ویرایش شده مرداد ماه 98

آیت الله عبدالله جوادی آملی به عنوان مفسر قرآن کریم، فیلسوف، استاد اخلاق و اندیشمند اسلامی آثار فراوانی را در موضوع های مختلف دینی تالیف کرده که هر یک از این آثار راهنمایی برای تشنگان زلال معرفت است.

به گزارش راسخون به نقل از ایرنا، تاکنون درحدود 200 جلد از آثار و تالیفات آیت الله جوادی آملی به رشته تحریر درآمده که تفسیر گرانسنگ تسنیم یکی از این آثار است و تاکنون 38 جلد از آن منتشر شده و تا جلد هفتادم نیز براساس تفسیرهای ایشان آماده شده تا بعد از بازبینی معظم له منتشر شود.

مدتی پیش بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسرا، طرحی به نام طرح جامع مطالعات منظومه ای علوم را تدوین کرد و طی آن سیر مطالعاتی با توجه به آثار آیت الله جوادی آملی را در رشته های مختلف دینی ارائه کرده تا علاقه مندان به ویژه دانشجویان و افرادی که درپی یادگیری علوم اسلامی و معارف دینی هستند، بتوانند علاوه بر این که با آثار این مفسر بزرگ قرآن آشنا می شوند، مطالعات دقیق و ریشه ای خود را در زمینه های مختلف دینی دنبال کنند.

تعدادی از شاگردان آیت الله جوادی آملی در پژوهشگاه علوم وحیانی معارف وابسته به بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسرا این طرح را با همکاری مرکز نشر اسراء ارائه کردند.

مخاطبان این طرح مطالعاتی نیز شامل سه گروه عمومی، نیمه تخصصی و تخصصی هستند که گروه اول مربوط به علاقه مندانی است که به دنبال مطالعات تخصصی نبوده و درپی یادگیری معارف دینی هستند. گروه نیمه تخصصی شامل طلابی است که مقدمات را گذرانده و یا دانشجویانی که در علوم اسلامی مطالعاتی داشته اند و گروه تخصصی نیز مربوط به آن دسته از پژوهشگرانی است که در شاخه های مختلف علوم اسلامی مطالعه دارند. به عنوان نمونه پژوهشگرانی که در فلسفه مطالعه می کنند بایستی با پیش نیازهای این طرح آشنایی داشته و کتاب هایی مانند بدایه الحکمه را مطالعه کرده باشند.

در این گزارش ضمن معرفی آثار و کتاب های این مفسر بزرگ قرآن کریم، سیر مطالعاتی در رشته های مختلف علوم دینی برای راهنمایی علاقه مندان ارائه می شود.

* قرآن شناسی

سیر مطالعاتی آثار آیت الله جوادی آملی در زمینه قرآن شناسی در دو عنوان مطالعات قرآنی و تفسیر قرآن مطرح شده که اولین کتاب در زمینه مطالعات قرآنی عبارت از کتاب قرآن در کلام امام علی(ع) است و در این اثر، نظام محتوایی قرآن و موضوع هایی همچون علم امام، ویژگی ها و رسالت های قرآن بیان شده است.

جلد دوم از کتاب سرچشمه اندیشه نیز با موضوع های قرآن در نهج البلاغه، اهداف و رسالت قرآن به عنوان دومین اثر در این زمینه معرفی شده است.

کتاب قرآن کریم از منظر امام رضا(ع) با موضوع شناخت قرآن و طرح مسائلی همچون حقیقت قرآن، تدبر در قرآن و رسالت قرآن برای عموم مخاطبان انتخاب شده است.

البته کتاب نزاهت قرآن از تحریف با موضوع دلایل عدم تحریف قرآن و بیان موضوع هایی همچون دلایل و شواهد عدم تحریف و پاسخ به شبهات تحریف قرآن برای گروه نیمه تخصصی در نظر گرفته شده است.

کتاب نسیم اندیشه دفتر یکم و دوم با موضوع معارف قرآنی به پرسش های دانشجویی از قرآن اختصاص دارد و برای عموم مردم قابل استفاده است.

جلدهای اول تا چهارم کتاب سروش هدایت اختصاص به معارف قرآنی دارد و موضوع های مختلف قرآنی را برای عموم علاقه مندان ارائه می کند.

همچنین نرم افزاری با نام «قرآن و زمان» شامل برخی برنامه های تلویزیونی آیت الله جوادی آملی به موضوع های مختلف قرآنی می پردازد.

در جلد اول تفسیر تسنیم مسائلی مربوط به روش شناسی تفسیر قرآن، تفسیر قرآن به قرآن در قرآن و سنت مطرح شده و در جلد دوم نیز برخی مباحث علوم قرآنی مانند محکم و متشابه و صفات قرآن آمده است.

علاوه بر جلدهای اول و دوم تفسیر تسنیم علاقه مندان می توانند آن جلدهایی از این تفسیر بزرگ را که مربوط به آغاز سوره هاست مطالعه کنند تا نسبت به شناخت سوره های قرآن و مطالبی مانند مکی و مدنی بودن سوره ها آشنایی پیدا کنند.

در این میان اولین جلد از کتاب قرآن در قرآن که به تفسیر موضوعی می پردازد برای گروه نیمه تخصصی اختصاص یافته و اولین جلد از کتاب سرچشمه اندیشه با موضوع اصول شناخت قرآن و رسالت قرآن برای گروه تخصصی درنظر گرفته شده است.

