فعاليت هاي يک نفر افغاني

بخشي از اسناد و مدارک وزارت خارجه ي انگلستان درباره ي سيد

فاضل ارجمند آقاي علي مشيري اسناد و مدارک تازه اي درباره ي سيد جمال الدين اسدآبادي به دست آوردند و در مجله ي نفيس خواندنيها منتشر ساختند که بيشتر با مندرجات کتاب ما درست مي آيد. اينک گلچيني از آن را در اينجا نقل مي نمايم:
اينک اولين نامه ي رسمي که از طرف نمايندگي سياسي انگليس در قاهره که به عنوان وزير امور خارجه ي انگليس ارسال گرديده ذيلاً درج مي شود.

قاهره مورخه ي 30 اوگوست 1879، سياسي و محرمانه، شماره ي 498

از فرانک لاسل نماينده ي سياسي و ژنرال قونسول انگليس در مصر به مارکيزاوف ساليسبوري وزير خاجه ي انگليس.
عاليجنابا، به قراري که خديو توفيق پاشا به من اطلاع داده از چندي به اين طرف فعاليتهاي يک نفر افغاني به نام جمال الدين توجه او را جلب کرده است. مشاراليه مردم را به انقلاب و شورش تحريک و عقايد پوچي را انتشار مي داد.
از آنجايي که علي رغم اخطارهاي پي در پي اداره ي پليس قاهره، جمال الدين اصرار داشت مخفيانه جلساتي را تشکيل و در آنجا تعاليم مخرب و ضاله ي خود را ضمن وعظ و خطابه ادامه دهد، لذا خديو توفيق پاشا مجبور گرديد با اخطار 24 ساعته او را از مصر تبعيد نمايد.
جمال الدين ظاهراً مردي است صاحب ذوق و قريحه ي سرشار و داراي قدرت عظيمي در نطق و بيان مي باشد، به طوري که در مدت کمي موفق گرديد عده ي زيادي را تحت تأثير و نفوذ کلام خود قرار بدهد و سال گذشته در برانگيختن احساسات مردم عليه اروپاييان مخصوصاً بيشتر بر ضد انگليس ها که نسبت به آنها احساس کينه و تنفر در دل مي کند فعاليتهاي زيادي به خرج داد. اخيراً از لژ فراماسون ها که در آنجا عضو بود... اخراج گرديده است.
به طوري که خديو به من اظهار داشته جمال الدين را به سوي جده فرستاده و نظرش اين بوده که از آنجا به ايران برود.
امضا: فرانک لاسل
و نامه ي محرمانه اي از قاهره به وزارت امور خارجه ي انگلستان نوشته مي شود. اينک عين نامه ي مزبور ذيلاً به نظر خوانندگان مي رسد:

