الگوهای رفتاری درزندگی مشترک امام راحل

جنبه‏های مختلف زندگی امام خمینی(رحمت الله علیه) الگوی مناسبی برای کسانی است که می‏خواهند در عصر تحول و فن‏آوری براساس دستورات اسلامی حرکت کنند. زندگی مشترک آن امام فرزانه نیز دارای برجستگی‏ها و نقاط روشنی است که می‏تواند چراغی فرا روی تمام خانواده‏ها مخصوصا زوج‏های جوان باشد.
در این گفتار مختصر برآنیم تا برخی از ویژگی‏ها و الگوهای رفتاری زندگی مشترک امام خمینی(رحمت الله علیه) رحمه‏الله را بررسی کنیم.

1. تواضع در برابر همسر

یکی از اصول اخلاقی که در زندگی مشترک اهمیت دارد آن است که زن و شوهر نسبت به همدیگر متواضع باشند. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم در حدیثی فرموده‏اند: «افضل الناس من تواضع عن رفعةٍ؛ با فضیلت‏ترین مردم کسی است که در اوج بزرگی و برتری بر دیگران تواضع داشته باشد».
این حدیث شریف بیانگر آن است که تواضع از سوی بزرگان و صاحبان مقام و منصب بسیار لازم و شایسته است. چنانچه نقل است که پیامبر بر زمین می‏نشست و بر زمین چیز می‏خورد و گوسفند به دست خود می‏بست و اگر مملوکی او را دعوت می‏کرد اجابت می‏کرد.
تکلف گر نباشد خوش توان زیست
تعلق گر نباشد خوش توان مرد
در زندگی امام خمینی(رحمت الله علیه) رحمه‏الله نیز می‏بینیم که این شخصیت الهی با وجود اینکه رهبر کشور بودند، در زندگی مشترکشان با خانواده خویش بسیار متواضعانه رفتار می‏کردند.
ایشان هیچ گاه در منزل به اهل خانه امر و نهی نمی‏کردند، کارهای شخصی خود را شخصا انجام می‏دادند. ایشان برای یک لیوان آب به کسی فرمان نمی‏دادند و همواره احترام خاصی برای همسرشان قائل بودند ایشان هرگاه به مجلسی وارد می‏شدند به همگان سلام می‏کردند وحتی اهل منزل ایشان نیز کمتر می‏توانستند دراین کار از امام پیشی بگیرند. در شب‏های غیر ماه رمضان که قرار نبود کسی روزه بگیرد، ایشان هیچ کس را بیدار نمی‏کردند. خودشان سماور را روشن می‏کردندو چای درست می‏کردند و معمولاً یک تخم مرغ، سحری ایشان بود.

2. احترام زن و شوهر به همدیگر

حفظ ارزش انسانی از اصول اخلاقی است که در هر محیط و شرایطی باید اجرا گردد. رعایت این صفت اخلاقی در محیط خانواده بسیار ضروری است؛ زیرا زن و شوهر همواره با هم در ارتباط هستند و احترام دوسویه میان این دو نفر باعث پایداری و شیرین شدن زندگی آنها می‏شود. علاوه بر این اگر زن و شوهر نسبت به همدیگر با احترام رفتار کنند، فرزندان آنها هم از پدرومادر الگو می‏گیرندو به تدریج این خصلت در آنها نیز ایجاد می‏گردد و هم به پدرو مادراحترام می‏گذارند و هم در زندگی آینده خود و در ارتباط با دیگران برخورد محترمانه خواهند داشت.
در زندگی معصومین علیهم‏السلام به ویژه در زندگی مشترک حضرت زهرا علیهاالسلام و حضرت علی علیه‏السلام این نکته اخلاقی بسیار قابل مشاهده است. حضرت فاطمه علیهاالسلام خطاب به همسر خویش امیرالمؤمنین علیه‏السلام چنین فرموده‏اند:
ای ابالحسن من از خدای خود شرم دارم که تو را در چیزی که توانش را نداری به زحمت بیندازم!
این حدیث شریف بیانگر این مطلب است که حضرت فاطمه نسبت به همسرش درکلام و هم در عمل نهایت ادب و احترام را رعایت می‏فرمودند. نمونه بارز این احترام را در زندگی پربارحضرت امام رحمه‏الله می‏بینیم که نسبت به همسر خودش محترمانه برخورد می‏کردند و همسر ایشان می‏گوید:
حضرت امام به من خیلی احترام می‏گذاشتند و یادم می‏آید که یک روز به دخترانش ـ صدیقه و فریده ـ که از پشت بام به منزل همسایه رفته بودند، اعتراض کردند و گفتند: درآن خانه مرد نامحرم بوده است و از این بابت نگران بودند. ولی من گفتم: کسی آنجا نبوده است و ایشان دیگر هیچ نگفتند. امام در اوج عصبانیت هرگز بی‏احترامی و اسائه ادب نمی‏کردند. همیشه در اتاق جای بهتر را به من تعارف می‏کردند، تا من نمی‏آمدم سر سفره غذا خوردن را آغاز نمی‏کردند و هرگز حاضر نبودند که در خانه کار کنم.

