آیت الله كاشانی پس از كودتای ۲۸ مرداد
ورود ريچارد نيكسون معاون رئيس جمهور آمريكا به تهران در 16 آذر 1332 و همچنين از سرگيري روابط سياسي ايران و انگلستان كه دو روز پيش از آن صورت گرفت، از تبعات كودتاي 28 مرداد مي‌باشد، كودتائي كه 4 ماه پيش از آن صورت پذيرفت.
به مناسبت اين دو واقعه تلخ، آيت‌الله كاشاني اعلاميه‌اي صادر كرد و مردم را به پوشيدن لباس سياه و نصب علامت‌هاي عزا دعوت كرد. سندهاي شماره 1 و 2 مربوط به اين موضعگيري است و پاره‌اي از اقدامات عملي و درگيري‌هاي ايشان عليه امريكا و انگليس را نشان مي‌دهد.
سندشماره 3 مربوط به توزيع اعلاميه آيت‌الله كاشاني در ميان كارگران صنعت نفت آبادان و اعلام آمادگي آنان براي اعتصاب و اعتراض به تجديد رابطه سياسي با انگلستان است.
سند شماره 1
تهران مورخ هجدهم آذرماه 1332 شعبه تجسس
ركن دوم ستاد ارتش
گزارش
محترماً معروض مي‌دارد: نتيجه فعاليت منزل كاشاني را به شرح زير به عرض مي‌رساند. از شب جمعه 13/9/32 كه آيت‌الله كاشاني به منزل «گرامي» داماد خود واقع در دروازه شميران خيابان گرامي رفته تا به حال در آنجا توقف نموده و ملاقات‌هاي او در منزل نامبرده به عمل مي‌آيد. ملاقات‌هاي منزل خود كاشاني چندان مؤثر و قابل توجه نيست و نيز اشخاص با سيد محمد كاشاني فرزند او ملاقات مي‌كنند. امروز ساعت 30/10 (17/9/32) صبح، كاشاني اعلاميه‌اي مبني بر مخالفت با تجديد روابط سياسي با انگلستان كه متن مصاحبه با مخبر روزنامه منچسر گاردين بود و روزنامه‌ها منتشر نكردند [را] انتشار داده و در آن اشاره نموده است كه مردم لباس سياه و يا علامت سياه نصب نمايند و در مغازه‌هاي خود هم علامت سياه آويزان كنند. اين اعلاميه به وسيله سيد‌محمد كاشاني در بين چند نفر از بچه لاتهاي پامنار منتشر گرديد كه در پامنار منتشر نمايند...1
سند شماره 2
تاريخ: 18/9/1332 وزارت جنگ
تيمسار فرماندهي نظامي تهران
محترماً معروض مي‌دارد: روز گذشته ساعت 30/10 به وسيله رياست ستاد فرمانداري، در كلانتري 8 اطلاع حاصل شد عده‌اي جلوي منزل آيت‌الله كاشاني اجتماعي كرده تظاهراتي مي‌نمايند اينجانب به معيت سرگرد توكلي فرمانده گردان و سرباز لازم، فوراً به محل پامنار مقابل منزل آيت‌الله كاشاني رفته و مشاهده گرديد پاسبان شماره 2510 حاجي منصوري، ابتداي كوچه آيت‌الله كاشاني از طرف كلانتري 9 مأمور مي‌باشد چون هيچ‌گونه آثار و علايمي كه حكايت ازاجتماع و يا دادن شعار باشد، مشاهده نگرديد، چگونگي سؤال شد. پاسبان نامبرده در جواب اظهار نمود آيت‌الله كاشاني مدت سه روز است منزل دامادش آقاي حسن گرامي در دروازه شميران، پل چوبي به سر مي برد ولي شيخ رضا نامي است كه در منزل آيت‌الله بوده اين دو سه روزه هر كس به منزل آيت‌الله مراجعه كرد، دستور داده است كه براي ورود معاون [رئيس] جمهور امريكا بايد سياه بست آنها هم علامت سياهي به لباس خود دوخته تا امر آيت‌الله اجرا گردد. 2
سند شماره 3
تاريخ:22 آذر 1332
گزارش
مأمور ويژه گزارش مي‌دهد: «ضمانت پناه» كارمند بنگاه راه‌آهن و عضو مجمع مسلمانان مجاهد ضمن صحبت در محلي اظهار داشته است از طرف مجمع مزبور مقداري اعلاميه متضمن مصاحبه 4 آذر ماه آيت‌الله كاشاني براي كارگران آبادان ارسال شده و كارگران مزبور در نامه‌اي به كاشاني نوشته‌اند كه منتظر دستورات مشاراليه بوده و در صورت لزوم، براي اعتراض به تجديد روابط سياسي با انگلستان مبادرت به دادن اعلاميه و تعطيل و اعتصاب خواهند نمود. نامبرده اضافه نموده كاشاني در جلسه اخير منزل گرامي، ضمن تمجيد از دكتر مصدق و ذكر خدمات او گفته است تاكنون هيچ دولتي به اندازه دولت دكتر مصدق به اين كشور خدمت نكرده ولي افسوس كه در اواخر، اطرافيان او را منحرف نمودند. 3
به مناسبت اين دو واقعه تلخ، آيت‌الله كاشاني اعلاميه‌اي صادر كرد و مردم را به پوشيدن لباس سياه و نصب علامت‌هاي عزا دعوت كرد. سندهاي شماره 1 و 2 مربوط به اين موضعگيري است و پاره‌اي از اقدامات عملي و درگيري‌هاي ايشان عليه امريكا و انگليس را نشان مي‌دهد.