از قاهره مورخه ي 22 ماي 1883، سياسي و محرمانه، شماره ي 174

از ادوارد مالت نماينده ي سياسي انگلستان در قاهره، به وزير امور خارجه.
عاليجنابا، با ارسال رونوشت دو فقره نامه هاي بدون امضا که خطاب به سر اولين وود (1) و اينجانب مي باشد ( داير بر اينکه « اتحاديه ي ميهن پرستان مصر » به انگليس ها وقت مي دهد حداکثر تا 24 اوگوست امسال مصر را تخليه نموده و اهالي را به حال خود بگذارند تا مقدرات خود را به دست خودشان بگيرند ) اشعار مي دارد نظير اين نامه ها براي شريف پاشا و خديو مصر نيز فرستاده شده با فرق اينکه در نامه هاي آنها آنان را به ترور نيز تهديد کرده اند.
از قرار معلوم اين اوراق از فرانسه مي رسد و بعيد نيست که آن نامه ها به وسيله ي يک نفر افغاني به نام جمال الدين نوشته شده باشد. متمني است به نامه ي شماره 489 مورخه ي 30 اوگوست 1879 آقاي لاسل مراجعه فرمايند. ( مفاد اين نامه در بالا ذکر گرديد. )
جمال الدين با شخصي که خود را جمس سانووا معرفي کرده و ناشر يک روزنامه ي عربي در پاريس به نام ابونظاره مي باشد رابطه دارد. دو شماره از ابونظاره براي ملاحظه ي جنابعالي پيوست تقديم مي گردد از مضمون و کاريکاتورهاي آنها متوجه خواهيد شد که روزنامه ي مزبور داراي چه افکار و تمايلاتي مي باشند. جمال الدين از وقتي که در مصر مداخلات نظامي شده با اين روزنامه سر و کار پيدا کرده، به طوري که شنيده ام مقالاتي که در آن روزنامه به وسيله ي جمال الدين نوشته شده، داراي ارزش ادبي فوق العاده عالي مي باشد.
اين روزنامه در جوف پاکتهاي معمولي به وسيله ي پست فرانسه به شکل نامه به مصر فرستاده مي شود. مرکز انتشار آن پاريس، خيابان کليشي، شماره ي 48، است.
ارتباط جمال الدين با نامه هاي بدون امضا از آنجا معلوم مي شود که شيوه ي انشاي آن و مطالب نامه ها با نظريات سابق سيد جمال الدين اسدآبادي تطبيق مي نمايد.
در نامه اي که به شريف پاشا نوشته شده ذکر گرديده که اعضاي اتحاديه ي ميهن پرستان وابسته به سازمان اخوان سوسياليست ها مي باشند.
هرگاه در اين مورد از طريق پليس لندن با پليس فرانسه تماس گرفته شود، شاد درباره ي عمليات سيد جمال الدين در پاريس اطلاعات بيشتري به دست آيد و ارزش اين را دارد که فعاليتهاي او در پاريس تحت نظر قرار بگيرد.
امضا: ادوارد مالت
پس از وصول اين نامه، از طرف وزارت امور خارجه ي انگلستان در تاريخ 15 ژوئن 1883 محرمانه ولي به طور غيررسمي شرحي به اداره ي پليس ( وزارت کشور ) نوشته مي شود و ضمن ارسال رونوشت نامه هاي بدون امضا که در بالا بدان اشاره شد، تقاضا مي شود از طريق اداره ي پليس انگلستان از پليس پاريس اطلاعاتي در اين باب به دست بياورند و شرحي نيز نظير همان نامه رسماً به سفير انگليس در پاريس نوشته مي شود که ذيلاً درج مي گردد:

محرمانه، شماره ي 591، مورخه ي 15 ژوئن 1883

نامه ي وزارت امور خارجه به سفارت انگليس
عاليجنابا، با ارسال رونوشت نامه ي رسيده از نماينده ي سياسي و ژنرال قونسول انگليس از قاهره اشعار مي دارد، به طوري که ملاحظه مي فرماييد نامه هاي بدون امضا که براي خديو و وزراي مصر فرستاده شده، به وسيله ي يک نفر افغاني به نام جمال الدين نوشته مي شود. نامبرده با مدير و ناشر روزنامه ي عربي که در پاريس، خيابان کليشي، شماره ي 48 انتشار مي يابد رابطه دارد. شرح او در نامه ي شماره ي 489 آقاي لاسل ذکر و در آنجا اظهار شده که جمال الدين از مصر و الجزاير تبعيد و اخراج گرديده است. رونوشت آن نامه نيز لفاً براي شما ارسال گرديد. من به وزارت کشور درباره ي اين شخص شرحي نوشته ام ممکن است جنابعالي نيز از پليس فرانسه اطلاعاتي در اين مورد کسب بفرماييد.
امضا: وزير امور خارجه
براي اينکه خوانندگان آشنا به اعلاميه ي اتحاديه ي ميهن پرستان مصر بشوند، قسمتي از آن ذيلاً نقل مي شود:
« به شما اخطار مي شود که به دولت متبوعه ي خود اعلام نماييد اتحاديه ي ميهن پرستان مصر مهلت مي دهد تا عصر 14 اوت 1883 خاک مصر را تخليه نماييد. هرگاه اين کار سر موعد انجام نگيرد، اتحاديه مجبور است با توسل به اسلحه و جنگ قواي نظامي انگليس را وادار به تخليه ي مصر نمايد و اگر لجاجت به خرج دهيد، با قواي روسيه رو به رو خواهيد شد. »
فراموش نشود کمي پيش قدرت روستاييان ناچيز، ملت را از خواب غفلت بيدار موفق به برانداختن سلطنتي که به دست زنان اداره مي شد گرديدند ( اشاره به انقلاب فرانسه است ). نام امضاي هر دو نامه « المنتقم » بوده.