در زمینه تفسیر قرآن علاوه بر دوره کامل تفسیر تسنیم که تفسیر ترتیبی قرآن است و موضوع های مختلف کلامی، عرفانی، فلسفی، اجتماعی و اقتصادی در آن بیان شده، کتاب سرچشمه اندیشه (جلد اول) با موضوع های شناخت قرآن، تفسیر و تاویل و همچنین تفسیر قرآن به قرآن برای گروه تخصصی معرفی شده است.

علاقه مندان به تفسیر قرآن همچنین می توانند با استفاده از نرم افزار صراط الهدی (1 تا 26) تفاسیر آیت الله جوادی آملی را از ابتدای قرآن تا سوره طه و در نرم افزار مجموعه بیان الوحی نیز تفسیر سوره های مختلف قرآن را مطالعه کنند.

* انسان شناسی

کتاب انسان از آغاز تا انجام با موضوع انسان شناسی و موضوع های جزیی تری چون خلقت جهان، انسان و آدم، تعریف فطرت و آزادی انسان از مطالبی است که در این کتاب آمده است.

در شانزدهمین جلد از تفسیر موضوعی قرآن موضوع هدایت در قرآن و مسائلی چون منشا و مظاهر هدایت خدا، انواع رسالت و هدایت و راهیابی انسان به هدایت مطرح شده است.

در چهاردهمین جلد از کتاب تفسیر موضوعی قرآن نیز موضوع صورت و سیرت انسان در قرآن و مسائلی همچون مبدا فاعلی و غایی انسان، نسبت خدا و انسان، انسان و علم و خلافت الهی در سطح عمومی ارائه شده است.

در تفسیر موضوعی قرآن (جلد 15) موضوع حیات حقیقی انسان و موضوع های کمال فلسفی انسان، مرزهای حقیقت و اعتبار انسان و سیری در برخی نظریه های انسان شناختی در سطح نیمه تخصصی قابل مطالعه است.

همچنین کتاب تفسیر انسان به انسان با موضوع نظریه جدید در معرفت شناسی انسان و مسائلی همچون امکان و اهمیت و راه ها و روش های انسان شناسی، شناخت قرآنی انسان، تفسیر متشابهات انسان به محکمات او و برعکس قابل استفاده در سطح نیمه تخصصی است.

در جلدهای سوم و نهم تفسیر تسنیم موضوع انسان شناسی، حضرت آدم، فروختن و باختن خود و در جلد دوم سرچشمه اندیشه با موضوع برخی از وی‍ژگی های انسان، چیستی و هدف انسان و آیت خدا بودن، قابل استفاده برای علاقه مندان در سطح نیمه تخصصی خواهد بود.

* هستی شناسی

1- از منظر علوم عقلی

در موضوع هستی شناختی از منظر علوم عقلی (فلسفه و کلام) می توان به سومین جلد از کتاب سرچشمه اندیشه اشاره کرد که علاوه موضوع هایی مانند جامعیت حکمت متعالیه، تعریف حکمت، شریعت و معرفت، مطالبی درباره شخصیت ملاصدرا و تفسیر سفر چهارم اسفار در سطح نیمه تخصصی مطرح شده است.

حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه که به موضوع الهیات بالمعنی الاخص می پردازد، مطالبی درباره چیستی حکمت و کیستی حکیم، براهین تناهی ذاتی واجب، عظمت علی(ع)، توحید فلسفی و بطلان دیالکتیک برای علاقه مندان در سطح نیمه تخصصی را مطرح می کند.

همچنین جلدهای دوم و سوم فلسفه صدرا که به موضوع های خلاصه فلسفه ملاصدرا اختصاص دارد، ضمن تعریف فلسفه، اقسام و احکام وجود، وحدت و کثرت، علت و معلول، مطالبی را در سطح تخصصی دربردارد.

سرچشمه اندیشه جلد ششم با موضوع فلسفه و منطق به مسائلی در حد تخصصی می پردازد که اتحاد عاقل و معقول از جمله این مطالب است و در کتاب شهد شهود، اثر فلسفی آیت الله جوادی آملی مطالبی پیرامون شرح شواهد الربوبیه طرح شده و موضوع هایی درباب تعریف فلسفه، اصالت و اقسام وجود و اعتباریت ماهیت، خداشناسی فلسفی، عالم عقول و نفوس و معادشناسی فلسفی مطرح شده است.

علاوه بر آثار ارائه شده جلدهای اول تا دهم کتاب رحیق مختوم به طور تخصصی به شرح اسفار صدرا می پردازد و تحریرات استاد پیرامون مباحث فلسفی نیز درباره اسفار و اثبات واجب الوجود، راهنمای علاقه مندان در این حوزه تخصصی است.

همچنین جلدهای هشتم و شانزدهم تفسیر تسنیم به بررسی برهان حدوث یا حرکت جوهری و برهان امکان در حکمت متعالیه می پردازد.

2- از منظر عرفان نظری

مجموعه سخنرانی های آیت الله جوادی آملی درباره عرفان و فلسفه را می توان در کتاب آفاق اندیشه یافت و کتاب توصیه ها، پرسش ها و پاسخ ها که به پرسش های دانشجویان پیرامون مطالعات عرفانی اختصاص دارد همراه با مطالبی درباره اعمال عرفانی، موسیقی و عرفان، حکایات عرفانی، استاد اخلاق و طمانینه به این مقوله می پردازد.

