اعتصابات سال 1357؛ زنجيره اي از اتحاد (2)

سند شماره 3/4

[ شير و خورشيد ]
نخست وزيري
صورت جلسه
به منظور بسيج گروههاي مختلف اجتماع در مسير خواسته هاي دولت و پشتيباني همگان از برنامه ها و اصلاحات عنوان شده، سومين جلسه در ساعت 9 صبح روز يکشنبه، چهاردهم آبانماه 1357، با شرکت اعضاي جلسه ي قبلي و تيمسار سرلشکر کمانگر از شهرباني کشور شاهنشاهي و آقاي اسماعيل زاده از وزارت بازرگاني تشکيل، ضمن انجام مذاکرات لازم، پيشنهادهايي به شرح پيوست ارائه گرديد:
1. نماينده ي شهرباني کشور شاهنشاهي اظهار داشتند از بدو ايجاد اتاق اصناف قيمت ها افزايش يافته است.
2. نماينده ي وزارت اطلاعات و جهانگردي اظهار داشتند بعضي از سازمان ها مانند سازمان زنان که طي ساليان دراز از مواهب مملکت بهره مند شده اند، در انجام رسالت خود کوتاهي مي کنند. حکومت اسلامي تعدد زوجات را اعلام مي دارد. با اين روش، وضع به زمان گذشته برخواهد گشت. بايد جامعه ي زنان که 50% جمعيت مملکت را تشکيل مي دهد، اين قبيل مسائل را مطرح نمايد. بايد روابط عمومي وزارتخانه ها و سازمان هاي دولتي به اين مطالب پاسخگويي کند. بايد خانم مهناز افخمي که سال ها از امتيازات وزارت بهره مند شده اند، به وظيفه ي خود عمل کرده و در مقابل اين قبيل مطالب پاسخگويي کند.
3. نماينده ي اتاق اصناف اظهار داشتند: خانم افخمي را بدون داشتن ايمان و استحقاق به مقام وزارت منصوب کردند.
4. نماينده ي وزارت کار و امور اجتماعي اظهار داشتند: تلويزيون را در خلأ رها کرده اند. تلويزيون در برنامه ي اخبار ساعت 20:30 (57/8/13) در موقع برخورد نيروهاي انتظامي در مقابل دانشگاه تهران، اخطار مأمورين انتظامي را براي متفرق شدن تظاهرکنندگان و پرتاب گاز اشک آور به سوي مردم نشان نداد، لکن صحنه اي را که سرباز تيراندازي مي کند و کسي مي افتد (2) و مردم لااله الاهو مي گويند، به طور کامل ارائه مي دهد. چرا ما بايد دايرکتيو نداشته باشيم. چنانچه اين صحنه ها تفسير نداشته باشند و همه ي آنها نشان داده شود، کار درست نخواهد شد. روابط عمومي ها افراد برجسته اي نيستند. در هر سازماني يک عده به دلايلي با روابط عمومي خوب نيستند، چون روابط عمومي يک کار ابتکاري است. دانشگاههاي بزرگ در اين رشته درجه ي پي. اچ. دي. مي دهند.
5. نماينده ي وزارت اطلاعات و جهانگردي اظهار داشتند: روابط عمومي ها مي ترسند، سکوت مي کنند. حقايق بايد گفته شود. شايعات تکذيب شود. حکومت نظامي و دستگاهها بايد سکوت را بشکنند. اعلاميه هاي توجيهي بايد تهيه و توزيع شود.
6. نماينده ي ستاد بزرگ ارتشتاران پيشنهاد کردند تمام وقايع به طور کامل تهيه و ارائه شود.
7. نماينده ي وزارت کار و امور اجتماعي اظهار داشتند موضوع مهم، مسأله چماق به دست هاست. موضوع سالارجاف را بايد بررسي کنيم. مي گويند در حال اقامه ي نماز مردم را کشته اند. هيتلر و گوبلز يهوديان را از بين بردند، لکن نحوه ي تبليغات آنها طوري بود که مردم به تدريج مي پذيرفتند. لکن ما سيستم تبليغاتي صحيحي در مملکت نداشتيم.
8. نماينده ي ستاد بزرگ ارتشتاران پيشنهاد کردند در کار فيلمبرداري روابط عمومي شهرباني کشور شاهنشاهي و ژاندارمري کشور شاهنشاهي و ستاد بزرگ ارتشتاران هماهنگي داشته باشند.
10. نماينده وزارت کار و امور اجتماعي اظهار داشتند دولت در چند جبهه درگير است. در شرايط فعلي کار کردن از هر زمان مشکل تر است. هواپيمايي ملّي و صنايع نفت، اعتصاب کرده اند و خواسته هاي آنها صنفي نيست. موضوع مهم، عدالتخواهي و ماليات خواهي دولت است. پيشنهاد مي شود دولت با تمام قدرت ماليات هاي سوخت شده ي خود را دريافت کند. چنانچه يک کميته ي دايرکتيودهنده و يک مرجع صلاحيت دار اين مسايل را مطرح مي کرد، کار به اينجا نمي کشيد. معاملات صوري انجام شده، لکن هرگز کنترل و عمل نشده است.
11. نماينده ي شهرداري پايتخت اظهار داشتند مسأله ي رژيم مطرح است، نه دولت. اکنون حملات مستقيم و غيرمستقيم به طرف رژيم اعمال مي شود. دولت ها مي آيند و مي روند، لکن رژيم است که بايد حفاظت شود. استدعا مي شود چنانچه اقدامي بايد به عمل آيد، در سطح ملّي و به منظور حفظ رژيم انجام شود. مسأله ي دوم صلاحيت جلسه است. اطلاعات خود من مبني بر روزنامه ها است. اين کميسيون نمي تواند کميسيون بررسي کننده باشد. من به علت عدم توانايي اداري و قانوني، به اين جلسه مؤمن نيستم. در اين کميته بايد قدرت اجرايي وجود داشته باشد.
اعضاي شرکت کننده که در سطح معاون وزارتخانه هستند و تا حدودي اختيارات دارند، ضرورت دارد براي عناصر خود پيش بيني هايي بکنند [ و ] طرحي بريزند. شهرداري اين کار را انجام داد، ايده آل نبود، لکن حداقل در مورد اعتصابات تا حدودي مؤثر بود.
در جنگ هاي رواني يکي از عوامل خطرناک پخش شدن زباله در سطح شهر است. احتراق شهر را تسهيل و موجبات ناراحتي مردم را فراهم مي کند.
در صورت جلسه، جمله ي ايجاد باور ذکر شده است. جمله ي قشنگي است، اما مشکل است. تأمين عدالت از لحاظ جمله زيبا است، لکن براي تحقق آن هزار و يک عامل وجود دارد. ما بايد در قالب خودمان عمل بکنيم. در دستگاهها، واحدهاي خودمان را کنترل بکنيم و تبعيض را از بين ببريم. اين مسائل از سطح يک وزارتخانه و يا سازمان خارج است. تمام اين مسائل بايد در شوراي امنيت ملّي که واجد اطلاعات لازم است، مطرح شود. ساواک که هزار بدبختي براي مملکت ايجاد کرده است، داراي قويترين اطلاعات مي باشد. ساواک از اطلاعات خود به طور غلط استفاده کرده است. من وضع را وخيم تر از اين مي دانم که در اين جلسه مطرح بکنيم. روز به روز وضع بدتر مي شود. ما نمي توانيم وضع موجود را کنترل کنيم. هرگز در دوران حاکميت غلط ساواک اين چنين وحشتي وجود نداشته است. آن گاه مطالب خود را در چهار بند مطرح نمودند:
الف) موضوع رژيم مطرح است، نه دولت.
ب) در صلاحيت کميسيون ترديد دارم.
پ) اصرار دارم که شوراي امنيت ملي هر چه زودتر تشکيل شود.
ت) ما فقط در حيطه ي دستگاههاي خودمان طرح هاي اجرايي تهيه بکنيم.
12. جناي آقاي فرشيد خطاب به نماينده ي شهرداري پايتخت اظهار داشتند اين کميسيون از افراد ذي صلاح که از طرف دستگاههاي خود نمايندگي دارند، تشکيل شده است. دستگاههاي خاصي براي اين کار انتخاب شده اند. مطلبي که فرموديد که هر کس در دستگاه خودش تصميم بگيرد، مانعي ندارد. نظر اين است که هماهنگي ايجاد شود و خلاصه و چکيده ي تصميمات متخذه به عرض جناب آقاي نخست وزير برسد و مراتب را در هيأت وزيران و يا با حضور وزراي مورد نظر مطرح فرمايند.
13. نماينده ي سازمان اطلاعات و امنيت کشور اظهار داشتند ما به تصميمات اضطراري و ضربتي نياز داريم. بهتر است پيشنهادهاي خود مردم اجرا شود. ما مصالح مملکت را مطرح کرده و به دولت ارائه مي دهيم. عوامل ساواک افرادي دلسوز بودند، نارضايي هاي مردم را جمع آوري کرده و منعکس مي کنيم. شايد جناب آقاي نخست وزير و هيأت دولت تمام اين مسائل و مشکلات را نمي دانند.
14. نماينده ي شهرداري پايتخت اظهار داشتند قانون هايي که وضع شده، عادلانه نبوده و موجبات نارضايي مردم را فراهم کرده. طراحي بسيج نياز به اطلاعات دارد، اما نه اطلاعات بازاري.
به من گزارش رسيده است که عده اي از مهندسين تصميم به گريو گرفته اند. من ديشب از تلويزيون شنيدم که در موقع تيراندازي مي گفتند بچه ها نترسيد، تيرها هوايي است. اگر اين کار انجام شود، جنگ داخلي صورت خواهد گرفت. قوانين مزاحم بايد از بين برود. گزارش شهرداري را در پاسخ بخشنامه ي جناب آقاي شريف امامي ملاحظه و مطابق آن عمل کنيد. در شاهرود چون افراد وجيهي در سرکار هستند، تظاهراتي انجام نمي شود.
15. نماينده ي وزارت کار و امور اجتماعي اظهار داشتند درباره ي صلاحيت جلسه قبول کرديم که اين جلسه يک کميسيون پيشنهاد دهنده است. آن گاه خطاب به نماينده ي شهرداري پايتخت اظهار داشتند خود جناب عالي که متخصص بسيج و جنگ هاي رواني هستيد، اين ادعا خفض جناح و شکسته نفسي است که مي گوييد من صلاحيت ندارم. وقتي اين موضوع در مورد شما محمل نداشته باشد، در مورد سايرين به ويژه اينجانب نيز مصداق پيدا نخواهد کرد. باور با خيلي از مسائل ارتباط دارد. در شوراي امنيت ملي نيز بايد افرادي مانند شما شرکت داشته باشند.
16. نماينده ي ژاندارمري کشور شاهنشاهي اظهار داشتند هدف ما حفظ آرامش و جلب افکار عمومي است. مردم امنيت مي خواهند.
17. نماينده ي اتاق اصناف اظهار داشتند يک هسته ي مرکزي در اين اجتماع به وجود آيد و بي تفاوت ها به اين هسته ي مرکزي کشيده شوند و حزبي ايجاد شود و اين حزب روزنامه داشته باشد [ و ] مطالبي را که روزنامه هاي موجود نمي نويسند، منعکس کند. آن گاه مطرح شد يکي از افراد خوشنام حزب را تشکيل دهد و روزنامه اي داشته باشد و دولت در خفا از اين امر حمايت کند.
18. نماينده ي شهرداري پايتخت اظهار داشتند در ساواک افراد شريف و درستکاري وجود دارد. اطلاعات آنها از اطلاعات من بيشتر است. افرادي هستند که در راه مملکت حاضر به فداکاري هستند. افراد تحصيل کرده و مجرب در کنار بودند، از اين افراد استفاده نشده است. ما اکنون به طرح ضربتي نياز داريم. استدعا مي کنم کاري که مربوط به ملت است، دولت دخالت نکند.
جلسه در ساعت 16 به پايان رسيد.

