ارزش قدسی مهریه از دیدگاه آیت الله جوادی املی

ویرایش شده مرداد ماه 98

به گزارش راسخون به نقل از اسراء نیوز:

حجت الاسلام و المسلمین سید کمال الدین عمادی از پژوهشگران پژوهشگاه علوم وحیانی معارج و عضو هیئت علمی گروه فقه و اصول این پژوهشگاه به مناسبت میلاد با سعادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها در پژوهشی با بیان فتوایی از حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی در مورد مهر السنه، بیان داشته که این فتوای متین در باب مهریه زنان، از مبانی استوار فقهی و دقت حکیمانه خاص معظم له نشأت گرفته است و سزاوار است به صورت رساله عمیق فقهی ارائه و طرح شود. ایشان در این گفتار به بعضی از لطائف این استفتاء پرداخته است:

بسم الله الرحمن الرحیم

ارزش قدسی مهریه از دیدگاه حکیم فقهاء آیت الله العظمی جوادی املی(مد ظله)

در میان استفتائاتی که از محضر استاد عظیم الشأن علامه جوادی شده است یک فتوای بسیار زیبا و متین در باب مهریه زنان مشاهده می‌شود که از مبانی استوار فقهی و دقت حکیمانه خاص نشأت گرفته است که سزاوار ارائه به صورت یک رساله عمیق فقهی است که ان شاءالله در فرصت دیگر ارائه خواهد شد لکن در اینجا به مناسبت میلاد نورانی جناب فاطمه زهرا سلام الله علیها تقدیم به ارادتمندان ایشان به برخی از لطائف آن اشاره می‌شود.

متن استفتاء
«پرسش: آیا به مهریه زن خمس تعلق میگیرد؟

پاسخ: اگر مهریه زن بیش از مهر السنه باشد به ما زاد آن خمس تعلق میگرد ومیزان مهر السنه 500درهم است.[1] »


حضرت استاد در باره مهریه زنان می‌فرماید:
مهریه تصدیق‏کننده نکاح ونشان صداقت ووفاداری است، ازاین روآنرا «صداق»گویند. واژه «نحله» در آیه شریفه «واتوا النساءصدقاتهنّ نحله»[2] نیز به معنای عطیه رایگان است وتعبیر از «مهریه» به «نحله» نیز از آنروست که مهریه عطیه ‏ای الهی است که خداوند سبحان بر مردان واجب کرده است تا رایگان به زنان هدیه کنند.

تعبیر لطیف «صداق» و «نحله» نشان ادب و حیا در کلام الهی و نیز تکریم و تجلیل زنان وناموس آنان است تا کسی نپندارد امر مقدس ازدواج نوعی خرید و فروش است و زن خود را در ازای مهریه در اختیار شوهر می‏گذارد.

در باب نکاح، زن چیزی را به شوهرش تملیک نمی‏کند تا مهریه عوض آن باشد، بلکه مهریه عطیه‏ ای الهی است که به حکم خدا شوهر باید به زن بپردازد و رایگان است؛ نه در مقابل چیزی، زیرا التذاذ و کامیابی جنسی، تشکیل خانواده و فرزند داشتن، همگی مشترک میان زن و مرد است، چنان ‏که حقوق آن‏ها نیزمتقابل است.

خانواده کانون مقدس و هسته اصلی جامعه است، که تنها با دو رکن اصلی آن مودت و رحمت(وجَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّةً و رَحمَة)[3] ، قوام می‏ یابد نه عناصر دیگر.