کتاب عمل عرفانی در پرتو علم وحیانی به تعریف عرفان و عارف، عرفان نظری و عملی، اعمال عرفانی ظاهری و باطنی می پردازد و کتاب نسیم رحمت نیز که به شرح دعای ابوحمزه ثمالی اختصاص دارد، برای علاقه مندان در این زمینه بسیار مفید است.

کتاب عرفان و حماسه که نسبت عرفان با جهاد را بررسی می کند با موضوع هایی همچون هماهنگی اسلام با فطرت و طبیعت، تعریف عرفان و ویژگی های عارف، فضیلت حماسه، جلوه های حماسه و عرفان در عاشورا و زندگی امام سجاد(ع) در این ارتباط است.

حیات عارفانه امام علی(ع) با موضوع زندگی عرفانی نگاهی به صورت نیمه تخصصی به مسائلی در زمینه فرق عرفان با کلام و حکمت، جهان بینی و سیره عارفانه امام علی(ع) دارد.

جلد های چهاردم، شانزدهم و بیست و پنجم تفسیر تسنیم نیز به موضوع هایی درباره حق، وجه الله، وقوف بر پروردگار، طبقات وجودی انسان، خزائن الله، حشر الی الله، اسماء الله الحسنی، محبت الهی و مظهر اسمای حسنی اختصاص دارد که برای سطح نیمه تخصصی در نظر گرفته شده است.

همچنین شرح رساله الولایه با موضوع فلسفه سلوک و عرفان عملی نگاهی به دلایل عقلی و نقلی عرفان در متون دینی دارد و جلد پنجم سرچشمه اندیشه نیز که به بررسی وحدت شخصی وجود در تمهید القواعد می پردازد، مساله خداشناسی عرفانی را در حد تخصصی برای علاقه مندان بیان می کند.

جلدهای اول تا سوم عین نضاخ به شرح کتاب تمهید القواعد اختصاص دارد و جلدهای اول تا دهم شرح فصوص الحکم که به شرح مفصل عرفان نظری می پردازد، مطالبی را به طور تخصصی درباره شرح مقدمه های قیصری، ابن عربی، شرح فص آدمی، شرح فص شیء، شرح فصوص نوحی، ادریسی، یوسفی، هودی، صالحی، شعیبی، لوطی، ایوبی، یحیوی، ذکراوی، ابراهیمی، اسحاقی، اسماعیلی و یعقوبی مطرح می کند.

* الهیات و دین شناسی

1- توحید

کتاب آفاق اندیشه مشتمل بر سخنرانی های مختلف آیت الله جوادی آملی درباره دیدگاه های شیعه درمورد عقل و نقل و امامت به عنوان اولین منبع در این زمینه معرفی شده است.

دوازدهمین جلد از تفسیر موضوعی قرآن درباره فطرت در قرآن و با موضوع های فرعی تری همچون آیات فطرت و چگونگی دلالت آنها، بینش ها و گرایش های فطری و همچنین عوامل و موانع شکوفایی فطرت به این موضوع اختصاص دارد.

دومین جلد از تفسیر موضوعی قرآن پیرامون توحید در قرآن است که به بررسی راه های شناخت خدا، انفسی، آفاقی، مراتب توحید و شرک در قرآن می پردازد و قابل استفاده در سطح عمومی و نیمه تخصصی است.

در همین راستا کتاب فلسفه الهی از منظر امام رضا(ع) با موضوع توحید در سیره رضوی و بیان مطالبی درباره دلایل وجود خدا، صفات الهی، قضا و قدر و سایر معارف دینی در سطح نیمه تخصصی معرفی شده است.

کتاب سرچشمه اندیشه (جلد سوم) با موضوع هایی همچون مقدمه ای بر براهین اثبات خدا، برهان صدیقین، برهان تمانع، قانون و برهان حرکت در قرآن و همچنین نظام احسن جهان هستی و کتاب سرچشمه اندیشه (جلد چهارم) پیرامون فطرت و هماهنگی عقل و وحی به صورت تخصصی در این زمینه قابل مطالعه است.

همچنین جلد ششم سرچشمه اندیشه با موضوع فلسفه و منطق درباره اثبات واجب و فلسفه الهی از نگاه امام کاظم(ع) به صورت تخصصی پیشنهاد می شود و علاقه مندان در این باب می توانند تحریرات استاد پیرامون مباحث کلامی و توحیدی با موضوع های اسمای حسنای الهی، اثبات واجب، فعل الحق و نفی الاتفاق را به صورت تخصصی مطالعه کنند.

2- ولایت (نبوت و امامت)

کتاب همتایی قرآن و اهل بیت(ع) به موضوع ولایت ائمه و قرآن می پردازد و جلد سوم تفسیر موضوعی قرآن نیز به موضوع وحی و نبوت در قرآن و طرح مسائلی همچون ضرورت نبوت، حقیقت وحی، معجزه و پیامبر اکرم(ص) اختصاص دارد.

کتاب ولایت در قرآن که برگرفته از آثار استاد است به مفهوم، اقسام و عوامل تحقق ولایت می پردازد و کتاب ظهور ولایت در صحنه غدیر نیز که برگرفته از آثار این مفسر بزرگ قرآن است، جایگاه و دلایل غدیر در قرآن و روایات را بیان می کند.

کتاب عید ولایت، برگرفته از آثار آیت الله جوادی آملی موضوع عید ولایت در تاریخ، قرآن و از زبان علی(ع) را بررسی می کند و کتاب ولایت علوی نیز که برگرفته از آثار استاد است به تفسیر و نکته های آیه ولایت می پردازد.