سند شماره 3/5

هدف اصلي از تشکيل اين جلسه در نامه ي ساواک ذکر گرديد و آقاي فرشيد نيز آن را قرائت کردند و حاضرين در اين جلسه نيز که هر کدام از اعضاي مطلع و صاحب نظر وزارتخانه يا دستگاه متبوعه و عضوي از اين جامعه هستند، به خوبي از اوضاع گذشته و حال مملکت و نقش سياست هاي خارجي و عوامل وابسته به آنها در داخل و خارج کشور آگاه هستند. مع هذا براي روشن نمودن ميزان اهميت و توجه خاصي که مقامات مؤثر و تصميم گيرنده ي کشور براي اين کميسيون و اثراتي که بررسي ها و تصميمات فوري و اصولي حاضرين در اين جلسه مي تواند در رفع قسمت اعضم نارضايي ها و در نتيجه اغتشاشات جاري و کاهش خشم مردم در سطح کشور و حفظ امنيت ميهن عزيزمان داشته باشد (3)، لازم به يادآوري است که در حال حاضر مملکت با يک بحران جدي رو به رو شده و استقلال کشور مورد تهديد قرار گرفته است و ابتدا بايد ديد اين بحران چرا به وجود آمده است و بعد براي کاهش آن کليه ي دستگاههاي مسئول دولتي با حداکثر امکانات و مقدورات خود با دولت براي حفظ وحدت ملي و رفع اين نگراني هماهنگي نمايند.
آنچه مسلّم است کشورهاي بزرگ توليد کننده ي جهان هميشه در صحنه ي رقابت هاي بازار جهاني در پي کسب قدرت سياسي بيشتر و بازار مصرف صنايع و ساير کالاهاي خود حتي مواد غذايي و به موازات آن، تحميل ايدئولوژي هاي فريبنده و اغواکننده ي مربوط به خود هستند و در اين راه با اعمال سياست هاي گوناگون و اجراي تدريجي طرح هايي که از سال ها قبل تهيه ديده اند، ريشه هاي فرهنگي، اخلاقي، مذهبي، سنتي و مقدسات و وحدت ملي و علايق ميهن جامعه کشورهاي در حال رشد يا کشورهاي عقب افتاده را چون موريانه مورد حمله قرار داده و از رشد طبيعي و پيشرفت اساسي باز مي دارند تا اين کشورها را هميشه به مصرف صنايع و مواد غذايي و تخصص و تکنولوژي هاي خود محتاج ساخته و از اين طريق ثروت و درآمد ملي آنها را جذب کنند و براي رسيدن به اين مقصود کوچک ترين ترحّم و توجهي به آسايش و سلامت و استقلال و وحدت ملي و شعائر مذهبي و نظام آن جامعه ندارند. کما اينکه در حوادثي مانند جنگ جهاني دوم که ما مي توانيم به خاطر بياوريم، شرق و غرب چنان بر استقلال و تماميت ارضي و ذخاير ملي و مذهبي ما تاختند که شيرازه ي مملکت از هم پاشيده شد و حتي سربازان ارتش را با اسلحه و مهمات مرخص نموده و در خيابان ها و شهرها و دهات پراکنده کردند. مع هذا آنچه که باعث حفظ استقلال و مقدسات ملي گرديد، ميهن پرستي و شاه دوستي و معتقدات مذهبي مردم عادي کوچه و بازار و طبقات مختلف اجتماع بود و همان مردم جنگ زده و گرسنه که در هر کوچه و خيابان ناظر زورگويي و تجاوز افراد ارتش بيگانه بود، با اتحاد و اتفاق و فداکاري استقلال مملکت و مقدسات ملي خود را حفظ کرد و مدتي بعد از آن حوادث گوناگون ديگري را قبل و بعد از مرداد 1332 در کشور به ياد داريم که تماماً به دسيسه و طرح هاي قبلي دولت هاي نيرومند صورت گرفت و استقلال و نظام شاهنشاهي در معرض خطر قرار گرفت. ولي باز هم مجدداً همان مردم با فداکاري و جانبازي استقلال مملکت را حفظ کردند و بعد از آن 15 خرداد را ديديم که چگونه به وجود آمد و از احساسات ميهن و معتقدات مذهبي مردم به چه نحوي مي خواستند بهره برداري کنند ولي باز هم توفيق حاصل نکردند، زيرا هنوز ايمان و اعتقاد مردم نسبت به دستگاه دولت تا حد امروز سست نشده بود و به آينده ي خود و کشور اميد زيادي داشتند. در حال حاضر نيز شاهد حوادث و اغتشاشاتي هستيم که باز هم دست عوامل بيگانه و سياست هاي اقتصادي جهان در آن نقش مؤثري دارد، منتها با اين تفاوت فاحش که اگر قبل از 28 مرداد و روز 28 مرداد سال 32 ديده شد حتي زنان خانه دار دوشادوش روحانيون، کارگران، کشاورزان، اصناف، کارمندان دولت، دانشجويان و دانش آموزان و معلمين و فرهنگيان و حتي طبقات بي بضاعت و فقير به خيابان ها ريختند و براي بقاي ممکلت و قانون اساسي و استقلال کشور فدايي دادند و عناصر کمونيست و عوامل اغواشده توفيق پيدا نکردند، در حوادث جاري کشور متأسفانه اين نيروي ملّي تحت تأثير نارضايي هاي گوناگون که در چند سال گذشته پيدا کرده و تشديد اين مشکلات و محروميت هاي اجتماعي، چنان آزرده و بدبين گرديده اند که يا به صورت افرادي بي تفاوت و بدبين و ناظر بر وقايع درآمده و يا به علت ناباوري هاي متعدد و بدبيني به آنچه که تا به حال از طرف دولت هاي گذشته وعده داده شد، ولي به مرحله عمل در نيامد، به تدريج به دنباله روي از مخالفين و تظاهرکنندگان و يا افرادي که در لباس روحانيت براي آنها دلسوزي مي کنند، کشانيده مي شوند و يا با آنها هماهنگي و همکاري مي کنند، تا جايي که ديده شد همان روحانيون و بعضي از کارمندان دولت، فرهنگيان، اغلب دانشجويان، استادان دانشگاه، بعضي از کارگران و طبقات ديگر که در اجتماعات و تظاهرات و حتي در بحث با اشخاص علي رغم علايق قلبي و معتقدات مذهبي خود از انتقاد شديد و انتشار شايعاتي که شنيده مي شود و گفتن مطالب ضد ميهني و بازگو کردن شعارهايي که مقدسات ملي آنان را مورد تجاوز و اهانت قرار مي دهند، ناراحت نيستند و همان اعمالي را انجام مي دهند که دشمنان بالقوه ي مملکت و کمونيسم سال ها است انتظار آن را کشيده و به اين ترتيب به ريشه ي استقلال و امنيت و قوميت خود تيشه مي زنند.
