استاد فلسفه هنر دانشگاه تهران گفت: کلمه خیال در قرآن تنها یک بار و عقل 800 بار به کار رفته است اما نکته اینجاست که همین خیال دارای مراتبی است و آنچه در قرآن آمده اشاره به مفهوم خاصی دارد.
به گزارش راسخون به نقل از فارس، نخستین نشست از مجموعه نشست‌های جدید فلسفه و عرفان سرای اهل قلم با موضوع «بررسی عالم خیال نزد ابن عربی و سهروردی» عصر روز گذشته (13 مهر ماه) با حضور حسن بلخاری استاد زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر دانشگاه تهران و علی محمد صابری استاد گروه فلسفه و عرفان اسلامی مجتمع تربیت دبیر پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله و سلم) برگزار شد.
در این مراسم حسن بلخاری با اشاره به اینکه خیال دارای واژه‌شناسی متعددی است، گفت: تلفظ صحیح این واژه خَیال است نه خیال، این تفاوت به دلیل اهمیت مؤلفه‌های زبانی است.
وی با اشاره به اینکه از خیال می‌توان تعابیر مختلفی را براساس قرآن و منابع دیگر بدست آورد، گفت : البته متون در ترجمه قرآنی قلب معنایی میشود بنابراین یک واژه ممکن است دارای معانی مختلفی باشد و نوع بیان یک مبحث در بیان ذات آن تأثیر دارد.
بلخاری با تأکید بر اینکه ظرف ابن عربی و سهروردی در تبارشناسی خیال به قرآن می‌رسد، گفت: به دلیل اینکه انقیاد مطلق ابن عربی و سهروردی با قرآن کریم و جعل الفاظ و معانی آن اهمیت دارد نه اینکه چون تنها قرآن یک متن مقدس است بنابراین اگر متن اندیشه ابن عربی قرآن است وی در تلاش برای شرح و بسط آن برآمده و هرگز در برابر آن موضع نگرفته است.
2 معنای متفاوت وهم در فلسفه
این استاد فلسفه هنر دانشگاه تهران با اشاره به اینکه وهم در فلسفه دو معنی دارد، گفت: معنای نخست به قوه مدرک امور جزئیه گفته میشود و دوم به قوه‌ای که نبود و نیستی را بود و بود را نبود جلوه می‌دهد بخشی از خیال از واهمه تشکیل شده است چرا که همواره می‌بافت و می‌بافت.
وی با اشاره به اینکه واژه خیال یک بار و در سوره طه با عنوان «یُخَیَّلُ» آمده است، گفت: در آیه 66سوره طه آمده است :«قَالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِیُّهُمْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِن سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَى»؛ گفت [نه] بلکه شما بیندازید پس ناگهان ریسمان‌ها و چوبدستىهایشان بر اثر سحرشان در خیال او [چنین] مىنمود که آنها به شتاب مىخزند.
بلخاری در ادامه افزود: درباره شرح این داستان باید گفت که موسی و ساحران مشاجره کردند و ساحران به موسی می‌گویند که تو آغاز کن اما موسی نمی‌پذیرد و خطاب می‌کند که شما بیندازید زمانی که ساحران ریسمان‌های خود را انداختند قرآن فرمود که یخیل، ریسمان‌ها تبدیل به مار شد و حرکت کرد و موسی زمانی که حرکت آنها را دید تصور کرد که اینها حرکت می‌کنند و عقب رفت اینجا باید گفت که موسی در تصور صادق بود ولی در تصدق خیر بنابراین یخیل دراینجا به این معنا است که آنچه نبود، بود انگاشته شد.
همه اسیر دیوار وهم دنیایی هستیم
در ادامه همچنین علی محمد صابری، استاد گروه فلسفه مجتمع آموزشی تربیت دبیر پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) با اشاره به اینکه عالم خیال مقصود همان دوران پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است، گفت: نظریه مُثُل در تمثیلی که افلاطون با عنوان تمثیل غار بیان کرد، می‌گوید همه ما انسان‌ها در غاری که سیاهچاله دنیاست گرفتار شده‌ایم و این غار روی به دیواری با حجاب و مانعی است و نمی‌گذارد نوری که آن سوی دیوار است، منعکس شود.
وی در ادامه افزود: غل و زنجیرها اجازه نمی‌دهد که شناخت انسان از گمان و توهم بیشتر شود اما اگر انسان اراده کند آرام به جای سایه‌های دیوار خودش را می‌تواند پیدا کند و بعد از غار جلوتر رود. انسان تلاش می‌کند که عالم را فراخ ببیند و به سمت نور برود اینجا باید حرکتش را عمیق کند تا به ارتقا و معرفت بالا برود و از عالم وهم خارج شود.
صابری با اشاره به اینکه عالم مثال برای سهروردی فراتر از عقل نیست، گفت: او یک فیلسوف با فکر عقلی، حکمی و عرفانی است.
وی با بیان اینکه تخیل با زبان بدن از بین نمی‌رود، گفت : تخیل با نفس باقی می‌ماند و اگر تحت تأثیر عقل نباشد به توهم و امیال و آرزوهای بی‌پایان مبدل میشود در حالی که اگر تحت تاثیر عقل باشد به زعم سهروردی تبدیل به جبرئیل میشود یعنی فرشته میشود در غیر این صورت کابوسی بیش نیست.
/2759/