شمیم ولایت که تجمیع کتاب های ولایت در قرآن، عید ولایت، ولایت علوی، ظهور ولایت و برخی دیگر از آثار استاد است به موضوع ولایت اشاره دارد و کتاب سرچشمه اندیشه (جلد چهارم) خطوط کلی امامت را مورد بررسی قرار می دهد.

چهاردهمین جلد از تفسیر تسنیم به مسائلی همچون جایگاه ولایت، نبوت و امامت، معجزه و کرامت، مقام اصطفای حضرت عیسی، رجعت، مباهله، هدایت و اضلال، توحید و شرک و سایر معارف در این زمینه اختصاص یافته و در جلد نوزدهم نیز موضوع های مباهله، ولایت طاغوت، عدالت صحابه، عصمت انبیاء و اولیاء مورد بررسی قرار گرفته است.

کتاب فلسفه الهی از منظر امام رضا(ع) به گفتاری از امام هشتم(ع) درباره نبوت، ضرورت نبوت، راه شناخت نبی و معجزه اختصاص یافته و جلد چهارم سرچشمه اندیشه نیز نظر ابن سینا درباره نبوت را مورد بررسی قرار می دهد که این دو کتاب در سطح نیمه تخصصی است.

کتاب وحی و نبوت با مطالبی پیرامون حقیقت و ضرورت نبوت، نقش و جایگاه انبیاء در آفرینش و جامعه، چیستی وحی و عصمت، نسبت عقل و نقل با وحی و کتاب سرچشمه اندیشه (جلد ششم) با موضوع امامت، حافظ حقوق انسان برای علاقه مندان در سطح تخصصی قابل مطالعه است.

3- معاد

جلد چهارم سرچشمه اندیشه به موضوع براهین معاد و شبهات منکران اختصاص دارد و برهان حرکت، رحمت، حقیقت و حکمت به صورت عمومی و نیمه تخصصی برای علاقه مندان پیشنهاد می شود.

تفسیر موضوعی قرآن (جلد چهارم) درباره معاد در قرآن به مطالبی همچون یاد معاد، منکران معاد، دنیا و آخرت، قبر و دوزخ و قیامت، نام ها و نشانه های قیامت اشاره دارد و جلد پنجم تفسیر موضوعی قرآن نیز به مطالبی پیرامون حبط و تجسم عمل، شفاعت، اعراف، بهشت و دوزخ، میزان، صراط، نعمت های بهشتی اختصاص یافته است.

جلدهای پنجم تا هفتم و یازدهم تا سیزدهم تفسیر تسنیم نیز به موضوع های معاد و قیامت، اثر باور به قیامت و مطالبی در این زمینه می پردازد و جلد ششم سرچشمه اندیشه به صورت تخصصی به این موضوع اشاره دارد.

* احکام و فقه

کتاب استفتائات به عنوان رساله شرعی و عملی منتشر شده و استفتائات معظم له پیرامون نماز، خمس، خرید و فروش، مناسک حج و سایر مسائل عبادی مطرح شده است.

کتاب مناسک حج نیز به احکام مربوط به این فریضه در موضوع هایی همچون احکام، مناسک، ادعیه و زیارت های حج اشاره دارد و کتاب الحج نیز در چهار جلد به درس خارج فقه آیت الله جوادی آملی اختصاص دارد.

جلد هشتم تفسیر تسنیم به احکام فقهی، محرمات و مکاسب محرمه، وصیت و مانند آن اختصاص یافته و جلد نهم تسنیم نیز به احکام روزه، قصاص، رشوه، اهله، جهاد و مانند آن پرداخته است.

جلد یازدهم تفسیر تسنیم مطالبی درباره ولایت والدین، شرابخواری، قمار، احکام اختصاصی زنان، طلاق، نکاح و رضاع را ارائه کرده، جلد دوازدهم موضوع هایی چون ربا، دین، رهن و تکلیف به مالایطاق و در جلد چهاردم نیز مسائلی همچون استخاره، قرعه، نذر و مانند آن بیان شده است.

تحریرات استاد پیرامون مباحث فقهی مانند دیات، نماز، شک، طهارت، اجتهاد و تقلید، خیارات، حج، روزه و زکات و همچنین تحریرات استاد پیرامون مباحث اصولی مانند اجتماع امر و نهی، مشتق، اشتغال و مقدمه علم اصول از مسائلی است که به صورت تخصصی مطرح شده است.

البته دروس کتاب البیع، دروس مکاسب محرمه، دروس کتاب الاجاره، دروس کتاب الصوم و دروس کتاب الحج نیز به صورت تخصصی بیان شده است.

* فلسفه احکام

کتاب حکمت عبادات با ارائه مطالبی درمورد اسرار عبادی عبادات مانند اسرار نماز، روزه، حج، قرآن، دعا، اعتکاف و مانند آن به بیان فلسفه احکام می پردازد و کتاب اسرار الصلوه به صورت اختصاصی به بیان مسائلی درباره حکمت و رازهای نماز می پردازد که حکمت نیت، رکوع و سجده و حکمت تعقیبات نماز از آن جمله است.

علاوه بر کتاب عرفان و حماسه که به حکمت جهاد در اسلام می پردازد جلدهای ششم تا هشتم و جلدهای دهم و پانزدهم تفسیر تسنیم نیز به بیان احکام مختلف حج مانند قربانی، مشعر و عرفات و محرمات حج برای گروه نیمه تخصصی اختصاص یافته است.