بنابراین بالا بودن میزان مهریه و مقدار جهیزیه واموری همانند آن که از امور مادی و این سوئی اند، هرگز عوامل حقیقی تشکیل و استحکام خانواده که یک امر قدسی است، نیستند.[4]

چون اساس نکاح صبغه ملکوتی دارد، اگر کابین زن جنبه تکاثر پیدا کند و از معیار معقول و مقبول فاصله بگیرد، چنین زنی به فرموده امام صادق علیه السلام مشؤومه خواهد بود: « ... فأمّا شؤم المرأة فکثرة مهرها و عقم رحمها»[5] یعنی شأمت و قبح او در گرانی صداق و افزونی مهر او است.[6]

کسی که اهل نماز و روزه و مسجد است و شعار ولایت و محبت به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را سر می دهد، ولی دین و سیره و سنت آنان در زندگی و کارهای روزانه اش تجلی ندارد، دانسته یا ندانسته گرفتار اندیشه سکولاریستی است. کسی که برای ازدواج در پی تشریفات زاید و بیهوده و جهیزیه و مهریه سنگین است و برای فراهم کردن این امور زایل و آفل، شرع و شرف را زیر پا می نهد، اندیشه سکولاریستی دارد. او نمی داند که دین خدا برای همه امور برنامه دارد و انسان را به زندگی ساده فرا می خواند. دین می گوید که انسان باید خردمند باشد ، نه گرفتار وهم. خدای سبحان انسان خیال پرداز و فخر فروش را دوست ندارد؛ ( ان الله لا یحب کل مختال فخور)[7 و8] ،

مهریه نظیر زکات نیست که حدّ و نصاب خاصی داشته باشد، هر چند رعایت «مهر السنه» مستحب است، بلکه هر اندازه کمتر باشد، بهتر است. لازم است عنایت شود که مهریه سنگین یا جهیزیه فراوان، هیچ گاه عامل ثبات خانواده و بقای آن نیست. آنچه بنیاد خانواده را محکم نگه می دارد، دو اصل مودت و رحمت است که در آیه (وجعل بینکم مودّة و رحمة)[9] آمده است.

گر چه قراردادن مهر زیاد حرام نمی باشد ولی به معنای رجحان آن نیست، بلکه مهریه سنگین هیچ گاه عامل خوشبختی در زندگی زناشویی نمی شود و آنچه کانون خانواده را گرم و پایدار نگه می دارد، صفا و صمیمیت و مودّت و رحمت است، از این رو در روایات نیز به مهریه کم سفارش شده است.[10] چنان که گرایش به مهریه وافر فسادهای اجتماعی را به همراه داشته و دارد.[11]

بر این اساس در متون فقهی کهن شیعه آمده است؛ هرگاه ازدواج میکنی دقت کن تا مهریه همسرت از مهر السنه بیشتر نباشد که میزان آن پانصد درهم است و پیامبر ص برای زنان و دختران خود به این میزان مهریه قرار داد.[12]

در روایت آمده است که معاویه به مروان استاندار حجاز دستور داد از ام کلثوم دختر عبدالله و زینب کبرا سلام الله علیها برای پسرش یزید خواستگاری کند ...عبدالله در پاسخ به درخواست مروان گفت امر این دختر به دست سرور ما حسین بن علی سلام الله علیه است که دایی اوست. وقتی در مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اجتماع کردند مروان به امام حسین علیه السلام گفت معاویه به من دستور داد؛ ام کلثوم را برای یزید خواستگاری کنم در برابر هر مقدار مهریه‌ای که پدر دختر معین کند و همچنین صلح بین دو قبیله و پرداخت وام هایش... امام در پاسخ فرمود: ای مروان ! اینکه گفتی مهریه به هرمبلغی باشد، به جانم سوگند: اگر ما قصد این ازدواج را داشته باشیم هرگز از سنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم در باره مهریه دخترانش و زنانش بیشتر قرار نمی دهیم دیگر اینکه کی زنان ما مسئول پرداخت بدهی ما بودند؟!....ما قومی هستیم که برای خدا با شما در جنگیم و هرگز برای دنیا با کسی صلح نمی‌کنبم... در پایان امام علیه اسلام، ام کلثوم را به عقد قاسم بن محمد در آورد....[13]

منشأ مهر السنّة

گرچه مهریه زنان پیامبر ص و همچنین برخی دیگر زنان آن عصر نیز به میزان پانصد درهم بود لکن سنت بودنش به خاطر این است که مهریه جناب فاطمه سیده نساء عالم سلام الله علیها از جانب خدای سبحان به این مقدار معین شد.