جرايد کشور که سال هاي متمادي است هر روز ميليون ها تومان از فروش نشريات خود و پول آگهي هاي مختلف و کمک هاي وزارت اطلاعات بهره مند شده اند و خود هميشه در انعکاس مطالب ميهن و تبليغ شعائر ملي پيش قدم بوده اند، در حال حاضر يا مرعوب گرديده و يا با سوء استفاده از آزادي هايي که به جوامع مختلف از جمله مطبوعات داده شده، براي حفظ خود از خطرات احتمالي يک طرف به تحريک مردم و ايجاد اعتصاب و گسترش اغتشاش دامن مي زنند و تلويزيون و راديو به جاي انعکاس حقايق و ارشاد مردم در چنين روزهاي بحراني خود اعتصاب مي کند و يا [ با ] سوء استفاده از آزادي بيان و فضاي باز سياسي در مواد خواست هاي خود مسائل سياسي را مي گنجاند. کارمندان دولت که سال هاي متمادي است زندگي خود و خانواده شان را از حقوق دولتي کم و بيش تأمين کرده اند و با وجود اقداماتي که براي ترميم حقوق و تأمين ساير مسائل رفاهي و رفع مشکلات زندگي آنها صورت گرفته و دولت حاضر نيز قدم هاي مؤثري در جهت خواسته هاي آنان برداشته، مع هذا به تقليد از ديگران و بدون توجه به عواقب اعتصابات پي در پي خواست هاي سياسي را براي شروع کار بهانه مي کنند و يا اکثراً حالت بي تفاوتي در مقابل محرکين در پيش گرفته اند. وجود همين بي تفاوتي ها در طبقات مختلف خطر بزرگي براي ممکلت محسوب مي شود، زيرا تمام تلاش و تبليغات و اعلاميه هاي عوامل محرک و خشونت طلب و عناصر ضد رژيم که در صفوف مردم رخنه کرده و اغلب جمعيت را با اعمال خشونت آميز و تخريب سوق مي دهند، اين است که با استفاده از اين موقعيت و حرکت انتقالي جامعه ي ايران در استفاده از آزادي هاي داده شده، اين گروه عظيم بي تفاوت را وارد معرکه و تظاهرات خشونت آميز کنند و طبيعي است در صورتي که طرح هاي حساب شده و دقيقي از طرف دولت و دستگاههاي وابسته به دولت جهت رفع مشکلات عديده و نارضايي هايي که در دولت هاي گذشته براي مردم در طبقات مختلف ايجاد شده، به مورد اجرا گذارده نشود و اعتماد مردم اعم از کارمند، ارباب رجوع، اصناف، روحانيون، کارگر، دانشجو و خانواده هاي نگران فراهم نشود، مي توان اطمينان داشت اين گروههاي بي تفاوت، ولي ناراضي و ناظر بر اوضاع که به مراتب بيش از اغتشاش کنندگان مي باشند و اغلب از وضع گذشته ي مملکت ناراضي و خود از جمله ي انتقاد کنندگان هستند، به زودي به صفوف مخالفين بالقوه ملحق و نيروي عظيمي را در جهت مخالفت با دولت به حرکت در خواهند آورد (4) و چه بسا خانواده ها و زندگي خودشان را در اغتشاشات غيرقابل کنترل به خطر اندازند. به طور کلي در حال حاضر در مجموع، اين فکر در اين طبقه ي بي تفاوت و ناظر به وجود آمده که دولت در چنين شرايطي از تمشيّت امور جاري کشور عاجز مانده و نمي تواند نظرات مختلف و عکس العمل هاي گوناگون مردم را هماهنگ نموده و تحت کنترل درآورد. لذا با توجه به مراتب بالا، کاملاً ضروري و حياتي است که به موازات اقدامات اصلاحي و رفاهي دولت، تصميماتي جهت جلب اعتماد عمومي به نحوي اتخاذ گردد که اثرات فوري آن در جامعه ي آزاد شده ظاهر گردد و گروههاي مختلف اجتماع را از نظر فکري در مسير مصالح عمومي کشور قرار دهد و در اين صورت مي توان به سرعت از خطر ناشي از بي تفاوتي گروه عظيمي از جامعه و گرايش روزافزون آنان به اعمال خشونت آميز جلوگيري نمود.
دولت هاي گذشته و مسئولين امور بايد اين خطر را پيش بيني مي کردند و جهت رفاه و پيشرفت جامعه در اجراي طرح هاي انقلابي و بنيادي که اساس فرهنگ جامعه و کشاورزي و توليدات صنعتي را با توجه به وضع اقليمي، آداب و سنن و استعداد جذب جامعه دگرگون مي ساخت، با دلسوزي و ايمان و صحت عمل قدم برمي داشتند تا مانند امروز با موجي عظيم از بدبيني و بي ايماني رو به رو نمي شدند و زمينه ي مساعدي براي اعتراض و خشونت گرايي در مردم ايجاد نمي کردند. اين مطالب براي آن گفته شد تا ابتدا حاضرين در اين جلسه به آنچه واقع شده و به حقايق امر معتقد باشند و در راه رفع مشکلات مردم و بهبود وضع بدون وقفه بررسي و نظرات خود را در اسرع وقت تقديم دولت نماييم و آقايان در اين بررسي ها مي توانند با کمال آزادي و بدون هرگونه بيم و احتياط نظرات اصلاحي خود را در يک يا چند مورد اعلام نمايند تا در جلسه ي ديگر دقيقاً بررسي و پس از تلفيق و تطبيق پيشنهاداتي که در جهت رفع مشکلات عمومي و تسکين افکار طبقات مختلف مردم است، به دولت جهت اتخاذ تصميم تقديم گردد. سپس با استفاده از کليه ي امکانات و مقدورات دستگاههاي دولتي به مرحله ي اجرا گذارده شود.
[ حاشيه ي بالا: ] اين گزارش را نماينده ي ساواک تقديم نمودند.

