بیش از ۱۳ درصد جمعیت بیش از ۹۰ هزار نفری گناباد را سالمندان تشکیل می‌دهند و این شهرستان دومین شهرستان سالمند کشور به شمار می‌رود. شایان ذکر است که طبق جدیدترین اظهارنظر مشاور وزیربهداشت در امور توان بخشی، حدود ۲۸/۹ درصد از جمعیت کشور، سالمند هستند.
البته این آمار‌ها درباره گناباد به همین جا محدود نمی‌شود و در «روستای دیسفان» این شهرستان، حدود ۱۰ سال است که هیچ ولادت جدیدی به ثبت نرسیده و در ۱۸ سال اخیر، فقط یک تولد ثبت شده است! از طرفی کمبود امکانات و موقعیت‌های شغلی افراد زیادی را وادار به مهاجرت کرده و به مرور زمان به دلیل به دنیا نیامدن هیچ فردی سال‌هاست که در این روستا صدای خنده هیچ بچه‌ای شنیده نشده و چراغ‌های مدارسش خاموش شده است.
روستایی با قدمتی ۵ هزار ساله
دیسفان، بهار و تابستان‌های زیبایی دارد و اهالی روستا در اواخر شهریور ماه مشغول جمع‌آوری میوه‌هایی از جمله توت، آلبالو، گیلاس، انجیر و ... هستند. هم اکنون بیشتر ساکنان روستا سالمندان هستند و به کشاورزی و دامداری به شیوه‌های سنتی مشغول‌اند. آنها به اندازه‌ای کار می‌کنند که از پس مخارج خود برآیند چرا که با وجود آب‌وهوای خشک، کمبود ابزارآلات و ... کشاورزی در این منطقه برای افزایش سرمایه و کسب درآمد توجیه اقتصادی ندارد. امروزه آن چه این روستا را از سایر مناطق گناباد متمایز کرده و خبرساز شده، همین موضوع زادولد است که به گفته ساکنانش این اتفاق چند علت اساسی و مورد بحث دارد.
آخرین ثبت تولد در دیسفان حدود ۱۰ سال پیش بوده است
از آن جایی که استمرار معضل خشکسالی و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی آن مانند نبود فرصت‌های شغلی در این روستا باعث کمبود زادولد و مهاجرت بسیاری از جوانان جویای کار به شهرهای بزرگ شده، تصمیم گرفتیم در این خصوص با یکی از اعضای شورای روستای دیسفان گفت‌وگویی داشته باشیم. «محمد فردوسی» پس از بازنشستگی در نیروی دریایی سال ۹۲ به زادگاهش یعنی روستای دیسفان برگشته و تا امروز در شورای روستا مشغول فعالیت است.
خشکسالی ۲۰ ساله باعث مهاجرت افراد زیادی شد
سوال اول را از آقای فردوسی می‌پرسم که چرا جمعیت روستای دیسفان روز‌به‌روز در حال کم شدن است که می‌گوید: «روستای ما تا قبل از دهه ۵۰ ساکنان زیادی داشته و بیشتر افراد در آن جا مشغول کشاورزی بوده‌اند، اما متاسفانه دیسفان به مدت ۲۰ سال دچار خشکسالی‌های پی‌درپی شد و به همین دلیل افراد زیادی مجبور به مهاجرت شدند.»متاسفانه سال‌هاست تولدی اینجا ثبت نشده است
هر ۴ مدرسه روستا هم تعطیل شده است
طبیعتا وقتی هیچ تولدی در یک روستا ثبت نشود، این سوال پیش می‌آید که چه بلایی سر مدارس آن جا آمده است؟ فردوسی در این باره می‌گوید: «روستای دیسفان در گذشته چهار مدرسه داشت که شامل پایه‌های تحصیلی مختلف بود و کودکان و نوجوانان ما مشکلی در زمینه تحصیل نداشتند، اما به مرور زمان کاهش جمعیت باعث تعطیلی همه این مدارس شد. پس از آن، دو مدرسه به بخش خصوصی واگذار و یکی از آنها تبدیل به زا‌ئرسرا شد و ما با کمک اعضای شورای اسلامی دیسفان آخرین مدرسه را به خانه ورزش تغییر کاربری دادیم».علت مهاجرت تنها مسائل شغلی نیست
فردوسی درباره اصلی‌ترین عاملی که باعث مهاجرت افراد از روستای دیسفان شده، می‌افزاید: «علت مهاجرت تنها به وقوع خشکسالی و کمبود امکانات آموزشی و شغلی محدود نمی‌شود بلکه بسیاری از جوانان در روستا با مدارک تحصیلی بالا حاضر به ماندن و اشتغال در بخش کشاورزی و دامپروری نیستند. در این خصوص به جرات می‌گویم از حدود ۱۴۰ خانواده‌ای که در دیسفان زندگی می‌کنند، در هر خانه دو تا سه نفر تحصیل کرده هستند.»بیشتر ساکنان روستا، سالمند و از کارافتاده هستند
به خاطر وجود امامزاده در روستا مانده‌ام
گفتگو با یکی از آخرین نفراتی که در دیسفان به دنیا آمده و حاضر به ترک این روستا نیست۱۸ سال پیش، یکی از آخرین بچه‌ها در دیسفان به دنیا آمد. «شهربانو تقوی» یکی از آخرین افرادی است که در دیسفان متولد شده و طبق اطلاعات ما بعد از او تنها یک تولد دیگر در دیسفان ثبت شده است که آن فرد هم این روزها، کمتر از ۱۰ سال دارد. در ادامه گفت‌وگوی ما را با تقوی بخوانید.