امام باقر سلام الله علیه در این باره فرمود:خدا به پیامبرد صلی الله علیه و آله و سلم وحی فرمود؛ همانا من درآسمان خودم علی را به همسری فاطمه درآوردم تو او را به پانصد درهم به همسری علی درآور تا در میان امت تو سنتی باشد.[14]

پس مهریه را که یک امر قدسی است نمی‌توان به دست احساسات عوامانه سپرد به گونه‌ای که در عصر کنونی تبدیل به یک معضل اجتماعی شده است و مهریه که یک ارزش قدسی و از جانب خدا برای زن معین شد در آمد او شمرده نمی‌شود بلکه یک عطیه الهی است بر این اساس به فرموده حضرت استاد آیة الله العظمی جوادی آملی مشمول خمس نیست اما آنچه بر اساس خواسته های دیگران بر اصل مهرالسنه افزوده می‌شود اگر چه به فتوای مشهور امامیه و همچنین به نظر ایشان جایز است اما از قداست و عطیه الهی بودن بهره‌ای ندارد به همین سبب از مصادیق درآمد است و مشمول قانون خمس می‌گردد.

با این بیان و فتوای زیبا و متین و قدسی بودن مهریه بر ارادتمندان جناب فاطمه سلام الله علیها، لازم است که مهریه دختر یا همسر خود را بیش از مهریه بانوی دو عالم قرار ندهند. و آنرا از قداست تهی نسازند، زیرا که به فرموده امام باقر علیه السلام انسان با محبوب خود محشور است.[15] اللهم ... اسألکک حبک و حب من یحب و حب کل عمل یقربنی الی حبک اللهم بحق محمد صلی الله علیه و آله حبیبک[16]

20جمادی الثانی 1435برابر 31 اردیبهشت1393
سید کمال الدین عمادی

پاورقی: ــــــــــــــــــــــــــــ
1. استفتائات، ایت الله العظمی جوادی آملی ص79چاپ ششم تابستان 91
2 .نساء : 4
3 . روم:21
4 . نک:جامعه درقرآن ص 69
5 کافی ، ج5، ص 56
6 نک: زن در آیینه جلال و جمال، ص 342
7 لقمان : 18
8 نک: شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی ص 181
9 روم: 21
10 نک : تسنیم ، ج18 ، ص 187
11 نک: تسنیم، ج 18، ص 202
12 .مستدرک‏الوسائل ج : 15 ص : 63ح17542- 2- فِقْهُ الرِّضَا، ع إِذَات َزَوَّجْت َفَاجْهَدْ أَنْ لَا یُجَاوِزَ مَهْرُهَا مَهْرَ السُّنَّةِ وَ هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ فَعَلَی ذَلِکَ زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَتَزَوَّجَ نِسَاءَهُ ،مستدرک‏الوسائل ج : 15 ص : 65ح 17548-8- الصَّدُوقُ فِی الْمُقْنِعِ، وَ إِذَا تَزَوَّجْتَ فَانْظُرْ أَنْ لَا یُجَاوِزَ مهْرُهَا مَهْرَالسُّنَّةِ و هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ فَعَلَی هَذَا تَزَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ ص نِسَاءَ هُوَ عَلَیْهِ زَوَّجَ بَنَاتِهِ وَصَارَ مَهْرُالسُّنَّةِ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ
13 .موسوعه کلمات امام حسین ع ص242-245
14 .مستدرک الوسایل ج: 15ص63ح 17543-3- عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیّ قَالَ قَالَ سَیِّدِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ ع ....... فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ إِنِّی قَدْ زَوَّجْتُ عَلِیّاً بِفَاطِمَةَ ع فِی سَمَائِی إِلَی أَنْ قَالَ فَزَوِّجْهَا أَنْتَ یَا مُحَمَّدُ بِخَمْسِمِائَةِ دِرْهَم ٍتَکُونُ السُّنَّةَ لِأُمَّتِکَ.
15 .کافی ج : 2 ص : 126 «المرء مع من احب»
16 . اقبال الاعمال، ص 612

/110/

مرتبط

سیر مطالعاتی آثار آیت الله جوادی آملی

نگاه ملکوتی به ازدواج در نگاه ایت الله جوادی