سند شماره 4

بيانيه ي کانون کارکنان وزارت فرهنگ و هنر در خصوص اعلام حمايت از اعتصابات کشور

کانون کارکنان وزارت فرهنگ و هنر، بيانيه ي سوم
مصوب اجلاس هيأت مرکزي کانون، 1357/8/27
همکاران گرامي!
تعهداتي که نخستين اعتصاب بر حق ما براي وزارت فرهنگ و هنر در مقابل کليه ي کارکنان وزارتخانه به وجود آورده، مورد بي اعتنايي وزارت فرهنگ و هنر قرار گرفته است. مقامات فوقاني وزارتخانه به سوء استفاده از محيط اختناقي پرداخته اند که با روي کار آمدن دولت نظامي شدت پيدا کرده است. آنان به بهانه ي انتصاب چند روزه ي يک سرپرست نظامي در پست وزارت فرهنگ و هنر انواع تازه اي از تضييقات را نسبت به کارکنان وزارتخانه روا مي دارند و حتي در مواردي وقاحت رفتارهاي زننده خود را به حد هتاکي هم رسانده اند. اين نشانه ها گواهي مي دهند که آقايان مقامات فوقاني وزارتخانه مي خواهند همه ي دستاوردهاي نخستين اعتصاب بر حق ما را پايمال کنند. آنان با توسل به خشونت هاي دولت نظامي و مقررات حکومت نظامي [ بر آن اند ] که آزادي هاي حقه ي مردم ايران را تضييع نمايند. بنابراين، براي اعتراض به اين اعمال براي ابراز همبستگي با مبارزات حق طلبانه و عمومي مردم ايران عليه حکومت استبدادي، براي پشتيباني از کليه ي اعتصابات به ويژه اعتصاب کارکنان صنعت نفت و براي اعتلاي هر چه بيشتر اعتصابات سراسري، کانون کارکنان وزارت فرهنگ و هنر لازم مي داند که يک بار ديگر نيروي متحد کارکنان وزارتخانه را بسيج نمايد. به اين منظور فعلاً با اعلام يک هفته اعتصاب نشسته، از تاريخ چهارم آذر، خواسته هاي خود را به شرح زير اعلام مي نمايد:
1. برکناري دولت نظامي، لغو حکومت نظامي، انحلال ساواک و اعاده ي کليه ي آزادي هاي حقه ي مردم ايران بدون قيد و شرط به منظور ايجاد دولت دموکراتيک و ملي.
2. آزادي روزنامه ها و کتاب و کليه ي انتشارات، لغو کامل سانسور از همه ي وسايل ارتباط جمعي از جمله راديو و تلويزيون.
3. تجديدنظر اساسي در سياست فرهنگي و برنامه ريزي هايي که رشد و تعالي فرهنگ و هنر را مسموم مي کند.
4. آزادي کليه ي زندانيان سياسي بدون قيد و شرط و مراجعت همه ي تبعيديان سياسي.
5. قطع مذاکره با کنسرسيوم غارتگر نفت به منظور اعاده ي کليه ي حقوق ناشي از ملي شدن صنعت نفت و لغو کليه ي قراردادهاي تحميلي اقتصادي، نظامي، سياسي و فرهنگي.
6. اخراج کليه ي مستشاران نظامي و کارشناسان و کارکنان خارجي که بر ايران تحميل شده اند.
7. دستگيري و محاکمه ي علني و مجازات کليه ي عاملان انواع سفاکي ها و کشتارهاي جمعي و همه ي متهمان به فساد.
8. مصادره ي اموال چپاول گران ثروت عمومي ( در هر مقام و موقعيتي که باشند ) به سود بنيه ي مالي کشور.
کانون از کارکنان وزارتخانه دعوت مي کند که روز چهارشنبه، اول آذر، ساعت 12، در سالن اجتماعات وزارتخانه به منظور سخنراني و اعلام همبستگي با مبارزات حق طلبانه مردم ايران اجتماع کنند.
کانون کارکنان وزارت فرهنگ و هنر

سند شماره 5

مکاتبه ي معاون وزير مشاور در امور بازرسي و حفاظت نخست وزيري با وزارت بازرگاني در خصوص عدم همکاري مقامات بندري با افسران نيروي دريايي شاهنشاهي براي تخليه ي محموله ي کشتي دانمارکي کلاراکلازن

[ شير و خورشيد ]
وزارت بازرگاني
تاريخ: 57/9/4 [ 13 ]، شماره: 4301/، محرمانه
سازمان بنادر و کشتيراني
به پيوست فتوکپي نامه ي شماره ي 32-262/ م، مورخ 1357/8/4 نخست وزيري منضم فتوکپي نامه ي شماره ي 2701/29/01/361 ، مورخ 1357/8/2 ستاد بزرگ ارتشتاران مبني بر عدم همکاري مقامات بندري با افسران نيروي دريايي شاهنشاهي در مورد تخليه کشتي دانمارکي کلاراکلازن حامل گوسفند در بندر شاهپور جهت استحضار ايفاد مي گردد. خواهشمند است دستور فرمايند در اين مورد اقدام لازم معمول و نتيجه را اعلام نمايند.
حسين معادي، معاون بازرگاني [ امضا ]
رونوشت: نخست وزيري، بازگشت به نامه ي شماره ي 32-262/ م، مورخ 1357/8/4 جهت استحضار.
[ حاشيه ي پايين، اول: ] ملاحظه شد. 57/9/5
[ حاشيه ي پايين، دوم: ] يادداشت شد.
[ حاشيه ي پايين، سوم: ] در تاريخ 57/9/11 پيگيري شد.
[ ورود به دفتر: ] شماره ي 4301/ ح، 57/9/4
[ مهر: ] محرمانه

