شیوع ویروس کرونا در سطح جهان تاکنون هرچند خسارت‌های زیاد و غیر قابل جبرانی را به جامعه بشری تحمیل نموده است اما این تهدید جهانی به نوبه خود توانسته است زمینه را برای حرکت هرچه سریع‌تر ملت‌های جهان به سمت‌و‌سوی دیجیتالی کردن مناسبات حاکم بر کشورهای‌شان مهیا کند، چراکه بدون بهره‌گیری از فضای مجازی و خدمات الکترونیکی شده از جمله در حوزه خدمات اداری و آموزشی جان و سلامت بسیاری از انسان‌ها خصوصا کودکان و نوجوانان به خطر می‌افتاد.

در واقع اگر تا پیش از شیوع کرونا بخشی از افراد اقبال و علاقه چندانی به فضای مجازی نداشتند، در جریان همه‌گیری کرونا همین افراد و جوامع نیز در زمره کاربران خدمات مبتنی بر فضای مجازی قرار گرفته‌اند.

به‌طور مثال شیوع کرونا حتی موجب رونق گرفتن هیات عزاداری مجازی در کشور ما شد و به لطف رسانه‌های اجتماعی خصوصا تلویزیون‌های تعاملی اینترنتی در اوج همه گیری کرونا میلیون‌ها دل‌داده اهل‌بیت(ع) بدون هیچ‌گونه نگرانی بهداشتی از طریق فضای مجازی به عزاداری پرداختند.

همان‌گونه که اشاره شده کرونا زمینه تغییر و تحول در مناسبات حاکم بر جوامع را مهیا کرد، البته این تغییر تحول محدود به یک یا دو حوزه خاص فرهنگی یا اجتماعی نبود، به‌طور مثال با توجه به زمان‌بر بودن واکسیناسیون 83میلیون ایرانی و لزوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی کرونا، در آستانه شروع قرن جدید، انتخابات خرداد ماه 1400 به‌عنوان مهمترین رویداد سیاسی تاریخ کشورمان کاملاً تحت تاثیر اینترنت و فضای مجازی برگزار خواهد شد، زیرا در انتخابات پیش‌رو امکان برگزاری میتینگ‌های تبلیغاتی سنتی ممکن نیست و لاجرم کاندیداها بایستی از ظرفیت فضای مجازی پر مخاطب کشورمان برای ارتباط با اقشار مختلف مردم و جلب رای دهندگان استفاده نمایند.

باید به نکته توجه داشت که هم‌اکنون براساس آمارهای موجود بیش از 60میلیون شهروند ایرانی کاربر اینترنت و فضای مجازی هستند به‌همین دلیل نیز فضای مجازی کشورمان برای کمپین‌های انتخاباتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از ماه‌ها قبل جریانات سیاسی با درک این اهمیت برای بهره‌برداری موثر از این بستر سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی کرده‌اند.

به‌طور مثال در طی ماه‌های گذشته «کلاب هاوس» به‌عنوان یکی از رسانه‌های اجتماعی نوظهور عملا به‌عنوان یکی از مهمترین ابزارهای در دسترس کمپین‌های انتخاباتی ایفای نقش نموده است به‌طوری‌که هر روز در این پلتفرم ده‌ها نشست انتخاباتی پرمخاطب برگزار می‌شود و بسیاری مطالب مطرح شده در این بستر به‌عنوان خبر و تحلیل در رسانه‌های رسمی کشور انعکاس می‌یابد.

جالب است بدانیم که اهمیت این پلتفرم صوتی برای برخی کاندیداها به‌حدی است که بر اساس شنیده‌ها، برخی از چهره‌های رسانه‌ای برای مدیریت نشست‌های مجازی انتخاباتی در این پلتفرم نوظهور روزانه بیش از 60میلیون تومان حقوق دریافت می‌کنند که این خود نشان از اهمیت این رسانه در عرصه تبلیغات انتخاباتی و ذهنیت سازی در افکار عمومی دارد.

از این‌رو ضروریست که با نگاهی عمیق‌تر به بررسی نقش و جایگاه اینترنت و فضای مجازی در انتخابات خرداد1400 بپردازیم.

فضای مجازی ایران از منظر آمار

کشور ایران، زادگاه عزیز ما بر اساس آمارهای موجود قریب به 83میلیون نفر جمعیت دارد و به‌همین دلیل هجدهمین کشور پرجمعیت جهان محسوب می‌شود. البته کشور ما از حیث جمعیت پس از کشور مصر رتبه دوم در منطقه موسوم به MENA را که شامل خاورمیانه و شمال آفریقا می‌شود را کسب می‌کند.

البته آنچه در رابطه با جمعیت کشورمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است نرخ بالای جمعیت جوان در هرم سنی ایران است چراکه نسل جوان طبیعتاً گرایش و علاقه زیادی به بهره‌گیری از فناوری‌های نوین خصوصا در عرصه ارتباطات دارد به‌همین دلیل نیز فضای مجازی در کشور ما از رونق قابل توجه و بالایی برخوردار است به‌طوری که ضریب نفوذ اینترنت در کشور ما بیش از 70درصد برآورد می شود.

