نگاه دوساحتی به انسان و هستی؛ ویژگی بنیادین تمدن اسلامی

 ویرایش عکس دی ماه 98

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه مجموعه چند ضلعی تمدن اسلامی بر یک باور بنیادین بنا شده است، عنوان کرد: این ویژگی بنیادین نگاه دوساحتی به انسان و هستی است؛ هستی‌شناسی و انسان‌شناسی اسلامی نیز بر همین ویژگی بنا شده است.

به گزارش راسخون به نقل از خبرگزاری بین‎المللی قرآن(ایکنا) محمدباقر خرمشاد، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی  گفت: بحث تمدن نوین اسلامی از جمله مهم‌ترین بحث‎های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی عصر حاضر است. پرسش مهم، این است که چگونه و از چه مسیری به تمدن نوین اسلامی، خواهیم رسید؛ برای پاسخ به این سؤال باید نگاهی کلان به اسلام داشته باشیم و این دین را از ابعاد مختلف بررسی کنیم.
اسلام جامعه بدوی عرب را به تمدن اسلامی تبدیل کرد
وی گفت: اسلام در یک جامعه بدوی و فارغ از هرگونه تمدن شکل گرفت؛ این جامعه فاقد هر گونه مجموعه‎ منسجم فکری، فلسفی و زیبایی‌شناختی بود؛ وقتی چنین جامعه‎ای در طول ده‎ها سال به جایی می‎رسد که همه دنیا از آن به عنوان تمدن اسلامی که با توصیفات درخشانی نیز همراه است، یاد می‏‌کنند، باید فرمولی وجود داشته باشد که توانسته چنین تحولی را ایجاد کند.
خرمشاد عنوان کرد: این تمدن به واسطه پررنگ شدن برخی از مؤلفه‎هایش توانست به مراحل درخشانی از تمدن برسد؛ اینکه این تمدن چه ویژگی‎هایی داشت ابتدا باید عنوان کنیم که چه برداشتی از تمدن را مد نظر داریم.

تشریح رابطه فرهنگ و تمدن
وی ادامه داد: پژوهشگران سعی کردند که این مفهوم را در قالب رابطه فرهنگ و تمدن بیان کنند؛ یعنی آنها در رابطه با یک کنش فرهنگی سعی کردند مفهوم تمدن را ارائه کنند؛ از این روی برخی تمدن را اعم از فرهنگ گرفتند و برخی دیگر فرهنگ را اعم از تمدن.
این مدرس حوزه و دانشگاه عنوان کرد: مجموعه ارزش‎ها، باورها، آرمان‎ها، سنن، آداب و رسومی که از کلیت آنها به مفهوم فرهنگ یاد می‎‏کنیم جلوه‎ای سخت‌افزاری پیدا می‎کند که در شهرسازی، معماری، نوع زندگی، نقاشی، هنر و... تجلی پیدا می‎کند؛ این فرایند تجلی بخشی به این عناصر را تمدن می‎نامیم.
اثر مستقیم تمدن بر روی زیست اجتماعی و فردی مردم
وی ادامه داد: تمدن حتی روی اندیشه، نگاه، نوع زیست اجتماعی و فردی مردم نیز اثر مستقیم می‎گذارد؛ وقتی از تمدن صحبت می‎کنیم؛ در واقع یک چند ضلعی است که اضلاع آن شامل علم، دین، تکنولوژی، زیبایی‌شناسی، معماری، سبک رفتاری فردی و اجتماعی و... است.
خرمشاد با ذکر این مطلب که تمدن‎ها مبتنی بر فرهنگ خود هستند، عنوان کرد: مجموعه این موارد، کلیت همگنی را شکل می‎دهد که در حوزه‎های مختلف متبلور می‎‏شود؛ یعنی معماری هر تمدن با فلسفه آن تمدن شکل گرفته است که این تمدن نیز مبنایی انسان‎شناختی و هستی‎شناختی دارد؛ همین مطلب باعث می‎شود که حتی هنر هر تمدن نیز یک شاخصه ممیزه با دیگر تمدن‎ها داشته باشد.

ابتناء تمدن اسلامی بر دوساحتی بودن انسان
رئیس سابق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی عنوان کرد: وقتی از تمدن اسلامی صحبت می‎کنیم باید از بنیادهای آن نیز سخن به میان بیاوریم؛ یعنی مجموعه این چند ضلعی بر یک باور بنیادین بنا شده است و آن هم نگاه دو ساحتی به انسان و هستی است؛ در این باور تمدنی، انسان نه ماده صرف است و نه معنا؛ در هستی‎شناسی و انسان‎شناسی اسلامی، انسان یک موجود دو ساحتی در نظر گرفته شده است؛ هر کدام از این دو ساحت نیز اقتضائات خود را دارد.
مدرس دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: این نگاه تمدنی، ابعادی چون زیبایی‌شناختی، هنر، علم، دین و فن و... را به همراه دارد؛ اگر نگاه تمدنی به انسان تنها این مسئله باشد که انسان معنای تام است و هیچ وجه دیگری ندارد یک تفکر و یک نوع زندگی برای آن متصور است ولی اگر معنای دیگر از آن استفاده شود و تنها به ساحت مادی آن نگریسته شود، قطعا مسیر این تمدن جدا خواهد شد؛ تفکرات مادی به عنوان اصول نظام تربیتی، ذهنی و رفتاری بر انسان حاکم خواهد شد و قطعا غایت این تمدن نیز با غایت تمدن نوع اول، متفاوت خواهد بود.
7432