سند شماره 5/1

[ شير و خورشيد ]
نخست وزيري
تاريخ: 1357/8/4، شماره: 32-262/ م
جناب آقاي حسن شالچيان، وزير راه و ترابري
جناب آقاي ويشکايي، وزير بازرگاني
فتوکپي نامه ي شماره ي 1701/01/361، مورخ 1357/8/2 ستاد بزرگ ارتشتاران به پيوست ارسال مي گردد. خواهشمند است دستور فرماييد در اين مورد اقدام لازم معمول و نتيجه را اعلام فرمايند.
منوچهر آزمون، وزير مشاور در امور اجرايي [ امضا ]
[ حاشيه ي پايين: ] بايگاني. 57/8/23
[ مهر: ] محرمانه

سند شماره 5/2

[ شير و خورشيد ]
ستاد بزرگ ارتشتاران
از ستاد بزرگ ارتشتاران، به نخست وزيري، تاريخ: 1357/8/2، شماره: 701/29/01/361
برابر گزارش نيروي دريايي شاهنشاهي، در 1357/7/29 هنگامي که کشتي دانمارکي کلاراکلازن ( حامل گوسفند ) وارد بندر شاهپور شد، اسکله ي شماره ي 5 که تنها اسکله ي تخليه ي گوسفند است، وسيله ي کشتي ديگري که محموله ي آن تخليه شده بود، اشغال و مقامات بندري با توجه به اينکه مراتب به اطلاع آنها رسيده بود، حاضر به همکاري با افسران نيروي دريايي شاهنشاهي نشده و با انگيزه ي اعتصاب در بندر شاهپور انتظار داشتند کليه ي کارها توسط پرسنل نيروي مزبور انجام پذيرد.
مقرر فرمايند با توجه به اينکه روزانه تعداد زيادي از گوسفندان در بندر شاهپور تلف مي گردند، مقامات بندري با افسران نيروي دريايي شاهنشاهي همکاري و هنگامي که کشتي ها تخليه گرديدند، برگه هاي عبور صادر تا کشتي تخليه شده بتواند بندر را ترک و اسکله جهت پهلو گرفتن کشتي هاي ديگر آماده باشد.
از طرف رئيس ستاد بزرگ ارتشتاران، ارتشبد غلامرضا ازهاري [ امضا ]
گيرنده: نيروي دريايي شاهنشاهي جهت اطلاع.
[حاشيه ي پايين:] با وزارت راه و ترابري وزارت بازرگاني مکاتبه شود. 57/8/3
[ ورود به دفتر: ] شماره ي 32-262/ م، 57/8/3
[ مهر: ] اقدام سريع.

سند شماره 5/3

[ شير و خورشيد ]
وزارت راه وترابري، سازمان بنادر و کشتيراني
به تاريخ: 2537/8/21 شماره: 501/47/41
نخست وزيري
عطف به نامه ي شماره ي 32-262/ م مورخ 1357/8/4 و فتوکپي نامه ي ستاد بزرگ ارتشتاران منضم بدان، به استحضار مي رسد. در تاريخ 1357/7/29 کليه ي کارکنان اداره ي کل بندر و کشتيراني بندر شاهپور در حال اعتصاب بوده و فعاليتي نداشته اند و به همين لحاظ از نيروي دريايي شاهنشاهي درخواست کمک شده بود تا لااقل کشتي هاي حامل گوسفند بلاتکليف در لنگرگاه باقي نمانده و افسران نيروي دريايي شاهنشاهي نسبت به پهلودهي کشتي ها با جابه جايي کشتي هاي مستقر در اسکله اقدام نمايند، والّا اگر کارکنان بندر شاهپور فعاليتي داشتند، راساً قادر به کليه عمليات و خدمات مربوطه بوده، مزاحمتي براي افسران نيروي دريايي شاهنشاهي فراهم نمي گرديد. به هر حال، همان طوري که استحضار دارند، کارکنان بندر مذکور از تاريخ 1357/8/6 شروع به فعاليت نمودند. کليه ي اين نگراني ها و ناراحتي ها برطرف و فعلاً بندر در وضع عادي به کار خود ادامه مي دهد.
پرويز صفاري [ امضا ]
معاون وزارت و راه و ترابري و مدير عامل سازمان بنادر و کشتيراني
[ ورود به دفتر: ] 3-262/ م، 1357/8/22
[ مهر: ] محرمانه

سند شماره 5/4

[ شير و خورشيد ]
نخست وزيري
تاريخ: 1357/8/23، (5) شماره: 32-262/ م، پيوست: دارد.
ستاد بزرگ ارتشتاران
عطف به نامه ي شماره ي 1701/29/01/361، مورخ 1357/8/2 در مورد تخليه ي کشتي کلاراکلازن حامل گوسفند، به پيوست فتوکپي نامه ي شماره ي 501/47/41، مورخ 1357/5/21 سازمان بنادر و کشتيراني براي اطلاع ارسال مي گردد.
حسين فرشيد، معاون ويز مشاور در امور بازرسي و حفاظت
[ امضا ] 1357/8/23
[ حاشيه ي پايين: ] ميرزايي: /8/26
[ مهر: ] محرمانه

سند شماره 5/5

[ شير و خورشيد ]
نخست وزيري
تاريخ: 57/9/11 [ 13 ]، شماره: 43-2/262
وزارت بازرگاني
عطف به نامه ي شماره ي 4302/ ح، مورخ 1357/9/4 عنوان وزارت کشاورزي و عمران روستايي درباره ي عدم همکاري مقامات بندري با افسران نيروي دريايي شاهنشاهي پيرامون تخليه ي کشتي دانمارکي کلاراکلازن حامل گوسفند در بندر شاهپور، خواهشمند است دستور فرماييد نتيجه ي اقدامات را اعلام فرمايند.
حسين فرشيد، معاون وزير مشاور در امور بازرسي و حفاظت
[ امضا ] 1357/9/11
[ حاشيه ي پايين، اول: ] لطفاً در تاريخ 1357/10/2 نزد اينجانب ارسال شود تا چنانچه اجازه فرمايند موضوع پيگيري شود. [ امضا: يوسف مجتهدي ] 1357/9/11
[ حاشيه ي پايين، دوم: ] يوسف مجتهدي. 1357/9/11
[ حاشيه ي پايين، سوم: ] يادداشت شده است! 1357/9/1

سند شماره 6

گزارش سازمان اطلاعات و امنيت کشور به نخست وزير در خصوص گراني مايحتاج عمومي به دليل اعتصابات بخش دولتي

[ شير و خورشيد ]
نخست وزيري، سازمان اطلاعات و امنيت کشور
به جناب آقاي نخست وزير، از ساواک، شماره: 348/962، تاريخ: 57/10/3 [ 13 ]
درباره ي گراني روزافزون اجناس
در چند روز اخير به دنبال بحران هايي که در کشور وجود دارد، قيمت ارزاق عمومي، کالاها و مواد مصرفي مردم بين 20 تا 100% گرانتر از قيمت قبل از اخلالگري ها به مصرف کنندگان فروخته مي شود. به علت اعتصاب طولاني کارمندان گمرک و عدم خروج کالاهاي وارده ي مورد نياز از طريق گمرکات و همچنين اعتصاب کارکنان وزارت امور اقتصادي و دارايي و بانک ها و عدم واگذاري اعتبارات بعضاً نيز احتکار و ايجاد تصنعي کمبود اجناس مورد نياز مردم و سوء استفاده ي تجار از عدم وجود نرخ و کنترل فروش، کالاهاي موجود در انبارهايشان را تا چندين برابر خريد، به فروش مي رسانند تا خسارات وارده به خود را که به علت اعتصابات متحمل گرديده اند، جبران نمايند و اين مسأله نيز بر نارضايتي مصرف کنندگان که اکثر آنان را طبقه سه، کارگر و کارمند تشکيل داده است، خواهد افزود. مراتب جهت استحضار از عرض مي گذرد.
از طرف رئيس سازمان اطلاعات و امنيت کشور، سپهبد مقدم [ امضا ]
[ حاشيه ي پايين: ] جناب آقاي فرشيد، خلاصه اي تهيه کرده به وزارت امور اقتصاد و دارايي و نيز بازرگاني ارسال شود که نسبت به مشکل دورانديشي فرمايند. [ امضا: پايدار ] 1357/10/4
[ ورود به دفتر: ] شماره ي 2-249/ م
[ مهر: ] خيلي محرمانه.