* عبادیات

جلد پنجم کتاب سرچشمه اندیشه نگاهی اجمالی به برخی اسرار نماز دارد و جلد دوم این کتاب نیز به گوشه ای از اسرار حج مانند کعبه و مکه، حدیث قرب نوافل و نیت به صورت عمومی و نیمه تخصصی اشاره دارد.

کتاب رازهای نماز ضمن بیان حکمت و رازهای نماز به حکمت نیت، رکوع و سجده، حکمت تعقیبات نماز پرداخته و کتاب صهبای حج نیز به احکام و اسرار و تاریخ حج مانند ابعاد، اماکن و مناسک حج و زیارت اشاره دارد خلاصه ای از این کتاب نیز به نام جرعه ای از صهبای حج منتشر شده و به بیان عرفان عمره، اسرار حج، اسرار مناسک و اماکن حج و متمم عمره می پردازد.

علاوه بر جلد دهم تفسیر تسنیم که به اهمیت و ضرورت و اسرار حج اشاره دارد، کتاب نسیم اندیشه (دفتر پنجم) نیز به احکام و اسرار عمره و حج می پردازد و کتاب من اسرار الحج و حکمه، اسرار حج را به زبان عربی و به صورت نیمه تخصصی پیرامون شناخت کعبه، اسرار حج و پیام های آیت الله جوادی به حجاج بیان داشته است.

* فقه اقتصادی

کتاب سرچشمه اندیشه (جلد دوم) مطالبی درمورد اهمیت وقف، مالکیت خدا، ائمه و را به صورت عمومی و نیمه تخصصی بیان می دارد و کتاب الخمس که به زبان عربی منتشر شده مطالبی درباره احکام و فقه استدلالی خمس و تقریرات خارج فقه محقق داماد را به صورت تخصصی حوزوی ارائه می کند.

جلدهای اول و دوم مکاسب محرمه به کسب های حرام اشاره دارد و تقریرات درس مکاسب استاد نیز برای گروه تخصصی حوزوی در نظر گرفته شده است.

همچنین کتاب الاجاره درباره احکام و فقه استدلالی اجاره و مستاجر که به تقریرات درس مکاسب استاد اشاره دارد به صورت تخصصی حوزوی قابل استفاده علاقه مندان است.

* حقوق

کتاب سرچشمه اندیشه (جلد چهارم) به فلسفه حقوق بشر و موضوع های طبیعت و فطرت، طب و حقوق، منشاء حق و مسائلی از این قبیل به صورت عمومی ونیمه تخصصی می پردازد و در کتاب ادب قضا در اسلام، معظم له نگاه اخلاقی به قاضی و قضاوت را با موضوع های نظام اخلاقی و قضایی اسلام، آسیب شناسی رفتارهای قضایی، آداب قضاء و مانند آن به صورت عمومی ونیمه تخصصی مطرح می کند.

کتاب فلسفه حقوق بشر نیز با مطالبی درباره مبدا فاعلی و غایی حقوق، طب و حقوق، مبانی و منابع حقوق بشر برای گروه های نیمه تخصصی در نظر گرفته شده است.

علاوه بر منابع فوق نظام قضاء در اسلام شامل مجموعه درس های نظام قضایی اسلام به صورت سی دی قابل استفاده است و جلد هفتم تفسیر تسنیم نیز به موضوع حق و خاستگاه و پشتوانه حق می پردازد.

* اندیشه سیاسی و اجتماعی

موضوع ولایت فقیه به عنوان یکی از مهمترین مسائل سیاسی و اجتماعی که از منابع دینی نشات می گیرد در کتاب ولایت فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت به مسائلی همچون ضرورت تشکیل حکومت، ولایت فقیه، مجلس خبرگان و امام خمینی می پردازد که در سطح عمومی و نیمه تخصصی قابل استفاده است.

همچنین آیت الله جوادی در هفدهمین جلد از تفسیر موضوعی قرآن به موضوع های جامعه در قرآن، جامعه و نهادهای آن، اسلام آیین زندگی اجتماعی و همچنین موانع و راهکارهای زندگی اجتماعی در قرآن و اسلام اشاره می کند.

در کتاب آفاق اندیشه علاوه بر طرح مبانی نظارت بر حکومت در نظام دینی، سخنرانی آیت الله جوادی آملی در دیدار با پروفسور اشتوله منتشر شده است.

کتاب نسیم اندیشه در دفتر سوم به مباحث سیاسی از جمله ولایت فقیه و حکومت اسلامی خبرگان می پردازد و در کتاب وحدت جوامع در نهج البلاغه مطالبی با عنوان های حوزه های اتحاد و اختلاف در بین جوامع اسلامی، بین ادیان توحیدی و میان جوامع بشری به چاپ رسیده است.

علاوه بر ششمین جلد از کتاب سرچشمه اندیشه که به صورت تخصصی و به زبان عربی به مسائل سیاسی حکومت اسلامی می پردازد، در دومین جلد از تفسیر تسنیم مباحثی پیرامون نفاق و منافق و وی‍ژگی های منافقان مطرح شده و در جلدهای هفتم، نهم و پانزدهم تفسیر تسنیم به مسائلی مانند خدمات ابرار، جهاد، فتنه، انفاق اجتماعی، امر به معروف و نهی از منکر، امت قائمه، امت وسط، اختلاف ممدوح و فتوای اجتماعی را تشریح کرده است.

