متن استفتاء رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه به شرح ذیل است:
با توجه به اینکه در منابع فقهی در تعریف وقف "حبس‌الاصل و تسبیل‌الثمره" آمده است و پول جدای از ورقه و برگه کاغذی (معهود) اعتباری دارد که امروزه در قالب‌های مختلف عرضه می‌شود. (چک پول – کارت اعتباری و انتقال وجه به‌صورت اینترنتی و…) و مضاربه هم با آن جایز است که اصل آن در خرید و فروش‌های متعدد ثابت است و منافع آن طبق قرارداد بین عامل و مضارب تقسیم می‌شود و یا در سپرده‌گزاری‌های بانکی که اصل آن ثابت است و سود آن ماهیانه تقسیم می‌شود.
حال نظر مستطاب عالی پیرامون وقف پول و استفاده از منافع آن در جهت نیت واقف، مورد استدعاست.
متن پاسخ رهبر معظم انقلاب اسلامی به شرح ذیل است:
بسمه‌تعالی
به نظر می‌رسد بقا مالیت پول، توجیه قابل قبولی برای صحت وقف آن است. والله العالم. در این مسأله نیاز به اطلاق نیست. زیرا وقف جزو عناوین امضا شده‌ی در شرع است و حکم تأسیسی نیست و شک نمی‌توان داشت آن کسانی که وقف را تأسیس و در طول زمان‌ها اجرا کرده‌اند هدفشان این بوده که چیز ثابتی را بگذارند که عوائد آن صدقه جاریه باشد. بلی ممکن است در آن روزگار چیز ثابت، منحصر در عین بوده است اما این موجب اختصاص حکم به عین نمی‌شود چون غرض و هدف معلوم است و شارع مقدس همین را امضا فرموده است. والحمدلله
دکتر خاموشی: تٲیید «وقف پول» از سوی رهبر انقلاب سرفصل مهمی برای وقف است
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی خاموشی نماینده ولی فقیه و رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه در گفتگویی درباره پاسخ رهبر معظم انقلاب اسلامی پیرامون استفتاء «صحت وقف پول و استفاده از منافع آن در جهت نیت واقف» اظهار کرد: «وقف» در نگاه فقها، عنوانی فقهی است که در اصطلاح گفته می‌شود از منابع فقهی ارشادی است و تاسیسی نیست؛ منابع فقهی ارشادی یعنی در ادیان گذشته بوده یا مثلاً در بین عقلا و عرف بوده و شارع بر او صحه می‌گذارد؛ مثل بیع (خرید و فروش).وی با اشاره به اینکه یکی از عناوین ارشادی، وقف بوده که در ادیان، ملل و اقوام گذشته بوده است، افزود: شبیه به وقف در سراسر دنیا وجود دارد؛ بسیاری از دانشگاه‌های کشورهای غربی از طریق وقف و پول مردم اداره می‌شوند؛ یعنی پول مردم در طول زمان، حجم پیدا کرده و برای توسعه این مراکز علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه با بیان اینکه «وقف» در زبان فقیهان قدیم، «تحبیس العین و تسبیل المنفعه» تعریف شده است، گفت: «تحبیس العین» یعنی اصل شی‌ای که قابلیت استمرار دارد، حبس می‌شود؛ منظور از حبس یعنی برای غرضی که همان منفعت خاصی است، حبس می‌شود و مالیت از آن نشات می‌گیرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین خاموشی ادامه داد: در قدیم‌الایام، اموال غیرمنقول همچون زمین را برای نیات مختلف وقف می‌کردند؛ عین یعنی همان عرصه است؛ موقوفه می‌تواند عین منقول هم باشد؛ یعنی اموال منقول همچون ماشین را هم می‌شود با نیات مختلف وقف کرد.
وی با بیان اینکه «تسبیل المنفعه» یعنی منفعت در جهت نیت واقف هزینه شود، تصریح کرد: فقیهان قدیم، یک تعریف دیگری از وقف مبنی بر «تحبیس الاصل و تسبیل المنفعه» هم داشته‌اند؛ تحبیس الاصل یعنی شی قوام‌داری حبس و منافعش در جهت نیت واقف هزینه می‌شود.
رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه افزود: این دو تعریف («تحبیس العین و تسبیل المنفعه» و «تحبیس الاصل و تسبیل المنفعه») از روایات و سیره متشرع بوده است؛ عمده روایات در این باب از امام حسن عسکری است اما این سیره از زمان نبی مکرم اسلام (ص) و امام علی (ع) بوده است که نشان می‌دهد، چطور قناتی را حفر یا چشمه‌ای را جاری و سپس وقف می‌‌فرمودند.