سند شماره 7

مکاتبه ي جانشين رئيس ستاد بزرگ ارتشتاران با نخست وزيري در خصوص عدم ترخيص کالاهاي خريداري شده براي نيروي دريايي به علت اعتصابات

[ شير و خورشيد ]
ستاد بزرگ ارتشتاران
از اداره ي چهارم (مديريت منابع)، به نخست وزيري، موضوع: اشکالات ترخيص کالا
تاريخ: 1357/9/12، شماره: 12/1401/48
1. نيروي دريايي شاهنشاهي اعلام نموده است:
الف) قطعات اضطراري مورد نياز آن نيرو را با هواپيما و تجهيزات پروژه هاي زمان بندي شده را وسيله ي کشتي هاي تجارتي و کاميون ها از اروپا و امريکا به ايران حمل مي نمايد و اين کالاها پس از انجام تشريفات گمرکي و ترخيص مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
عوامل مؤثر براي ترخيص کالا عبارتند از:
هواپيماي ملي ايران به منظور صدور ترخيصيه و تحويل بارنامه.
گمرکات به منظور اخذ اظهارنامه و ثبت در دفاتر و نظريه ي ارزيابان و صدور جواز سبز گمرکي.
بانک ملي ايران به منظور اخذ ارزش هزينه هاي انبارداري و باربري و مهمور نمودن جواز گمرکي.
انبارهاي عمومي به منظور اخذ جواز سبز و تحويل کالا و صدور پته ي خروجي.
اعتصابات دسته جمعي و يا جداگانه ي عوامل فوق ترخيص کالاهاي مورد نياز را تاکنون غيرممکن ساخته است.
2. با عنايت به اينکه آمادگي رزمي نيروي مزبور و همچنين ساير نيروها و سازمان هاي ارتش شاهنشاهي بستگي کامل به قطعات و کالاهاي سفارش شده دارد، خواهشمند است مقرر فرماييد در اين مورد بررسي و ترتيبي اتخاذ گردد که کالاهاي ارتش شاهنشاهي به سرعت ترخيص و در اختيار نيروها و سازمان هاي ذي ربط قرار گيرد.
جانشين رئيس ستاد برگ ارتشتاران، سپهبد هوشنگ حاتم [ امضا ]
[ حاشيه ي پايين: ] رونوشت براي جناب آقاي مهران، وزير امور اقتصادي و دارايي جهت صدور دستورات لازم ارسال فرماييد. [ امضا: پايدار ] 1357/9/13
[ ورود به دفتر: ] شماره ي 31-281/ م، 1357/9/13
[ مهر: ] خيلي محرمانه.

سند شماره 8

مکاتبه رئيس کل راه آهن دولتي ايران با وزير راه و ترابري در خصوص مشکلات ناشي از تراکم واگن هاي حامل کالاهاي ترانزيتي ايران در ايستگاههاي راه آهن شوروي در پي اعتصابات کارکنان گمرک جلفا

[ شير و خورشيد ]
وزارت راه و ترابري، راه آهن دولتي ايران
تاريخ: 2557/9/27، شماره: 15101، پيوست: دارد، محرمانه، فوري
جناب آقاي وزير راه و ترابري
با تقديم فتوکپي نامه ي 88/729-33، مورخ 78/12/17 آقاي و. شاموفسکي، رايزن امور اقتصادي سفارت اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي در ايران، و با التفاوت به اينکه مشکلات ناشي از تراکم واگن هاي حامل کالاهاي ترانزيتي ايران در ايستگاههاي راه آهن شوروي چنانکه استحضار دارند، به علت اعتصاب و کم کاري هاي گمرک جلفا ايجاد گرديده، مستدعي است به هر ترتيب که مقتضي و مصلحت بدانند، مراتب را در هيأت محترم وزيران مطرح و تصميمات متخذه را امر به ابلاغ فرمايند تا بر اساس آن اقدام و به رايزن امور اقتصادي سفارت اتحاد جماهير شوروي پاسخ داده شود. ضمناً از نظر مزيد استحضار به عرض مي رساند که راه آهن دولتي ايران روزانه قريب به هشتاد دستگاه واگن هاي وارده از شوروي را قبول و پس از تعويض بوژي (6) مستقيماً به ايستگاههاي سهلان - تهران و اصفهان اعزام مي نمايد و تراکم 7800 واگن حامل کالاهاي ترانزيتي ايران که در ايستگاههاي راه آهن شوروي متوقف گرديده اند، فقط به علت عدم تخليه واگن ها در گمرک جلفا در طول چند ماهه ي اخير بوده است.
محمد حسين بديعي، رئيس کل راه آهن دولتي ايران [ امضا ]
[ مهر: ] اداره ي حفاظت وزارت راه و ترابري
شماره: 8255/ م، تاريخ: 1357/9/28

سند شماره 8/1

رايزن اموراقتصادي سفارت اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي
تاريخ: 78/12/17 [ 19 ] (7)، شماره: 88/729-33
جناب آقاي محمد حسين بديعي، رئيس کل راه آهن دولتي ايران
محترماً به استحضار مي رساند که در نتيجه ي اينکه راه آهن دولتي ايران ظرف مدت دو ماه اخير واگن هاي رسيده از طرف اتحاد شوروي را يا به کلي قبول نمي کردند و يا تعداد واگن هاي قبول شده به مراتب پايين تر از آن بود که در موافقتنامه ي منعقده بين اتحاد شوروي و ايران مربوط به اين مسأله پيش بيني شده است، اينک در جلفاي شوروي و همچنين در بقيه ي ايستگاههاي راه آهن آن منطقه طبق آمار رسيده به تاريخ 16 دسامبر سال جاري، 7800 دستگاه واگن حامل ماشين آلات و ساير کالاهاي ترانزيتي ايران جمع گرديده است. ايستگاههاي راه آهن شوروي به انبارهاي کالاهاي ايران تبديل گشته است.
علاوه بر اينکه تعداد قابل ملاحظه [ اي ] واگن هاي راه آهن بدون استفاده مانده و وزارت راه آهن شوروي خسارات زيادي را متحمل مي گردد، برابر با اين، راه آهن اتحاد شوروي در فعاليت خود با مشکلات زيادي رو به رو مي شود.
با توجه به مراتب فوق، از آن جناب عالي خواهشمند است دستور فرمايند جهت قبول نمودن و تخليه ي شبانه روزي واگن هاي شوروي در جلفاي ايران و يا تعويض بوژي آن واگن ها و ارسال آنها به گمرکات ساير شهرها اقدامات لازم اتخاذ گردد.
با در نظر گرفتن تراکم تعداد زياد واگن ها در جلفاي شوروي و ايستگاههاي آن منطقه، وزارت راه آهن اتحاد شوروي کنوانسيون ( منع موقت ) جهت عدم قبول کالاهاي ترانزيتي از کشورهاي اروپايي براي انتقال از خاک شوروي به ايران را اعلام نموده است.
اجازه مي خواهم اظهار اطمينان نمايم که در نتيجه ي اجراي دستورات آن جناب عالي جهت رفع وضع پيش آمده اقدامات مؤثر اتخاذ خواهد گرديد.
با تقديم احترام [ امضا ]
و. شاموفسکيي، رايزن امور اقتصادي سفارت اتحاد شوروي در ايران