سندشماره 3 مربوط به توزيع اعلاميه آيت‌الله كاشاني در ميان كارگران صنعت نفت آبادان و اعلام آمادگي آنان براي اعتصاب و اعتراض به تجديد رابطه سياسي با انگلستان است.
سند شماره 1
تهران مورخ هجدهم آذرماه 1332 شعبه تجسس
ركن دوم ستاد ارتش
گزارش
محترماً معروض مي‌دارد: نتيجه فعاليت منزل كاشاني را به شرح زير به عرض مي‌رساند. از شب جمعه 13/9/32 كه آيت‌الله كاشاني به منزل «گرامي» داماد خود واقع در دروازه شميران خيابان گرامي رفته تا به حال در آنجا توقف نموده و ملاقات‌هاي او در منزل نامبرده به عمل مي‌آيد. ملاقات‌هاي منزل خود كاشاني چندان مؤثر و قابل توجه نيست و نيز اشخاص با سيد محمد كاشاني فرزند او ملاقات مي‌كنند. امروز ساعت 30/10 (17/9/32) صبح، كاشاني اعلاميه‌اي مبني بر مخالفت با تجديد روابط سياسي با انگلستان كه متن مصاحبه با مخبر روزنامه منچسر گاردين بود و روزنامه‌ها منتشر نكردند [را] انتشار داده و در آن اشاره نموده است كه مردم لباس سياه و يا علامت سياه نصب نمايند و در مغازه‌هاي خود هم علامت سياه آويزان كنند. اين اعلاميه به وسيله سيد‌محمد كاشاني در بين چند نفر از بچه لاتهاي پامنار منتشر گرديد كه در پامنار منتشر نمايند...1
سند شماره 2
تاريخ: 18/9/1332 وزارت جنگ
تيمسار فرماندهي نظامي تهران
محترماً معروض مي‌دارد: روز گذشته ساعت 30/10 به وسيله رياست ستاد فرمانداري، در كلانتري 8 اطلاع حاصل شد عده‌اي جلوي منزل آيت‌الله كاشاني اجتماعي كرده تظاهراتي مي‌نمايند اينجانب به معيت سرگرد توكلي فرمانده گردان و سرباز لازم، فوراً به محل پامنار مقابل منزل آيت‌الله كاشاني رفته و مشاهده گرديد پاسبان شماره 2510 حاجي منصوري، ابتداي كوچه آيت‌الله كاشاني از طرف كلانتري 9 مأمور مي‌باشد چون هيچ‌گونه آثار و علايمي كه حكايت ازاجتماع و يا دادن شعار باشد، مشاهده نگرديد، چگونگي سؤال شد. پاسبان نامبرده در جواب اظهار نمود آيت‌الله كاشاني مدت سه روز است منزل دامادش آقاي حسن گرامي در دروازه شميران، پل چوبي به سر مي برد ولي شيخ رضا نامي است كه در منزل آيت‌الله بوده اين دو سه روزه هر كس به منزل آيت‌الله مراجعه كرد، دستور داده است كه براي ورود معاون [رئيس] جمهور امريكا بايد سياه بست آنها هم علامت سياهي به لباس خود دوخته تا امر آيت‌الله اجرا گردد. 2
سند شماره 3
تاريخ:22 آذر 1332
گزارش
مأمور ويژه گزارش مي‌دهد: «ضمانت پناه» كارمند بنگاه راه‌آهن و عضو مجمع مسلمانان مجاهد ضمن صحبت در محلي اظهار داشته است از طرف مجمع مزبور مقداري اعلاميه متضمن مصاحبه 4 آذر ماه آيت‌الله كاشاني براي كارگران آبادان ارسال شده و كارگران مزبور در نامه‌اي به كاشاني نوشته‌اند كه منتظر دستورات مشاراليه بوده و در صورت لزوم، براي اعتراض به تجديد روابط سياسي با انگلستان مبادرت به دادن اعلاميه و تعطيل و اعتصاب خواهند نمود. نامبرده اضافه نموده كاشاني در جلسه اخير منزل گرامي، ضمن تمجيد از دكتر مصدق و ذكر خدمات او گفته است تاكنون هيچ دولتي به اندازه دولت دكتر مصدق به اين كشور خدمت نكرده ولي افسوس كه در اواخر، اطرافيان او را منحرف نمودند. 3
پي‌نويس‌ها:
1ـ روحاني مبارز، آيت‌الله سيد ابوالقاسم كاشاني به روايت اسناد، مركز بررسي اسناد تاريخي، ج 2، ص 632.
2ـ همان، ص 630.
