این درب و پنجره‌های زیبا با الگوهای درهم‌تنیده متشکل از اشکال هندسی مختلف مانند مربع، لوزی، شش‌ضلعی، ستاره‌ای و... ساخته می‌شوند و در نهایت طرح‌هایی پیچیده، زیبا، اصیل و متقارن ایجاد می‌کنند. ما در این مقاله قصد داریم به نحوه ساخت این درب و پنجره‌های مساجد که احتمالاً در بسیاری از شهرهای ایران دیده‌اید، بپردازیم.
همچنین به نقش گره چینی فلزی در ساخت تزئینات مساجد بپردازیم.
نقش گره چینی در ساخت درب و پنجره مساجد
گره چینی فلزی نقش بسیار مهمی در ساخت درب و پنجره‌های سنتی ایرانی دارد. این تکنیک که از دوران ورود اسلام به ایران به کار می‌رود، یکی از تکنیک‌های اصلی ساخت درب و پنجره‌های مساجد است.نقش‌هایی که با گره چینی فلزی ایجاد می‌شود، اشکال مختلف هندسی را دارا است و هر طرح کاملاً منحصربه‌فرد است. همین مورد است که این هنر را بسیار خاص کرده است. الگوهایی که در گره چینی فلزی به کار می‌رود، علاوه بر زیبایی دارای معنا و مفهوم خاصی است که اشاره به یگانگی در ادیان الهی و اسلام دارد. استفاده از گره چینی فلزی برای تزئینات مسجدها به دوران قرون‌وسطی در اسلام بازمی‌گردد. در ادامه قصد داریم به تاریخچه این هنر اصیل بپردازیم.
تاریخچه‌ای از الگوهای گره چینی فلزی
نقش‌های به‌کاررفته در هنر گره چینی فلزی به دوران اسلامی قرون‌وسطی بازمی‌گردد و شروع آن به قرن هفتم، بازمی‌گردد. برخی باور دارند که این نقش‌ها که در گره چینی فلزی به کار می‌رود، برای اولین‌بار در نسخه‌های خطی دوران اسلامی مشاهده شده است.
هنرمندان از این نقش‌ها برای تزئین کتاب‌های مقدس مانند قرآن و هنر تذهیب استفاده می‌کردند. اما رفته‌رفته این طرح‌ها و آثار هنری در قالب معماری و استفاده در درب و پنجره مسجدی و تزئین اماکن مذهبی به کار گرفته شد.
اولین نمونه از نقوش اسلامی در معماری ایران، در قرن دوازدهم دیده شده است. برای تزئین بناهای دوران سلجوقیان، از این نقش‌ها بهره گرفته شده است. اما در دوران تیموریان در قرن 14 و 15 نقوش گره چینی فلزی در معماری ایران به اوج خود رسید.
در این دوره حتی برای تزئینات ساختمان‌ها، از گچ‌بری‌ها و کاشی‌کاری‌ها گرفته تا فلزکاری‌ها، از این طرح‌های سنتی اسلامی کمک گرفته شده است.
ارتباط تنگاتنگ گره چینی فلزی با علم ریاضی و هندسه، باعث معروفیت و محبوبیت بالای این هنر شده است. دانشمندانی که در مورد این هنر اصیل گره چینی فلزی تحقیق می‌کنند، توسعه پیشرفته هندسه در این الگوها را غیرقابل‌انکار می‌پندارند. این هنر هندسی و ریاضی در کشورمان ایران، ارزش بسیار بالایی دارد.
استفاده از نقش‌های فلزی در معماری مسجدها
استفاده از نقش‌های گره سنتی فلزی در مساجد یکی از ویژگی‌های اصلی معماری سنتی ایرانی در دوران اسلام است. نقش‌های گره چینی در طیف وسیعی موجود هستند که در دیوارها، سقف‌ها، درب و پنجره‌ها و بسیاری از اجزای دیگر مساجد شاهد آنها هستیم. این نقش‌ها را در جهان اسلام هم می‌توان مشاهده کرد و در مساجد ایران تا اسپانیا بر سنت‌های غنی هنر و معماری جهان اسلام صحه می‌گذارد.
از متداول‌ترین موارد استفاده از گره چینی فلزی می‌توان به تزئینات محراب‌های مساجد اشاره کرد. محراب در مسجدها، جهت خانه خدا یا مکه یا همان قبله را نشان می‌دهد و همه نمازگزاران به سمت محراب نماز خود را می‌خوانند. محراب مقدس‌ترین المان در مساجد است که با نقش‌های هندسی و کتیبه‌هایی زیبا با خوشنویسی تزئین شده است.
یکی دیگر از کاربردهای نقش‌های گره چینی در مسجدها، استفاده در تزئینات گنبد مساجد است. گنبدها را با استفاده از نقوش هندسی پیچیده و نقش‌های گره چینی تزئین می‌کنند. این نقش‌های زیبا و اصیل اسلامی، حسی روحانی و عمیق در دل زائران و مسلمانانی که به مسجد می‌آیند، ایجاد می‌کند.
از جمله این مساجد می‌توان به مسجد جامع ساوه، گنبد اعظم شهر قم و... اشاره کرد. در ادامه برخی دیگر از نمونه‌های مساجد را معرفی می‌کنیم.
نحوه ساخت درب و پنجره مساجد
استفاده از نقش‌های گره چینی در ساخت درب و پنجره‌های مساجد یکی از مهم‌ترین موارد کاربرد این هنر است. این نقش‌ها با استفاده از گره چینی فلزی ایجاد می‌شوند. طرح‌های اولیه توسط طراحان و متخصصان این حوزه رسم می‌شود و در پایان ترسیم شده و اجرا می‌شود؛ سپس این قطعات فلزی باید به یکدیگر جوش داده شوند. برای تزئینات نهایی درب و پنجره‌های مساجد از شیشه‌های رنگی، چوب و معرق و... استفاده می‌شود که جلوه‌ای زیبا به کار می‌بخشد.نمونه‌هایی از مساجد دارای گره چینی
مساجد زیادی در جهان اسلام هستند که از نقوش گره چینی در آنها کمک گرفته شده است. از جمله این مسجدها می‌توان به مسجد جامع شاه‌عباسی در ایران برای دوران صفویه، کاخ الحمرا در اسپانیا، مسجد سلطان احمد یا مسجد آبی در استانبول ترکیه برای دوران عثمانی، مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان برای دوران صفویه و مسجد بزرگ قرطبه در اسپانیا مربوط به قرن هشتم اشاره کرد.
کلام آخر!
در این مقاله سعی کردیم شما را با هنر و معماری گره چینی و کاربرد آن در درب و پنجره مساجد آشنا کنیم. برای سفارش این هنر زیبا می‌توانید با سایت صنایع فلزی آسو در تماس باشید. این گروه بر این عقیده و باور است که توجه به تناسبات در طراحی جزئیات است که باعث زیبایی محصول نهایی می‌شود.
این گروه با بهره‌گیری از مهندسان و متخصصان در این هنر اصیل ایرانی، همواره رضایت کارفرمایان و مشتریان خود را جلب کرده است و در این زمینه کاملاً شناخته شده است.