سند شماره 9

تلگرام وزير کشور به نخست وزيري در خصوص عدم تخليه ي کشتي هاي حامل بار در بندر خرمشهر بر اثر اعتصاب کارکنان گمرک اين بندر

[ شير و خورشيد ]
نخست وزيري
در نتيجه ي کم کاري هاي کارکنان گمرک خرمشهر حدود شصت هزار تن بار در انبارها مانده و 43 فروند کشتي در شط العرب منتظر نوبت هستند. سي و سه فروند کشتي نيز در حال تخليه مي باشند. گفتگو در سطح شهرستان براي حل مسأله ادامه دارد. ليکن چون موضوع کم کاري گمرک سراسر[ ي ] و به ويژه از مبدأ تهران مي باشد، رفع هرگونه مشکل در وضعيت موجود بستگي به اقدامات مرکز خواهد داشت.
ارتشبد عباس قره باغي، وزير کشور [ امضا ]
13715 - م - 1357/10/2
گوينده: محسني - شهرباف
گيرنده: ميرزايي
ساعت: 13:55 - 1357/10/2
[ حاشيه ي پايين: ] به وزارت امور اقتصادي و دارايي.
[ ورود به دفتر: ] شماره ي 19-261- م

سند شماره 10

مکاتبات فرمانده ژاندارمري کل کشور شاهنشاهي با نخست وزير در خصوص تراکم کاميون هاي اتباع خارجي در مرز بازرگان به علت اعتصابات

[ شير و خورشيد ]
وزارت کشور، ژاندارمري کشور شاهنشاهي
از: ژاندارمري کشور شاهنشاهي، رکن سوم، دايره ي امور مرزي، به: جناب آقاي نخست وزير
تاريخ: 57/10/23 [ 13 ]، شماره: 15/7/401/77/27
پيرو شماره ي 2-53-1-401/ م، 57/10/20 در تاريخ 1357/10/18 والي آغري کشور ترکيه در مرز بازرگان با مرزبان ماکو ملاقات و اظهار داشته نظر به اينکه رانندگان کاميون هاي اتباع خارجي مدت ده روز است به علت اعتصاب کارمندان در مرز بلاتکليف مي باشند، از طريق مقامات ايراني اقدامي به عمل آيد تا از حرکت کاميون هايي که از اروپا و بنادر ترکيه عازم مرز بازرگان مي باشند، تا خاتمه ي اعتصابات جلوگيري به عمل آيد.
علي هذا خواهشمند است مقرر فرماييد در اين مورد اقدام مقتضي معمول و نتيجه ي اقدامات را ابلاغ فرمايند.
فرمانده ژاندارمري کشور شاهنشاهي، سپهبد محققي [ امضا ]
[ حاشيه ي پايين: ] براي اقدام به وزارت اقتصاد و دارايي ارسال شود. [ امضا: شاپور بختيار ] 10/24
[ ورود به دفتر: ] شماره ي 19-261/ م
[ مهر: ] اقدام سريع، خيلي محرمانه.
[ مهر: ] خيلي محرمانه.

سند شماره 10/1

[ شير و خورشيد ]
وزارت کشور، ژاندارمري کشور شاهنشاهي
از: ژاندارمري کشور شاهنشاهي، رکن سوم، دايره ي امنيت، به: جناب آقاي نخست وزير
تاريخ: 1357/10/20، شماره: 2-53-401/ م
1. برابر اعلام ستاد بزرگ ارتشتاران، فرمانداري ماکو به دنبال تظاهراتي که در روز 1357/10/17 برپا شده و چندين مؤسسه ي دولتي و ملي به آتش کشيده شده، وضعيت زرد اعلام نموده و همچنين به علت اعتصاب کارکنان گمرک بازرگان در حدود چهارصد نفر رانندگان کاميون هاي خارجي در اين منطقه بلاتکليف به سر مي برند که هر لحظه موجب ناامني مي گردد. به طوري که کشور ترکيه در حدود يک گردان با تانک و سلاح سنگين در مجاورت مرز مستقر نموده و از طريق قائم مقام مرزي ترکيه به مقامات شهرستان ماکو اعلام خطر گرديده است. ضمناً استعداد نفري گارد گمرک بازرگان کم بوده و در حال حاضر فقط مجهز به باطوم مي باشند و برابر اطلاع، تظاهرکنندگان در برابر مسجد ماکو تصميم گرفته بودند که روز 1357/10/18 با تعدادي ميني بوس و اتوبوس و سواري براي تظاهرات و احتمالاً اغتشاش به مرز بازرگان بروند که اهالي و خانواده ي آنها دچار وحشت شده بودند.
2. از طريق ژاندارمري کشور شاهنشاهي در ساعت 6:15 روز 1357/10/18 به ناحيه ي آذربايجان غربي دستور داده شد يک تيم پليس راه در قسمت خروجي ماکو به بازرگان مستقز و به طور مطلق اجازه ي حرکت دسته جمعي به طرف بازرگان داده نشود و در صورتي که گارد گمرک درخواست کمک از ژاندارمري نمايد، ناحيه همکاري لازم به عمل آورد.
3. طبق نظر آقاي صدريه، رئيس اداره کل گمرک ايران، به ناحيه ي ژاندارمري آذربايجان غربي دستور داده شد که کاميون هاي خارجي و بلغاري را در گمرک بازرگان حفاظت و روز 1357/10/19 از بازرگان تا تبريز وسيله ي مأمورين مسلح اسکورت و در سيلان تخليه نمايند.
4. روز 1357/10/20 ناحيه ي آذربايجان غربي گزارش نموده برابر گزارش تلفني فرمانده هنگ و مرزبان ماکو و اظهارات آقاي طاهري، رئيس گمرک بازرگان، حدود 600 دستگاه تريلي بلغاري و ترکيه و ساير کشورها در مرز بازرگان براي انجام امور گمرکي متوقف، ولي کارمندان گمرک به سبب اعتصاب و کم کاري از ترخيص آنان خودداري و به علت اينکه رانندگان در سرماي شديد به سر برده و محلي براي زيست ندارند، سخت عصباني و پيش بيني مي شود که به صورت شورش به گمرک بازرگان يورش برده و با مأمورين گمرک درگير شوند که ناچار گارد گمرک و مأمورين ژاندارمي ناگزير از دخالت بوده و اين امر ممکن است موجبات درگيري با سربازان ترکيه را که هم اکنون در مرز بازرگان مستقر شده اند، نيز فراهم آورد و با مذاکراتي که با آقاي دشتي زاده، معاون گمرکات، به عمل آمده، اقدامي براي آنان مقدور نيست. ناحيه تقاضا نموده از طريق نخست وزيري هيأتي سريعاً به بازرگان عزيمت و مشکل را برطرف سازند.
5. جريان تلفني به آقاي عرب، معاون وزارت دارايي، اطلاع داده شد که در رفع اين گرفتاري اقدام نمايد، ولي تاکنون رئيس کل گمرکات هم که براي اين کار به تبريز رفته بود، موفق به اقدامي نشده است.
6. با شرح مراتب بالا، مقرر فرماييد اوامر لازم به سازمان هاي مسئول در رفع مشکل بالا صادر فرمايند که از هرگونه اتفاق سوئي جلوگيري به عمل آيد.
فرمانده ژاندارمري کشور شاهنشاهي، سپهبد محققي [ امضا ]
اقدام کننده: سرهنگ عشقي
[ مهر: ] محرمانه.