3. ساده زیستی درزندگی مشترک

زندگی حضرت فاطمه و حضرت علی علیهم‏السلام الگو و نمونه بارز سادگی و بدون تجمل است. روزی حضرت فاطمه به پدر بزرگوارش می‏فرماید:
ای رسول خدا سلمان از سادگی من تعجب نمود سوگند به خدایی که تو را مبعوث فرمود مدت پنج سال است فرش خانه ما پوست گوسفندی است که روزها بر روی آن شترمان علف‏می‏خورد و شب‏ها بر روی آن می‏خوابیم و بالش ما چرمی است که از لیف خرما پر شده است.
این احادیث راه عملی ساده زیستن را نشان می‏دهند و ما را به این امر توجه می‏دهند که در زندگی مشترک به کم قانع باشیم و سعی در تجملی ساختن زندگی نداشته باشیم.
نقل است که درمنزل امام خمینی(رحمت الله علیه) رحمه‏الله در نجف یک فرش قدیمی بودکه روزی آن را شسته و روی پشت بام پهن کردند. وقتی آن را پایین آوردند وسط فرش پاره شد، خانم امام که این وضع را دید به امام گفت: آقا! اجازه می‏دهید این فرش را بفروشیم و به جای آن فرش نو بخریم؟ امام با همه احترامی که برای همسرشان قائل بودند جواب منفی دادند و فرمودند فرش را بدوزید در اتاق پهن کنید.

4. همکاری و همیاری در کارهای خانه

زندگی مشترک یک کار گروهی محسوب می‏شود که اگر همکاری مناسبی بین زن و شوهر نباشد کارها به خوبی صورت نمی‏گیرد. در فرهنگ اسلامی کار مرد در خانه و کمک او به همسر بسیار ارزشمند تلقی شده است. حضرت علی علیه‏السلام در خانه به همسرشان کمک می‏کردند. روزی حضرت فاطمه علیهاالسلام به پدرشان فرمودند: یا رسول اللّه‏: هر دو دستم به علت آردکردن گندم با آسیاب دستی ورم کرده و زخم شده است، دیشب تا صبح به آرد کردن گندم مشغول بودم و علی علیه‏السلام فرزندانم حسن و حسین را نگهداری می‏کرد.
در زندگی مشترک امام خمینی(رحمت الله علیه) رحمه‏الله هم همکاری در کارهای منزل بسیار برجسته و قابل توجه است. خانم حضرت امام رحمه‏الله می‏گوید چون بچه‏هایشان شب‏ها خیلی گریه می‏کردند و تا صبح بیدار می‏ماندند امام شب را تقسیم کرده بودند؛ یعنی مثلاً دو ساعت خودشان از بچه نگهداری می‏کردند و خانم می‏خوابیدند و دوساعت خود می‏خوابیدند و خانم بچه‏ها را نگهداری می‏کرد.

5. امانتداری و رازداری

یکی از عوامل مهم که در تحکیم و قوام هر خانواده نقش مؤثری دارد، امانت داری و رازداری بین زن و شوهر است. آنچه زن وشوهر از همدیگر می‏دانند رازهایی است که در حفظ آن باید تلاش کرده و بدون رضایت دیگری آن را بازگو نکنند.
هر گاه تو را دوست کند محرم راز
از دل به زبان و لب میار آن را باز
هر یک از زوجین باید دیگری را امین رازها و امانت‏های خود بداند و از خیانت وی در امانت آسوده خاطر باشد
چون امانت کسی نکو دارد
کیمیای سعادت او دارد
نمونه بارز این صفت اخلاقی را در زندگی خصوصی امام خمینی(رحمت الله علیه) رحمه‏الله می‏بینیم و متوجه می‏شویم که اعتماد و اطمینان حضرت امام رحمه‏الله به همسرشان بسیار زیاد بود. فرزند ایشان نقل کرده: هنگام تبعید امام به ترکیه مهر خودشان را که حساس‏ترین و مهم‏ترین چیزها برای یک روحانی سرشناس محسوب می‏شود به همسرشان سپردند. ایشان بدون آنکه به ما یا دیگران حرفی دراین مورد بگوید از آن نگهداری کردند تا وقتی که امام از ترکیه به نجف مشرف شدند، ازآنجا پیغام کتبی فرستادند که مهر را توسط فردی که نامش را درآن پیغام ذکر کرده بودند به نجف ارسال دارند و تازه متوجه شدیم که حضرت امام رحمه‏الله چنین امانت سنگینی را به همسرشان سپرده‏اند.