بیشتر اهالی روستا به مشهد و تهران رفتند
یکی از آخرین افراد متولد شده در دیسفان در ابتدای صحبت با ما از دلایل عمده مهاجرت می‌گوید: «کمبود درآمد، آب‌وهوای خشک و نبود امکانات آموزشی باعث شده که افراد زیادی به شهرهای دیگر از جمله مشهد و تهران مهاجرت کنند. مثلا همین حالا مشکل نبود مدرسه بسیار جدی است و خانواده‌های زیادی به همین دلیل روستا را ترک کرده‌اند. هم اکنون فرزندان ما برای تحصیل مجبورند به روستاهای اطراف بروند و مسافت زیادی را طی کنند و این رفت‌وآمد‌ها باعث نگرانی دایمی ما شده است.»در روستا مشکل آب، برق، گاز و ... نداریم، اما از تقوی می‌پرسم که با وجود کمبود امکانات چه چیزی تا امروز مانع مهاجرت شما شده است که می‌گوید: «بزرگ‌ترین معضل ما در روستا کمبود شغل است و خوشبختانه مشکلاتی در خصوص کمبود آب، یا نبود برق و گاز نداریم. راستش را بخواهید من خادم «امامزاده سلطان احمد جوانمرد» هستم و به دلیل تعلق خاطر به ایشان هیچ‌وقت حاضر نشدم که دیسفان را ترک کنم. این جا برای من بسیار دوست‌داشتنی است و حاضر به ترک روستای‌مان نیستم.»
راز روستای زیرخاکی در دیسفان!
وجود آثار باستانی قلعه دیسفان، دیده‌بان‌های صالح، دیده‌بان‌های برج و همچنین آثار دیگری از جمله تونل‌های اتصال مرکز قلعه با آب انبار و خانه‌ها و... چیزی شبیه سفری تاریخی در روستای دیسفان است. از طرفی حضور نواده امام موسی کاظم (ع) یعنی امامزاده سید احمد جوانمرد باعث جذب گردشگران و شیفتگان زیادی به این روستا شده است.اصل بنای امامزاده در قرن هشتم هجری همزمان با سلسله تیموریان احداث شده و گنبد هشت ترک آن بیانگر این دوره تمدن اسلامی است. پس از آن، در دوره صفویان این بنا یک‌بار دیگر بازسازی و سرانجام در سال ۱۳۶۹ با اضافه کردن چند ساختمان و شبستان به امامزاده بازسازی نهایی انجام شده است.
معضل خشکسالی و پیامد های آن
حجت‌الاسلام حسن صادقی‌نسب؛ امام جمعه گناباد نیز در خطبه‌های نماز جمعه در زمینه کاهش جمعیت و اهمیت زاد ولد بیان داشت: کمبود فرصت‌های شغلی در مناطق شهری و روستایی سبب تشدید مهاجرت از این شهرستان به دیگر نقاط کشور و افزایش جمعیت سالمندان آن شده است.
وی افزود: با توجه به استمرار معضل خشکسالی و کمبود فرصت‌های شغلی در این شهرستان بسیاری از جمعیت جوان جویای کار به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده‌اند و هم اکنون گناباد به نسبت جمعیت خود از پیرترین شهرهای کشور به شمار می‌رود.
صادقی نسب ادامه داد: افزایش مهاجرت از شهرهای کوچک مانند گناباد به شهرهای بزرگ موجب تشدید مسائل و مشکلات حاشیه نشینی و آسیب‌های اجتماعی در آنها می‌شود لذا هر اندازه مسئولان مربوطه به توسعه و عمران و اشتغال شهرهای کوچک بیشتر توجه داشته باشند، معضل حاشیه نشینی و تنگناهای شهرستان‌های بزرگ کاهش می‌یابد.