نامه ي ئورد لاينز سفير انگليس در فرانسه به وزير امور خارجه

پاريس، مورخه ي 18 ژوئن 1883، شماره ي 393
عاليجنابا، بازگشت به نامه ي شماره ي 591 مورخه ي 15 ماه جاري درباره ي شخص افغاني به نام جمال الدين که مظنون به نوشتن نامه هاي تهديد به قتل خطاب به خديو مصر، شريف پاشا، سر ادوارد مالت و سر الوين وود گرديده و در آن مرقوم فرموده ايد آيا ممکن است از پليس فرانسه اطلاعاتي کسب شود اشعار مي دارد:
با توجه به اوضاع و احوال اينجا هرگاه به وسيله ي اين سفارت با پليس فرانسه درباره ي هرگونه مطلبي که با دولت مصر ارتباط دارد مراجعه اي بشود، اثر و فايده نخواهد داشت. بدون شک پليس در اين مورد براي کسب دستور از وزارت امور خارجه ي فرانسه نظر خواهد خواست. در نتيجه طبعاً وزارت خارجه از ما گله خواهد کرد که چرا در اين باب مستقيماً به آنها مراجعه نشده. از طرف ديگر از اينکه به وسيله ي دولت فرانسه اطلاعات سودمندي در اختيار ما گذارده شود، من در ترديد هستم، سياست نيز ايجاب مي کند که اين گونه مسائل در اين موقع مطرح نشود.
با وجود اين، من اين موضوع را به خاطر سپرده و هرگونه اطلاعي که درباره ي جمال الدين از ساير منابع دريافت کردم بلافاصله براي ملاحظه ي جنابعالي تقديم خواهم نمود.
امضا: لاينز
درست دو هفته پس از وصول اين نامه به لندن، پليس فرانسه ضمن نامه اي که به اداره ي جنايي لندن نوشته اطلاعاتي را که درباره ي سيد جمال افغاني کسب نموده بودند، در اختيار پليس انگلستان گذاردند. اينک نامه ي پليس فرانسه که به وسيله ي وزارت کشور به وزارت امور خارجه ي انگلستان فرستاده شده است:

پاريس، 6 ژوئيه 1883

از رئيس پليس فرانسه، آقاي مدير کل امور جنايي لندن، روز بيستم ژوئن گذشته شما از من اطلاعاتي درباره ي آقايي به نام سيد جمال الدين که تصور مي رود نويسنده ي نامه هايي که حاوي تهديداتي است و خطاب به عده اي از شخصيتهاي ساکن مصر مي باشد خواسته بوديد، اينک نتايج تحقيقاتي را که در اين مورد به دست آمده احتراماً ارسال مي دارد.
آقاي جمال الدين نويسنده و اديب، اصلش افغاني، 45 ساله، مجرد، از 17 ماه فوريه ي گذشته در کوچه ي سيز، شماره 16 اقامت و در ماه 50 فرانک کرايه مي پردازد.
موقع ورود به اين منزل در دفتر نام خود را جمال الدين ثبت نموده است. او از کلکته وارد و تاکنون هرگز به پاريس نيامده بوده، به طوري که معلوم مي شود بسيار تحصيل کرده و فرانسه را با اشکال حرف مي زند و هشت زبان مي داند.
او با تشريک مساعي آقايي به نام جمس سانووا معلم زبان عربي و مدير يک روزنامه که به زبان عربي در شماره ي 48 خيابان کليشي پاريس انتشار مي يابد، مقالات زيادي عليه انگلستان انتشار داده است. مشاراليه ملاقاتهاي زيادي با اشخاص دارد و وضعيت مالي او خوب است. رفتارش عادي و اخلاق او به هيچ وجه ناپسند نمي باشد.
با احترامات فائقه
امضا ناخواناست

پي‌نوشت‌:

1. Sir Evelyn Wood.

منبع مقاله :
مدرسي چهاردهي، مرتضي؛ (1381)، سيد جمال الدين و انديشه هاي او، تهران: مؤسسه ي انتشارات اميرکبير، چاپ هشتم