* انقلاب اسلامی و امام خمینی

کتاب سرچشمه اندیشه (جلد دوم) به موضوع هایی پیرامون اقتدای امام خمینی در انقلاب به نهضت امام حسین(ع)، پیشگامی ائمه در قیام، جامعیت خلفای الهی، هدف امام و تکلیف فرد اختصاص یافته است و در ادامه مطالبی با عنوان سیری در وصیت نامه امام خمینی(ره) و احیای قرآن و عترت و انقلاب منتشر شده است.

همچنین در این کتاب پیام رهبری به هزاره ادیان و شرح آن و موضوع صلح و اسلام منتشر شده و با اشاره به نظام حج در اسلام، مطالبی پیرامون تاریخ مکه، کعبه، تقوا، توحید و اسرار حج بیان شده و در ادامه قداست و امنیت حرم، جهانی بودن اسلام، وحدت و حج منتشر شده است.

در این کتاب علاوه بر موضوع هایی چون تعهد و تادب کارگزار در حکومت اسلامی، مطالبی درباره تعهد فرهنگی امام خمینی(ره)، علم و عمل، ظلم ستیزی، نامه امام خمینی(ره) به گورباچف و شرح آن، صدور انقلاب، جهان بینی مادی و اسلام، فلسفه و اهداف حکومت اسلامی و تبیین مبانی ولایت فقیه به چاپ رسیده است.

آیت الله جوادی آملی در کتاب بنیان مرصوص امام نیز به تشریح دیدگاه های بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان امام خمینی(ره) در بیان و بنان استاد، تبیین ابعاد مختلف امام خمینی(ره)، اهداف و ابعاد حکومت اسلامی و انقلاب اسلامی پرداخته است.

ششمین جلد از کتاب سرچشمه اندیشه نیز به طرح مسائلی درباره ولایت فقیه به زبان عربی اختصاص دارد که قابل استفاده در سطح تخصص است.

* مسائل مربوط به زنان

از کتاب زن در آیینه جلال و جمال به عنوان یکی از مهمترین آثار علامه جوادی در این زمینه می توان نام برد که مطالبی درباره زن در نگاه عقلانی و عرفانی، زن در برهان، عرفان، قرآن و پاسخ به شبهات حقوقی و حقیقی زنان در سطح عمومی و نیمه تخصصی منتشر شده است.

در کتاب آفاق اندیشه نیز معظم له به شبهات دکتر منیرالدین درباره حقوق زنان پاسخ داده است که این کتاب نیز در سطح عمومی و نیمه تخصصی است.

جلد یازدهم تفسیر تسنیم مطالبی تحت عنوان احکام اختصاصی زنان، طلاق، نکاح، رضاع، خواستگاری و تمتع آمده است و در جلد هجدهم این تفسیر مباحثی پیرامون معاشرت با زن، اضرار به زن، مهریه، ازدواج های حرام، متعه، اطاعت از شوهر، شقاق و نشوز زن مطرح شده است.

در جلد دوم کتاب سرچشمه اندیشه نیز این مفسر قرآن کریم به حل شبهات و روایات معارض درباره حقوق زن پرداخته و در ادامه مسائلی درباره شیوه اجتهاد در موضوع ها، مهریه، ارث، قضاوت و دیه را مطرح کرده است.

* سبک زندگی دینی

کتاب مفاتیح الحیات به عنوان یکی از جدیدترین آثار آیت الله جوادی در زمینه سبک زندگی منتشر شده و علاقه مندان می توانند راه و رسم زندگی، ارتباطات اجتماعی، معنابخشی به زندگی انسانی در ابعاد مختلف اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را در این کتاب مطالعه کنند.

* علوم انسانی و مطالعات جدید

کتاب روابط بین الملل در اسلام با موضوع رفتار ما با ملل دیگر در اسلام و مطالبی پیرامون همزیستی مسالمت آمیز، رفتار با ملل مستکبر و محدودیت روابط منتشر شده است.

همچنین کتاب اسلام و محیط زیست به موضوع اسلام و طبیعت پرداخته و مطالبی با محوریت آبادانی زمین در عصر مهدوی، علوم انسانی و دینی و محیط زیست، رابطه اعمال با محیط زیست و نکاتی دیگر در این زمینه چاپ شده است.

در کتاب آفاق اندیشه مباحثی پیرامون مسائل جاری در جهان با عناوینی مانند تبلیغ در جهان، جهاد و مبارزه، حقوق زنان، بودا، حکومت، مسیحیت و مطالبی در این ردیف بیان شده است.

جلد سوم کتاب سروش هدایت با موضوع هنر دینی و جلد چهارم کتاب سرچشمه اندیشه به موضوع علوم انسانی و هماهنگی وحی و عقل اختصاص یافته است که کتاب اخیر برای سطح نیمه تخصصی در نظر گرفته شده است. البته کتاب فلسفه حقوق بشر نیز به مبانی و منشاء حقوق بشر پرداخته است.

* منطق و معرفت شناسی

کتاب سرچشمه اندیشه (جلد سوم) ضمن پرداختن به مسائلی همچون شناخت انسانی - سوفسطایی و شناخت در علوم مختلف به کار منطق و تفاوت آن با معرفت شناسی به صورت عمومی و نیمه تخصصی اشاره کرده است.