امام جمعه گناباد گفت: ایجاد زیرساخت‌ها و اجرای طرح‌های توسعه‌ای به تنهایی در ماندگاری جمعیت در گناباد موثر نیست و مسئولان باید در کنار آنها با ایجاد اشتغال مولد و پایدار زمینه ماندگاری جمعیت را به ویژه در مناطق روستایی فراهم کنند.
صادقی‌نسب افزود: اگر شغل کافی وجود داشته باشد سالمندان در کنار فرزندان خود راحت‌تر زندگی می‌کنند لذا باید با اجرای طرح‌هایی نظیر مثلث توسعه اقتصادی و تحقق اهداف و برنامه‌های معین‌های اقتصادی، راه‌اندازی واحدهای تولیدی نیمه تمام، دارای مشکل و جدید و افزایش فرصت‌های شغلی ضمن افزایش ماندگاری جمعیت، معضلات اجتماعی و اقتصادی را کاهش داد.
حسین مرادی بخشدار کاخک گناباد نیز در 10 خرداد ماه سال جاری در جلسه ثبت وقایع حیاتی گناباد اظهار داشت: علل مهاجرت از در روستاهای این بخش فقط نبود درآمد کافی و خشکسالی در منطقه نیست،بلکه بسیاری از جوانان در روستاهای منطقه با مدارک تحصیلی بالا حاضر به ماندن در روستا و اشتغال در بخش کشاورزی و دامپروری نیستند.
وی کمبود شدید زاد و ولد در مناطق روستایی را از تنگناهای مهم ذکر کرد و افزود: به عنوان مثال در برخی روستاها از قبیل «دیسفان» با بیش از 150 خانوار در 18 سال گذشته یک مورد تولد نیز ثبت نشده است.
وی ادامه داد: از نظر علمی باید تغذیه و مواد غذایی مورد استفاده مردم مورد بررسی قرار گیرد و مشخص شود که چقدر در زاد و ولد و باروری تاثیرگذار است.
مقایسه آماری ولادت‌های نیمه نخست سال ۹۹ تا ۹۸ از روند کاهشی موالید حکایت می کند
در بهار سال 1399، ایلام و سمنان به‌ترتیب با یک‌هزار و 896 و یک‌هزار و 905 تولد، کمترین میزان موالید را داشته‌اند و استان‌های تهران با 35هزار و 656، خراسان رضوی با 27هزار و 760، سیستان و بلوچستان با 21هزار و 726 و خوزستان با 21 هزار و 186 تولد به‌ترتیب بیشترین میزان موالید را در کشور ثبت کرده‌اند.
اما در تابستان 1399، میزان موالید کل کشور به 300هزار و 59 مورد افزایش پیدا کرده است که از این تعداد 155هزار و 248 نوزاد پسر و 144هزار و 811 دختر بوده‌اند؛ آمار ثبت احوال نشان می‌دهد که در سه‌ماهه تابستان، به‌طور مشابه سمنان و ایلام با یک‌هزار و 947 و 2هزار و 190 ثبت تولد، رکورد کم‌تولدترین استان‌های کشور را حفظ کرده‌اند.
همچنین، استان‌های تهران با 39هزار و 768، خراسان رضوی با 28هزار و 389، خوزستان با 24هزار و 45 و سیستان و بلوچستان با 22هزار و 888 تولد، بیشترین موالید کشور را داشته‌اند.
در مدت مشابه (بهار و تابستان) سال 98، میزان تولدهای کل کشور در بهار 299هزار و 389 و در تابستان 315هزار و 170 تولد بوده است؛ ایلام و سمنان همچنان کمترین میزان و تهران، خراسان رضوی، خوزستان و سیستان و بلوچستان بیشترین میزان تولد را داشته‌اند.
مقایسه میزان تولدهای ثبت‌شده در سازمان ثبت احوال کشور در 6ماهه نخست سال 98 و 99، نشان می‌دهد که تعداد کل موالید کشور از 614هزار و 559 به 580هزار و 606 کاهش پیدا کرده است؛ روند ثبت ولادت طی نیم قرن اخیر در کشور نشان می‌دهد از سال 1380 تا سال 1394 به‌علت اثر گشتاور یا نیروی درونی جمعیت نشئت‌گرفته از ازدواج متولدین دهه 60 و 70، شاهد افزایش موالید در کشور بوده‌ایم، اما پس از سال 1394 به‌علت خالی شدن توان درونی جمعیت، تعداد تولدها با شیب تقریباً تندی شروع به کاهش کرده است!
منبع:
1.تسنیم / روستایی عجیب بدون تولد نوزاد / در دیسفان گناباد ۱۸ سال نوزادی متولد نشده است
2.روزنامه خراسان / روستایی عجیب بدون تولد نوزاد در خراسان رضوی
3.تسنیم / مقایسه آماری ولادت‌های نیمه نخست سال ۹۹ با ۹۸/ کاهش ادامه دارد