براساس آمار موجود 60 میلیون و ۵۳هزار و ۸۲۷نفر (قریب به ۷۵% جمعیت ایران) از اینترنت نسل سوم و چهارم استفاده می کنند. علاوه بر این بر اساس همین آمار امسال 12 میلیون و ۸۸۸ هزار و ۵۰ نفر مشترک اینترنت ثابت هستند که البته این آمار همچنان رو به رشد بوده و هر روز بر تعداد کاربران اینترنت کشورمان افزوده می‌شود.

ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که بر اساس آمارهای در دسترس نزدیک به 88میلیون دستگاه تلفن همراه در کشور ما وجود دارد که قریب به 60میلیون عدد آن از نوع هوشمند هستند که این خود نشان از گرایش جامعه به بهره‌گیری از ابزارهای دارای قابلیت دسترسی به فضای مجازی دارد.

برخی منابع آماری هم بر اساس پژوهش های خود مدعی اند که هم اکنون بیش از 37 میلیون کاربر ایرانی در شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی حضور دارند که در بین تمام این رسانه های کوچک و بزرگ، سهم اینستاگرام با بیش از 24 میلیون کاربر ایرانی بیش از سایرین است به طوری که برخی به این دلیل اینستاگرام را محبوبترین شبکه اجتماعی در بین کاربران ایرانی معرفی می کنند.

مهمترین رسانه های انتخاباتی 1400

همان‌گونه که پیشتر توضیح داده شد نقش فضای مجازی در انتخابات خرداد ماه 1400 ویژه و بی‌بدیل خواهد بود چه‌آنکه به‌دلیل محدودیت‌های کرونایی ستادهای انتخاباتی امکان برگزاری میتینگ‌های بزرگ انتخاباتی را ندارند و این خلاء را جز با بهره‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌های چند‌رسانه‌ای فضای مجازی نمی‌توان پر کرد.

البته در فضای مجازی رسانه‌های گوناگونی وجود دارد که تنها تعداد محدودی از آن‌ها امکان تاثیرگذاری برای فضای انتخاباتی کشورمان را دارند، از جمله این رسانه‌های مجازی می‌توان به وب سایت‌های اینترنتی از جمله خبرگزاری‌ها، کانال‌های تلگرامی، کانال‌های صوتی کلاب‌هاوس، توییتر و صفحات اینستاگرامی اشاره کرد.

البته اینگونه نیست که هر‌رسانه مجازی امکان تاثیر‌گذاری برای آحاد کاربران فضای مجازی را داشته باشد زیرا هر رسانه مجازی به دلیل ماهیت و ویژگی‌های خود میزبان بخشی خاصی از جمعیت کاربران فضای مجازی کشور است.

به طور مثال اینستاگرام به عنوان یک رسانه اجتماعی عامه پسند بیشتر محبوب طیف سنی جوان و نوجوان کشور است، لذا فعالیت انتخاباتی در این رسانه اجتماعی بیشتر با هدف تاثیر‌گذاری بر جمعیت جوان خصوصا رای اولی‌ها دنبال می‌شود.

در مقابل اینستاگرام، توییتر اما یک رسانه نخبگانی است، به دلیل آنکه بر‌خلاف اینستاگرام بخش عمده اعضای آن را فعالان رسانه‌ای و اجتماعی تشکیل می‌دهند، از این‌رو کارکرد این رسانه اجتماعی در فضای انتخاباتی عمدتاً جهت‌دهی محتوایی سایر رسانه‌های فعال در حوزه سیاست و خاصه انتخابات است.

در کنار توییتر، کلاب هاوس نیز مأموریت مشابهی را دنبال می کند و همان‌گونه که پیشتر اشاره شد از اواخر زمستان1399 به‌طور جدی به عنوان یک بستر انتخاباتی مورد استفاده جریانات سیاسی کشور قرار گرفته است. به‌طور کلی فضای مجازی و چند شبکه اجتماعی که ذکر نام آن‌ها رفت به عنوان بازیگران اصلی عرصه انتخابات مطرح هستند.

نتیجه گیری

نقش فضای مجازی در جلب نظر افکار عمومی به مسئله انتخابات و اهمیت آن در شکل‌دهی آینده کشور بر کسی پوشیده نیست چراکه رسانه‌های نوین مبتنی بر فضای مجازی عملاً در دسترس ترین رسانه مورد استفاده افکار عمومی کشورمان محسوب می‌شوند. علاوه بر این رسانه‌های مجازی بر خلاف رسانه های سنتی مانند رادیو و تلویزیون، ماهیتی تعاملی داشته و به همین دلیل مخاطب را به شکلی پویا درگیر موضوعات می‌کنند. لذا تاثیر عمیق‌تری بر ادراک مخاطبان می‌گذارند، از این رو می توان با بهره‌گیری از فضای مجازی انتخاباتی پرشور را در خرداد ماه1400 رقم زد.

با این‌حال باید هوشیار بود که فضای مجازی کشورمان همچنان عرصه تاخت و تاز رسانه‌های معاند و مغرض زیادی است، لذا باید از هم‌اکنون برای مقابله با توطئه‌های انتخاباتی این رسانه‌ها خصوصا در بستر شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی آماده بود خصوصا به‌این دلیل که برخی نشان‌ها خبر از تلاش جدی دشمنان برای تولید و تزریق اخبار جعلی نا‌امید کننده به افکار عمومی کشورمان دارد که برای مقابله با این توطئه باید از هم‌اکنون به‌فکر ارتقاء سواد انتخاباتی و بصیرت سیاسی و انتخاباتی افکار عمومی بود.