در سیزدهمین جلد از تفسیر موضوعی قرآن نیز موضوع معرفت شناسی در قرآن با مطالبی پیرامون تعریف و راه های معرفت، معیار، عوامل و موانع ابزارهای معرفت به صورت نیمه تخصصی منتشر شده و به صورت تخصصی نیز مطالبی پیرامون مباحث منطقی براساس کتاب البرهان، مغالطات و اعتباریات در کتاب تحریرات استاد به چاپ رسیده است.

در جلد سوم کتاب اسفار و جلد اول کتاب عین نضاخ نیز برخی مطالب تخصصی پیرامون مباحث علم و شیوه معرفت عرفانی بیان شده است.

* کلام جدید و فلسفه دین

دفتر دوم کتاب نسیم اندیشه ضمن پرداختن به مباحث دین شناختی آیت الله جوادی آملی مطالبی درباره نظام آفرینش، عدل الهی، قضا و قدر را مطرح کرده و در جلدهای پنجم، هفتم و یازدهم تا سیزدهم تفسیر تسنیم ادیان دیگر مانند اهل کتاب و صائبین را مورد بررسی قرار داده و درباره منشاء اختلاف در دین، دین و فطرت، فهم دین، نسخ، بدا، پلورالیسم و انحصار گرایی، دین حنیف، تمامیت دین و مانند آن اشاره کرده است.

همچنین مسائلی درباره خاستگاه سکولاریسم و دلایل استناد و بطلان سکولاریسم در کتاب نسبت دین و دنیا به صورت عمومی و نیمه تخصصی ذکر شده و معظم له در کتاب انتظار بشر از دین ضمن پرداختن به ضرورت دین شناسی، مطالبی پیرامون روش ها و نمونه هایی از پاسخ اسلام به انتظارات بشر از دین را به صورت نیمه تخصصی تبیین کرده است.

در کتاب دین شناسی نیز با موضوع دین پژوهی، مسائلی درباره تعریف، منشا، زبان، گوهر و صدف دین و پلولرایسم برای سطح نیمه تخصصی بیان شده و در کتاب تبیین براهین اثبات خدا که به سلسله بحث های فلسفه دین اختصاص دارد، موضوع هایی همچون علم و سفسطه، علم و ایمان، برهان امکان و وجوب، برهان تجربه دینی، برهان معجزه و مانند آن در سطح تخصصی بیان شده است.

البته برخی مباحث کلام جدید و فلسفه دین مانند منزلت عقل، آثار هماهنگی عقل و نقل، مساله تفکیک و اسلامی کردن دانشگاه ها را به صورت تخصصی می توان در کتاب منزلت عقل در هندسه معرفت دینی پیدا کرد.

کتاب حق و تکلیف در اسلام از دیگر آثار علامه جوادی در این زمینه است که به مباحث فلسفه دین، مفهوم و خاستگاه بحث، نسبت حق و تکلیف، بازگشت تکالیف به حقوق و همچنین آثار و اهداف حق و تکلیف پرداخته و در سطح تخصصی قابل استفاده علاقه مندان است.

در پایان از جلد چهارم کتاب سرچشمه اندیشه با موضوع معرفت دینی یاد می کنیم که پاسخی به قبض و بسط تئوریک شریعت دارد و کتاب شریعت در آئینه معرفت نیز ضمن پاسخ به نظریه قبض و بسط مطالبی درباره حقیقت دین، نسبیت، تغییر و ثبات معرفت دینی را در سطح تخصصی بیان می کند.

* سیره، تاریخ و تمدن

کتاب مفاتیح الحیات با نگرشی به سبک زندگی اسلامی، رابطه انسان با خدا، خود، خلقت، حکومت و طبیعت را بررسی کرده و در کتاب پیامبر رحمت، شخصیت پیامبر اکرم(ص) و ویژگی های انبیاء، خصوصیت پیامبر و سیره آن حضرت را مرور کرده است.

آیت الله جوادی آملی در جلد دوم کتاب سرچشمه اندیشه به موضوع هایی همچون همتایی حضرت علی(ع) و فاطمه(س)، طهارت ائمه و خلقت ائمه می پردازد.

شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی با نگرشی بر سیره و اهداف و پیام قیام حسینی، شکوفایی عقل از آثار قیام امام، شرایط تداوم قیام و اثر بخشی قیام حسینی در این موضوع خواندنی است و کتاب کوثر کربلا درباره محرم و عاشورا، رسالت های معرفتی و عملی کربلا و مقتل تربیتی کربلا مطالب جالبی را در بردارد.

در جلد دوم سرچشمه اندیشه مطالبی درباره کوثر قرآن یعنی شخصیت و شان معنوی حضرت زهرا(س) و همچنین برابری قرآن با اهل بیت مطرح شده و در بخشی دیگر از این کتاب نقش شاعران در احیای آثار اهل بیت تبیین شده است.

در جلد چهارم سرچشمه اندیشه مطالبی درباره آینده جهان از نظر اسلام مطرح شده و در کتاب امام مهدی موجود موعود نیز می توان اندیشه مهدویت و آینده جهان، امام شناسی، انتظار و ابعاد آن و همچنین حکمت و فواید غیبت را مطالعه کرد.

آیت الله جوادی آملی در تفسیر موضوعی قرآن (جلد ششم) به سیره پیامبران در قرآن می پردازد و طی آن سیره حضرت آدم، یونس، هود، ادریس، نوح، ابراهیم، لوط، اسحاق و یعقوب را تشریح می کند و در جلد هفتم نیز سیره پیامبرانی چون حضرت یوسف، ایوب، شعیب، موسی، الیاس، لقمان، داود، سلیمان، یونس، زکریا، یحیی و عیسی را بررسی می کند.