6. صبر و شکیبایی

هر زندگی به صورت طبیعی با مشکلات و شکست‏ها و فراز و نشیب‏هایی روبه رو می‏شود و در این تلخی‏ها و مشکلات اگر زن و شوهر صبر و شکیبایی نداشته باشند، زندگی برایشان بسیار مشکل و تلخ می‏شود و صفا و صمیمیت بین آنها هم از بین می‏رود. آنها باید مشکلات را یک امتحان الهی بدانند و با متانت آن را تحمل کنند تا زندگی برای آنها گوارا گردد.
حضرت فاطمه علیهاالسلام به پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرمایند:
پدر جان! صبح کردیم در حالی‏که چیزی در خانه ما نیست تا رفع گرسنگی نماییم و ما در هر حال خدای بزرگ را سپاسگزاریم.
بود صبر بار درخت کمال
ز بی صبری آید بسی اختلال
در زندگی امام می‏بینیم که امام و همسرش در برابر مشکلات و سختی‏هایی که داشتند چقدر مقاوم بودند، به عنوان نمونه در قضایای 15 خرداد 1342 هنگامی که حضرت امام را دستگیر کردند این زن قهرمان با کمال خونسردی مدیریت داخل منزل را عهده‏دار گشت و به زنانی که از شدت ناراحتی بیهوش می‏شدند دلداری می‏داد.

7. خانه‏داری

در دنیای ما چیزی که بی‏اهمیت شده است خانه‏داری است. بسیاری از خانم‏ها خانه‏داری را کاری بی‏ارزش تلقی می‏کنند و ترجیح می‏دهند که بیشتر اوقات خود را در کارهای خارج از منزل مشغول کنند و خود را از ثواب خانه داری محروم سازند، ولی باید توجه داشته باشیم که آنچه برای یک زن نمونه ارزش دارد، این است که به بچه‏داری و شوهرداری و کارهای منزل بپردازد.
روایت شده پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از یاران خود پرسید: در کدام لحظه، زن به خدا نزدیک‏تر است؟
پاسخ مناسبی مطرح نشد تااینکه حضرت زهرا علیهاالسلام سؤال پدر را شنید و پاسخ داد: آن لحظه‏ای که زن در خانه خود می‏ماند و به امور زندگی و تربیت فرزندان می‏پردازد به خدا نزدیکتر است. امام خمینی(رحمت الله علیه) همواره به نقش مادر در محیط خانه تذکر داده و گاهی که اطرافیان به امام می‏گفتند چرا زن باید در خانه بماند؟ جواب می‏دادند: خانه را دست کم نگیرید. تربیت بچه‏ها کم نیست اگر کسی بتواند فردی را پرورش دهد خدمت بزرگی به جامعه کرده است. عاطفه در زن قوی‏تر است و قوام و دوام خانواده براساس محبت می‏باشد.

8. تربیت فرزند

فرزند صالح بهترین ثمره یک زندگی است. آنچه برای یک پدر و مادر اهمیت دارد. این است که نسبت به تربیت فرزندان خود توجه خاصی داشته باشند و در تربیت آنها کوشا باشند، مشکلات زندگی و مشغله کاری آنها باعث نشود که از توجه به تربیت آنها غافل شوند. «پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرموده‏اند:
فرزند صالح، گلی از گل‏های بهشت است. پس لازم است که پدرو مادر در شادابی و شکوفایی گل‏های آسمانی خانه کوشاباشند.
امام خمینی(رحمت الله علیه) در مورد تربیت فرزندحساسیت و دقت فراوانی داشتند.
ایشان به یکی از فرزندان خود که از شیطنت بچه خود گله می‏کرد می‏گفتند: من حاضرم ثوابی را که از تحمل شیطنت او می‏بری باثواب تمام عبادات خودم عوض کنم و عقیده داشتند که بچه باید آزاد باشد، تا وقتی که بزرگ شد آن وقت باید برایش حدی تعیین کنند. همچنین فرمودند: با بچه‏ها رو راست باشید تا آنها هم رو راست باشند، الگوی بچه پدرو مادر هستند. اگر بابچه درست رفتار کنید بچه‏ها درست بار می‏آیند. هر حرفی را که با بچه‏ها زدید به آن عمل کنید.
منبع: ماهنامه گنجینه
/خ