر دهند. دانشگاه‌ها نیز در راستای تصمیمات ستاد مبارزه با کرونا تغییراتی را در شیوه تدریس،شیوه تحقیق و کارهای اداری اعمال کردند.

وی ادامه داد: خوشبختانه دانشگاه‌ها زیرساخت‌هایی را داشتند تا سریعا به آموزش مجازی تغییر رویه دهند و در این زمینه می توان گفت از ظرفیت موجود در دانشگاه‌های کشور به بهترین نحو استفاده شد.

عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور افزود: دانشجویان اغلب به حضور در کلاس درس تمایل دارند و این علاقه‌مندی در همه آن‌ها وجود دارد. به همین جهت سازگار شدن از نظر روحی و روانی با شیوه‌های تدریس و تحقیق از راه دور کمی زمان‌بر است. لذا در اوایل کار برای اساتید و دانشجویان سخت بود ولی به مرور زمان این سازگاری به وجود آمد و تا حدود زیادی پذیرش این نوع آموزش در اساتید و دانشجویان شکل گرفت که این تغییر می‌تواند به ما کمک کند سریع‌تر با معضل کرونا کنار بیاییم.

وی با اشاره به باقی ماندن مشکل در بخش روانی آموزش مجازی، گفت: هنوز زمان لازم است تا اساتید و دانشجویان از نظر روحی و روانی از این نوع شیوه تدریس اغنا شوند.کرونا در هر بخش صدمات خاص خود را وارد کرد. ولی از نظر من کرونا در آموزش عالی ما را یک پله جلو برد. زیرا در وهله اول کووید-۱۹ یک بیماری است که خسارات خاص خود را دارد ولی ما را مجبور به استفاده از فضای مجازی در آموزش کرد. این اتفاق در حالی افتاد که ما در آینده خواه ناخواه مجبور به استفاده از بستر فضای مجازی در آموزش عالی می شدیم و حتی هزینه‌های تحقیقات تا اندازه‌ای بالا خواهد رفت که باید در این فضا تحقیقات صورت گیرد و باید از آزمایشگاه‌های مجازی استفاده شود

تقویت زیرساخت‌های آموزش عالی

حسین خنیفر رییس دانشگاه فرهنگیان ابتکار و خلاقیت در استادان و دانشجو معلمان را در دوران کنونی رو به رشد دانست و گفت: علی رقم تمام چالش‌ها، سرعت عمل نظام تعلیم و تربیت ما در مدرسه و دانشگاه بسیار زیاد است و این موضوع یک نقطه افتخار برای نظام تعلیم و تربیت کشور به شمار می رود.
خنیفر با تاکید بر این که همه اتفاقاتی که در حوزه آموزش رخ می‌دهد برای متلاشی نشدن مدرسه است اظهار داشت: جنس مدارس پس از کرونا به شکل ترکیبی خواهد بود و تدریس فروشی و خرده فروشی نیز رونق خواهد یافت.

وی ورود به دنیای فرا خطی و نسل دو فضایی، عبور از فضیلت خالی مدرک و عصر فضیلت مهارت و توان یادگیری در هر مکان را از ویژگی های عصر حاضر برشمرد و ادامه داد: امروز دانشگاهی موفق است که متون خودیار و خودآموز تولید کند. بنابراین عصر حاضر، دوران گزیده‌گویی و دسترسی خوشه‌ای به اطلاعات و مدارس و دانشگاه‌های فرامکان و فرا زمان است.

رییس دانشگاه فرهنگیان آموزش حضوری را بهترین نوع آموزش معرفی و خاطر نشان کرد: امروزه شاهد چند نوع آموزش هستیم.
خنیفر، آموزش مبتنی بر وب، صوت و انیمیشن و فناوری چند رسانه‌ای، کلاس‌های رسانه‌ای ناهمزمان، کلاس مجازی بر خط، تعامل آنی، آموزش فعالانه فراگیر و تعامل استاد و درس، متناسب بودن یادگیری با سطح علمی دانشجویان را از جمله مباحث مهم آموزشی اعلام کرد.

وی با تاکید بر اهمیت تقویت حس حضور در دانش آموز و دانشجو گفت: باید با ایجاد آمادگی در دانش آموز و دانشجو وی را به کلاس درس بازگرداند. این شیوه همان سینرژیک، تزاید یا جمع افزایی است که بر تکلیف گرایی تاکید دارد.

دبیر هیات امنای دانشگاه فرهنگیان افزود: با این که آموزش‌های از راه دور جذاب است باید گفت که این شیوه، دانش محض را منتقل می‌کند و تاثیر تربیتی را کاهش می دهد. چرا که در آموزش اگر ارتباط یک باره به ارتباطی غیر رودررو تبدیل شود با مشکل مواجه خواهیم شد. بنابراین باید به گونه‌ای عمل کرد تا کم ترین آسیب را تجربه کنیم.

رییس دانشگاه فرهنگیان، ایران را در رویارویی با مشکلات در قیاس با سایر کشورها موفق و سربلند دانست و با تاکید بر تقویت زیرساخت های نظام آموزشی و دانشگاهی کشور، بر لزوم آمادگی دانشگاه‌ها در دوران سوم کرونا تصریح کرد.

کرونا باور اجتماع رو تغییر داد

مسیرهایی که بیشتر دانشگاه‌ها در پیش گرفته‌اند، زنده نگه داشتن آموزش و جریان یادگیری از طریق آموزش مجازی است و در کشور ایران که نظام آموزش و پژوهشی رشد بسیار کندی دارد و بیشتر بر آموزش‌های نظری استوار بوده است، شاید آموزش مجازی مؤثرتر واقع شود.

این یک درس دردناک از تکامل را یادآوری می‌کند که همیشه زیرساخت‌های خوب، به معنی انطباق بهتر با تغییرات نیست؛ با توجه به اینکه زیرساخت نه چندان پیشرفته ما در آموزش عالی، امروز شرایط بهتری برای انطباق با سیستم مجازی از خود نشان می‌دهد، اما زیرساخت‌های توسعه‌یافته‌تر، اکنون با مشکلات بیشتری برای انطباق با آموزش مجازی روبه‌رو هستند.

بنابراین آینده‌نگری مناسب فقط نگاه به آینده بر اساس آرمان‌های عالی نیست، بلکه به معنی شیوه‌های انطباق با تحولاتی است که ممکن است پیش بیایند و آن هم نه در زمان بحران، بلکه پیش از آن و در زمان سرخوشی بوده و کرونا بر سطوح مختلف آموزش به‌صورت یکسان اثر نکرده است.

منبع:
1.ایسنا / کرونا" آموزش عالی ما را یک پله جلو برد
2.ایرنا / لزوم تقویت زیرساخت‌های آموزش عالی با استمرار کرونا
3.اطلاعات / ارتباط دانشجو، استاد و دانشگاه در عصر کرونا
4.پایداری ملی / «کرونا» فرصتی طلایی برای بازنگری سیاست‌های آموزش عالی
5.رنبیل / بررسی پیامدهای کرونا بر آموزش عالی ایران/ تلاش کارگروه تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی برای تولید دانش مواجهه با کرونا
6.ایمنا / کرونا چشم‌انداز آموزش عالی جهان را تغییر داد
7.توییتر