همچنین در جلد هشتم تفسیر موضوعی قرآن سیره رسول اکرم(ص) در قرآن مورد بررسی قرار می گیرد که شاخص های برتری بر سایر انبیاء، احتجاجات توحیدی، سیره توحیدی و رسالتی حضرت تشریح شده و در جلد نهم تفسیر موضوعی قرآن مطالبی درباره عصمت، اعجاز، قرآن پیامبر، سیره پیامبر در تذکار به مبدا و معاد و موضوع های مشابه مطرح شده است.

جلدهای اول تا هفتم کتاب ادب و فنای مقربان به شرح زیارت جامعه کبیره اختصاص دارد و در واقع یک دوره امام شناسی از منظر امامیه مطرح می شود و در کتاب سروش هدایت (جلدهای 1 و 2 و 7) مطالبی درباره مکتب اهل بیت و فضیلت ائمه اطهار(ع) تبیین شده است.

در این زمینه تحریرات استاد پیرامون مباحث اهل بیت و فضایل ائمه معصومین(ع) خواندنی است و در زمینه مدایح و مراثی اهل بیت نیز می توان به کتاب های گنجور عشق و مراثی اهل بیت اشاره کرد.

* آداب، اخلاق و سلوک

در زمینه اخلاق جلد پنجم سرچشمه اندیشه با موضوع هایی همچون تاثیر یاد مبدا و معاد در تهذیب نفس، ذکر و حکمت آن در سطح عمومی قابل مطالعه است و در سطح نیمه تخصصی نیز راه تحصیلی علم حصولی و حضوری بیان شده است و در همین کتاب شرح حدیث «راس الحکمه مخافه الله»، هماهنگی عرفان و حماسه، هماهنگی جمال و جلال الهی مطرح شده است.

معظم له در کتاب اخلاق کارگزاران به مطالبی درباره اخلاق کارگزاران در حکومت اسلامی، هوای نفس، تخصص و امانت می پردازد و در جلد ششم سرچشمه اندیشه نیز به شکلی تخصصی به موضوع های موقف الانسان فی الرقی و الهوی، رویای مبشره، اسراف و تبذیر می پردازد.

جلد دهم تفسیر موضوعی قرآن نیز به طرح مباحثی مانند مبادی اخلاق در قرآن، جهان بینی، انسان و اخلاق، اهمیت و آثار اخلاق، بزرگان و اخلاق به صورت نیمه تخصصی و در کتاب دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج البلاغه، اسلام و حیات معنوی مورد بررسی قرار گرفته است.

در تفسیر موضوعی قرآن (جلد 11) مراحل اخلاق در قرآن، موانع نظری و عملی و مقامات و مراحل سلوک تبیین شده و در جلد هجدهم تفسیر موضوعی قرآن نیز ادب توحیدی انبیاء در قرآن مطرح شده است.

علاوه بر تحریرات استاد پیرامون مباحث اخلاقی (تخصصی) در کتاب حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه نیز می توان در باب حکمت عملی، مسائلی همچون ابعاد حکمت عملی، منشا سفاهت ها، معرفت، محبت و اطاعت را مطالعه کرد.

کتاب نسیم اندیشه دفتر یکم نیز به بخش عرفان نظری نظر دارد و درباره عرفان نظری وسلوکی و عملی عرفان مباحثی را مطرح می کند و در لسان صدق که مشتمل بر مجموعه دی وی دی سخنرانی های این استاد اخلاق است، موضوع ها ی مختلف اخلاقی و معرفتی بیان شده است.

همچنین در تفسیر تسنیم به ویژه در جلدهای چهارم، هفتم، دهم، دوازدهم و هجدهم مباحثی اخلاقی درباره ذکر، نماز، تقوا، صبر، ایثار، انفاق، ریاء، خوف و رجاء تبیین شده است.

* آشنایی با استاد و آثار و اساتید وی

اینک که آثار و کتاب های آیت الله جوادی آملی را در زمینه های مختلف نام بردیم، جا دارد به کتاب هایی که به شرح حال زندگی این استاد و سیر و سلوک او پرداخته اشارتی داشته باشیم.

کتاب مهر استاد با موضوع محوری زندگی آیت الله جوادی آملی و شامل خاطراتی از برخی عالمان متاخر است و در کتاب شمس الوحی تبریزی نیز که به زندگی و شخصیت علامه محمدحسین طباطبایی می پردازد، خاطراتی از اساتید علامه جوادی و شخصیت علمی و اخلاقی علامه طباطبایی بیان شده است.

در کتاب سه جلدی سروش هدایت که با موضوع بزرگان شیعه که درباره علامه طباطبایی، مرتضی مطهری، میرزا هاشم آملی، ابوالحسن ایازی، فاضل تونی، نجفی تهرانی، میرزا علی آقا قاضی، امام خمینی، شیخ مفید، لنگرودی منتشر شده، مطالبی درباره آیت الله جوادی ذکر شده است.

کتاب شهد و شهود نیز به موضوع سیر و سلوک عرفانی آیت الله جوادی آملی شامل نسبت عرفان و قرآن، عرفان قرآنی و ویژگی ها و روش عرفانی علامه جوادی آملی اختصاص دارد.
/2759/