حجت‌الاسلام والمسلمین خاموشی ادامه داد: در اینکه شی قابل بقا قابلیت وقف دارد، هیچ اختلافی وجود ندارد؛ بحث اینجاست که آیا می‌شود پول را وقف کرد؟؛ در زمان قدیم ثمن اشیا یعنی قیمتی که برای اشیا به‌عنوان عوض پرداخت می‌شده، درهم یا دینار بوده است؛ از موقعی که ضرب سکه در تمدن بشری انجام شده، سکه یا اعتبار و پشتوانه‌اش ارزش مالی پیدا کرد.
وی خاطرنشان کرد: فقهای قدیم در خصوص اینکه درهم و دینار قابل وقف شدن هستند، پاسخی منفی دادند و استدلالشان این بود چون درهم و دینار خرج‌شدنی هستند، پس ماندنی نیستند؛ بنابراین قابل وقف شدن نیستند اما عده‌ای از فقها گفتند که اگر از این درهم و دینار، زیور آلات ساخته شود، قابلیت وقف کردن دارد؛ در اینجا بحث اعتبار به‌شدت مطرح است.
رئیس سازمان اوقاف تصریح کرد: سوالی که محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی طرح کردم، این بود که آیا پول قابلیت وقف کردن دارد؛ پیشنهادم این است که اصل پول در یک حساب بانکی تحبیس شود و هر ساله نرخ تورم به مبلغ افزوده شود تا ریزشی از پول صورت نگیرد و از سود پول در راستای اجرای نیت واقف هزینه شود؛ مثلاً واقفی ۱۰۰ میلیون تومان وقف کرده و این ۱۰۰ میلیون تومان با گردشی که انجام می‌شود با تضمین اصلش مثلا ۱۰ میلیون تومان سود کرده است؛ نرخ تورم به مبلغ اصلی اضافه شده و مابقی (سود پول) برای نیت واقف هزینه شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین خاموشی ادامه داد: از رهبر معظم انقلاب اسلامی پرسیده شد که آیا اصل تحبیس پول و سرمایه‌های این چنینی می‌تواند ممکن باشد؛ ایشان نیز اشاره فرمودند که «تحبیس العین» در آن زمان اصل نبوده و شی قابل بقا معیار بوده است و در حال حاضر پول قابل بقا است بنابراین می‌شود که تحبیس شود.
وی با تاکید بر اینکه پاسخ معظم له به این استفتاء بسیار مهم بوده و مسیر را هموار می‌کند، افزود: پاسخ رهبر معظم انقلاب اسلامی، سرفصل مهمی برای وقف است و ثانیا برای آینده راهگشا خواهد بود.
رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه تصریح کرد: در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی بانک‌های وقفی داریم که بسیار قدرتمند هستند؛ علتش این است، کسی که پولی را وقف می‌کند، رابطه مالکانه خودش با پول را قطع می‌کند و زمانیکه رابطه مالکانه‌اش قطع شد، پول می‌ماند و حجم پیدا می‌کند و اگر چنین چیزی صورت بگیرد، یک سرمایه قدرتمندی جمع می‌شود؛ این پول قدرتمند می‌تواند معضلات زیادی را با هدف نیت واقفین رفع کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین خاموشی گفت: شاید کسی سرمایه ملکی ندارد اما حاضر است تا برایش حساب بانکی افتتاح شود و ماهیانه ۱۰۰ هزار تومان را به نیتی وقف کند و در مرور زمان این پول افزایش یابد.
وی با اشاره به اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی در جواب استفتاء، بقا مالیت پول در عصر حاضر را پذیرفتند، تاکید کرد: راهگشایی این پاسخ در این است که ما می‌توانیم «صندوق اعتباری وقف پول» را تٲسیس کنیم یا می‌توانیم با قوانین و مقررات موجود و کمک هیئت دولت، «بانک وقف» را داشته باشیم و اگر این اتفاق بیفتد نیات واقفین در سرمایه‌های انباشته به کار گرفته خواهد شد؛ با این تفاسیر «وقف سهام» هم امکان‌پذیر خواهد بود و از نظر ایشان «وقف پول» و «وقف سهام» بلااشکال است و به نظر می‌رسد که می‌شود«صندوق وقف سهام» هم تشکیل داد.
رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه خاطرنشان کرد: ان شاءالله جامعه علمی و خانواده بزرگ وقف و مردم شریف ایران اسلامی چه در داخل کشور و چه خارج از کشور به فتوای راهگشای رهبر معظم انقلاب اسلامی توجه کنند و برای «وقف پول» اهتمام بورزند؛ اگر سرمایه‌های خرد جمع شود با مکانیزم‌های قانونی و شرعی هزینه خواهد شد.
حجت‌الاسلام عادل: فتوای رهبری می‌تواند سبب تشویق مردم به انجام کارهای خیر در بستر وقف شود
وی افزود: بر این اساس، بحثی همواره بین صاحبنظران مطرح بوده که آیا امکان وقف پول وجود دارد یا خیر؛ آنها که معتقدند چنین موردی امکان‌پذیر خواهد بود، دلیلشان این است که می‌گویند ما در حال حاضر در بانک سپرده‌گذاری می‌کنیم و اصل پول باقی می‌ماند و از منافع و سودش استفاده می‌شود؛ مثل اینکه از منافع عین موقوفه نیز می‌شود، بهره برد؛ مخالفین وقف پول نیز می‌گویند که پول ذاتا مصرف‌شدنی است و عینیتی نخواهد داشت و با تعریف وقف مبنی بر تحبیس العین و تسبیل المنفعه، امکان وقف پول وجود ندارد.
معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی در پاسخ به استفتاء «صحت وقف پول و استفاده از منافع آن در جهت نیت واقف» این نکته را گوشزد کردند که در این موضوع غرض این بوده کار خیری، انجام گیرد و منشاء کار خیر باقی بماند، بنابراین نمی‌شود که این کار خیر را منحصرا در ملک یا اموال غیرمنقول خلاصه کرد.
حجت‌الاسلام عادل تاکید کرد: این فتوا در زمان فعلی بسیار راهگشا شد؛ به‌دلیل اینکه مشخص شد، پول هم بطوریکه اصلش باقی بماند و از سود و منفعتش در راه اجرای نیت واقف استفاده شود، قابلیت وقف شدن دارد.
وی با اشاره به اینکه با فتوای معظم له دستمان در «وقفهای جدید» و «وقفهای مشارکتی و جمعی» باز می‌شود، خاطرنشان کرد: این فتوا می‌تواند تحول و انقلابی را در حوزه وقفهای جدید و تشویق قاطبه مردم به انجام کارهای خیر در بستر وقف ایجاد کند؛ همچنین می‌تواند کمک‌های کوچک را به‌سمت وقفهای بزرگ با پروژه‌های جمعی و مشارکتی سوق دهد.
حجت‌الاسلام احمد شرفخانی: تحولی بنیادین در ساختار وقف با فتوای رهبر انقلاب ایجاد شد
حجت‌الاسلام احمد شرفخانی رئیس مرکز امور خیریه این سازمان درباره پاسخ رهبر معظم انقلاب اسلامی پیرامون استفتاء «صحت وقف پول و استفاده از منافع آن در جهت نیت واقف» به تشریح پیشینه وقف پرداخت و اظهار کرد: سنت حسنه وقف، سابقه دیرینه‌ای در تاریخ تمدن دارد و مختص به دین مبین اسلام نیست و قبل از اسلام نیز افراد خَیر در بسیاری از جوامع، اموال خودشان را وقف می‌کردند.وی با بیان اینکه ساختار وقف، ساختاری تاسیسی در اسلام نبوده و جزو ساختار و احکام امضایی است، افزود: ساختار وقف در جامعه اسلامی نهادینه شده است؛ پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت علیهم السلام علاوه بر اینکه واقف بودند، تاکید زیادی بر رونق ساختار وقفی در جوامع اسلامی داشتند که الحمدالله شاهدیم کشورهای اسلامی دارای بیشترین موقوفات در جهان هستند.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه با اشاره به اینکه امروزه وقف در زندگی اجتماعی، نقش اساسی را ایفا می‌کند، خاطرنشان کرد: وقف در برخی کشورهای غیراسلامی نیز نقش پررنگی دارد، طوریکه بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ و معروف کشورهای غربی با ساختار وقفی اداره می‌شوند.
حجت‌الاسلام شرفخانی تصریح کرد: از قدیم‌الایام دو تعریف یعنی «تحبیس العین و تسبیل المنفعه» و «تحبیس الاصل و تسبیل المنفعه» در زمینه وقف وجود داشته است؛ آن چیزی که بعد از بررسی‌های لازم ضرورت داشت در راستای تحولات جدید در ساختار وقف اتفاق بیفتد یک پویایی در فتاوا بود که این اتفاق با فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی پیرامون «صحت وقف پول» به وقوع پیوست.
وی با بیان این نکته که امام راحل بر فقه پویا تاکید داشتند، گفت: اکنون نیز در فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی پیرامون «صحت وقف پول و استفاده از منافع آن در جهت نیت واقف» همین فقه پویا خودش را نشان داده است.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه یادآور شد: امروزه اقتصاددانان و حقوقدانان تعاریف پول را تغییر داده‌اند و ساختار جدیدی برای پول ایجاد شده است؛ حتی در مبادلات عادی مردم و مبادلات جهانی ساختار پول تغییر کرده، یعنی پول اعتبار جدید و همچنین مالیت و ارزش مبادله‌ای پیدا کرده است.
حجت‌الاسلام شرفخانی ادامه داد: بر همین اساس معظم له در پاسخ استفتاء «صحت وقف پول و استفاده از منافع آن در جهت نیت واقف» به تحولات اتفاق افتاده در زمینه پول توجه جدی داشته‌اند؛ ما با این پاسخ متوجه می‌شویم اگر وقف تحبیس الاصل و تسبیل المنفعه گفته می‌شود، بنابراین می‌توانیم پول را به‌عنوان اصل در نظر بگیریم تا از منافعش استفاده شود.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه تاکید کرد: پاسخ رهبر معظم انقلاب اسلامی به استفتاء «صحت وقف پول و استفاده از منافع آن در جهت نیت واقف» تحولی عظیم و بنیادین در ساختار وقف ایجاد کرد.
حجت‌الاسلام شرفخانی افزود: ما امروزه موضوعات وقفی را در عین خلاصه می‌کنیم و این باعث شده بود تا بخش قابل توجهی از مردم که قصد داشتند در ساختار وقف اموالشان را ماندگار کنند، نمی‌توانستند این کار را بکنند اما با فتوای معظم له امروز هر چیزی که قابلیت بقاء داشته باشد، می‌تواند امکان وقف نیز داشته باشد؛ شاید در آینده این ساختارها تغییر کند و به غیر از پول، اعتبارات دیگری که بتواند بقاء مالیت داشته باشد را نیز بتوان وقف کرد.
وی تصریح کرد: این تحول عظیم و بنیادین در ساختار وقف را در چند سرفصل می‌توان بررسی کرد؛ یکی از این سرفصل‌ها این است که «صندوق‌های قرض‌الحسنه وقف» می‌تواند در کشور ما نهادینه شود و برای رفع نیازهای جامعه در ابعاد مختلف نقش‌آفرینی داشته باشد.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه ادامه داد: همچنین تاسیس «صندوق‌های سرمایه‌گذاری» نیز می‌تواند در این ساختار جای داشته باشد و به نظر می‌رسد با این فتوا، تاسیس «صندوق‌های سرمایه‌گذاری» می‌تواند اتفاق مهمی باشد؛ مسئله بعدی در «وقفهای مشارکتی» است که این نوع وقف‌ها بدون ایجاد ساختار حبس عین یا تبدیل پول به املاک، اتفاق خواهد افتاد.
حجت‌الاسلام شرفخانی افزود: در وقفهای مشارکتی کسی که پول را پرداخت می‌کرد به متولیان وکالت می‌داد و پول‌ها تبدیل می‌شد به ملک و در نتیجه وقف اتفاق می‌افتاد؛ در حالیکه با این فتوا، امروز هرکسی با اندک پولی می‌تواند، واقف باشد؛ این خودش نکته مهمی است و امروز ما می‌توانیم وقفهای مشارکتی در ساختار پولی را در کشور طراحی کنیم.
وی تاکید کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی می‌توانستند فقط اشاره کنند که وقف پول بلامانع است اما ایشان موضوع را تبیین می‌کنند و به بقاء مالیت پول اشاره می‌کنند و مهمتر بحث حکم امضایی را مطرح می‌کنند؛ همه اینها نشان از این است که معظم له صرفا موضوع و منظورشان وقف پول نبوده و برای تبدیل جواز وقف پول این موارد را اشاره می‌کنند؛ بنا بر این این نکات، می‌شود منابع اصلی ما در ساختار تحولی وقف امروز و بر همین اساس ما می‌توانیم موضوعات جدیدی را که می‌تواند در ساختارهای وقف امروز قرار گیرد، مطرح کنیم.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه یادآور شد: از قدیم الایام در سازمان‌های کنفرانس اسلامی و مجامع بین‌المللی فقه اسلامی این موضوعات مطرح می‌شد و بحث انجام می‌گرفت اما اینکه یک فتوایی به این شکل و به‌صورت تبیینی در اختیار عموم قرار بگیرد؛ یک تحول بنیادین در عرصه وقف است؛ همه اینها پویایی و کارآمدی فقه شیعی را نشان می‌دهد که می‌تواند در گذر زمان و اتفاقات جامعه تاثیرگذار باشد.
حجت‌الاسلام شرفخانی افزود: ممکن است این سوال پیش بیاید که زمانیکه ما پول را وقف کردیم؛ با توجه به افزایش تورم هرساله، ارزش پول کاهش می‌یابد یا خیر؛ در پاسخ به این سوال باید گفت ضرورت دارد ما در وقف پول، تضمین اصل پول و نرخ تورم هرساله را در نظر بگیریم؛ یعنی از سود و منافع پول، اولا ارزش پول به‌روز شود و پس از آن از منافع و سود برای نیت واقف عمل شود.
وی خاطرنشان کرد: موسسات خیریه و بنیادهای خیریه و مجموعه‌های مختلف که با عنوان تشکل‌های خیریه فعالیت می‌کنند، می‌توانند از ظرفیت فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی و نگاه ایشان به ساختار وقف به نحو احسن استفاده کنند تا ساختارهای خیریه هم پایدار باشد.
نظر رئیس پژوهشکده وقف نسبت فتوای «صحت وقف پول»
"حسین قشقایی" رئیس مرکز پژوهشی وقف درباره پاسخ رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره استفتاء "صحت وقف پول" گفت: پیش‌تر مردم تصور می‌کردند که مال غیرمنقول باید وقف شود؛ با این تفسیر در حال حاضر بسیاری از مردم که توان مالی بالایی ندارند، قادر نخواهند بود که با هر میزان سرمایه اقدام به وقف کنند.وی افزود: نکته مهم در خصوص فتوای اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی این است که ایشان در همان ابتدا نفرمودند که می‌توان پول را وقف کرد، بلکه مبنای دیدگاه خود را بیان کرده‌اند و مالیت پول را موضوع فتوا قرار داده‌اند؛ ایشان می‌فرمایند می‌توان پذیرفت که مالیت پول، قابلیت دوام خواهد داشت؛ بنابراین طبیعتاً آن کسانی که بخواهند روشی را در پیش بگیرند که پول وقف شود باید نظر به مالیت پول داشته باشند و سازمان اوقاف نیز با نظر به این مبنا الگوی متناسب با آن را طراحی کند.
رئیس پژوهشکده وقف با بیان اینکه مالیت پول به این معناست که ارقام مورد توجه نبوده بلکه ارزش داد و ستدی و ارزش معاملاتی آن مورد توجه است، گفت: در جایی که یک واقف 100 میلیون تومان را وقف می‌کند، نباید گفت 100 میلیون تومان وقف شده است بلکه باید گفت، میزانی از مالیت که در آن زمان مشخص، با 100 میلیون نشانه‌گذاری شده و وقف شده است؛ با این تفسیر در اثر افزایش تورم و کاهش ارزش پول، مالیت پول کاهش پیدا نخواهد کرد؛ یعنی اگر یک نفر 100 میلیون تومان وقف کند، پنج سال دیگر نمی‌توان گفت، شما 100 میلیون تومان وقف کردهاید بلکه باید گفته شود که شما در سال 1400 یک میزانی از مالیت وقف کردهاید که در آن زمان با 100 میلیون تومان نمایش داده شد و باید دید همان میزان مالیت بعد از پنج سال با چه رقمی نمایش داده می‌شود.
قشقایی ادامه داد: باید طوری مالیت پول را حفظ کرد که آن میزان قدرت خریدی که با این مبلغ در اردیبهشت 1400 وجود داشته در اردیبهشت 1405 نیز وجود داشته باشد؛ فتوای معظم‌له در خصوص صحت وقف پول بر این اساس بوده است؛ بنابراین اگر این مالیت در قالب پول به‌صورت راکد نگه داشته شود، موجب تضییع آن و کاستن ارزش موقوفه می‌شود.
وی ادامه داد: واقف به‌دنبال این است که وقفش در طول زمان جریان داشته باشد، بنابراین یک ملک یا مال غیرمنقول را وقف می‌کند تا منافعش جریان داشته باشد. بنابراین رهبر معظم انقلاب اسلامی همین را مبنا قرار دادند که عین باید باقی بماند و منافع جریان داشته باشد.
منبع:
1. تسنیم
2. روابط عمومی سازمان اوقاف و امور خیریه