سند شماره 10/2

[ شير و خورشيد ]
وزارت کشور، ژاندارمري کشور شاهنشاهي
از: ژاندارمري کشور شاهنشاهي، رکن سوم، دايره ي امور مرزي، به: جناب آقاي نخست وزير
[ تاريخ: ] 57/10/26 [ 13 ]، [ شماره: ] 34-77-15/7401
پيرو شماره ي 27-77-401-7-15، 1357/10/23
برابر گزارش مرزبان ماکو:
1. با اقداماتي که در مورد به راه انداختن کاميون هاي بلاتکليف در مرز بازرگان به وسيله ي مسئولين محلي به عمل آمده، تاکنون نتيجه اي حاصل نشده است و کارکنان گمرک هنوز به اعتصاب خود ادامه مي دهند. در تاريخ 57/10/22 قائم مقام دوغو بايزيد کشور ترکيه به مدير گمرک بازرگان تماس حاصل و اظهار داشته اگر تا دو روز ديگر تکليف کاميون ها و رانندگان روشن نشود، ممکن است ناراحتي هاي آتي در بر داشته باشد و اضافه نموده که رانندگان آنان را تحت فشار قرار داده اند.
2. مرزبان درجه 2 ماکو مشاهده نموده که يک گردان پياده که با ادوات توپ و نفربرهاي زرهي تقويت شده اند، در مرز بازرگان داخل خاک خودشان به حال آماده مستقر شده اند و قصد دارند چنانچه در گمرک ايران حريق حادث گردد، جهت جلوگيري از دامنه ي حريق به خاکشان وارد عمل شوند و ضمناً تعدادي از رانندگان ترکيه مدت 20 روز است که در مرز بازرگان بلاتکليف مانده اند و امکان دارد بر عليه مأمورين اقدام نمايند. خواهشمند است مقرر فرمايند از نتيجه ي دستوراتي که در اين مورد صادر فرموده اند، ژاندارمري کشور شاهنشاهي را آگاه سازند.
فرمانده ژاندارمري کشور شاهنشاهي، سپهبد محققي [ امضا ]
گيرندگان
وزارت کشور، پيرو شماره ي بالا جهت استحضار و اقدام مقتضي.
وزارت دارايي، پيرو شماره ي بالا جهت استحضار و اقدام مقتضي.
[ حاشيه ي پايين: ] آقاي مشيري مراتب به اطلاع رياست ستاد کل ارتش رسيده. از نتيجه مرا مطلع نماييد. [ امضا: شاپور بختيار ] 1357/10/27
[ ورود به دفتر: ] شماره ي 19-261/ م
[ مهر: ] خيلي محرمانه.

سند شماره 10/3

[ شير و خورشيد ]
نخست وزير
تاريخ: 1357/10/28، شماره: 19-261/ م
تيمسار ارتشبد قره باغي، رئيس ستاد بزرگ ارتشتاران
طبق اطلاع واصله، 8 کشتي آذوقه در بندر شاهپور و همچنين مقدار 800 تن مواد غذايي محموله ي کاميون در مرز بازرگان به واسطه ي اعتصاب کارکنان گمرک معطل مانده است. نظر به اهميت و تأمين مايحتاج عمومي، خواهشمند است دستور فرماييد به منظور ترخيص کالاهاي مزبور از امکانات ارتش استفاده به عمل آيد و چنانچه عوامل گمرک مانع ترخيص کالاهاي مزبور بشوند، حتي الامکان با دلالت و در صورت مخالفت و مقاومت، با شدت عمل شود و محرکين دستگير و کالاها ترخيص شود.
نخست وزير، دکتر شاپور بختيار [ امضا ]
[ حاشيه ي پايين: ] نامه توسط من روز پنج شنبه 57/10/28 تحويل تيمسار ارتشبد قره باغي گرديد. جزو اسناد شوراي امنيت ملي نگهداري شود. [ امضا: ناخوانا ] 57/10/30
[ مهر: ] خيلي محرمانه

سند شماره 10/4

[ شير و خورشيد ]
نخست وزيري
تاريخ: 1357/10/30 شماره: 19-261/ م، پيوست: دارد.
تيمسار ارتشبد قره باغي، رئيس ستاد بزرگ ارتشتاران
پيرو مذاکره ي تلفني جناب آقاي نخست وزير، به پيوست رونوشت نامه ي شماره 34-77-15/7401، مورخ 57/10/26 ژاندارمري کشور شاهنشاهي درباره ي کاميون هايي که بلاتکليف در مرز بازرگان متوقف شده اند، ارسال مي شود.
خواهشمند است دستور فرماييد نتيجه ي اقداماتي که از طرف ارتش شاهنشاهي در اين مورد به عمل آمده، نخست وزيري را مطلع سازند.
معاون نخست وزير، محمد مشيري يزدي [ امضا ]
[ مهر: ] خيلي محرمانه.

سند شماره 11

مکاتبه ي رئيس بازرسي شاهنشاهي با نخست وزير در خصوص اعتصاب مؤسسات بانکي و پست

[ تاج ]
بازرسي شاهنشاهي
تاريخ: 57/11/11 [ 13 ]، شماره: 38/631
جناب آقاي دکتر شاپور بختيار، نخست وزير
طبق بررسي هايي که به عمل آمده، ملاحظه گرديده است اعتصابات و کم کاري هاي اخير در مؤسسات بانکي و پست، خلايي در مراحل مختلف امور بازرگاني به شرح زير به وجود آورده است:
1. سفارش جنس به مرکز تهيه يا توليد.
2. باز کردن اعتبار بانکي.
3. وصول اسناد مربوط به اعتبار بانکي به مرکز تهيه يا توليد و شروع به ساختن يا تهيه.
4. حمل اجناس سفارش شده به بنادر کشور.
پيش بيني مي شود پس از شروع فعاليت مجدد مؤسسات بانکي و پست، به تناسب فاصله ي زماني شروع اعتصابات و تهيه ي فعاليت مؤسسات نامبرده چندين ماه ( حداقل سه ماه و حداکثر شش ماه ) کمبود محسوس در موارد مصرفي بخصوص ارزاق مورد نياز اوليه ( گندم، قند، شکر، برنج، تخم مرغ، خوراک طيور، روغن خام براي ساختن روغن نباتي و غيره ) پديد آيد. هم اکنون ارزاق مورد نياز از آنچه که در حال حمل بوده و به کشور مي رسد و يا در انبارها موجود مي باشد، توزيع مي گردد. بدين لحاظ پيشنهاد مي گردد به هر تقدير که ممکن باشد، به اعتصابات مؤسسات نامبرده ي بالا هر چه زودتر پايان داده شود تا بحران کمبود اجناس مورد بحث بيش از آنچه که فعلاً پيش بيني مي شود، به طول نينجامد.
رئيس بازرسي شاهنشاهي، ارتشبد حسين فردوست [ امضا ]

سند شماره 12

اعلاميه دانشگاه تهران در خصوص تعطيلي کلاس هاي درس

اعلاميه ي دانشگاه تهران
چون عده اي از دانشجويان با وجود اعلاميه ي رئيس دانشگاه و تذکرات رؤساي دانکشده ها دانشجويان را به اعتصاب واداشته و با اينکه استادان در سر کلاس حاضر بودند، مانع تدريس شده و کلاس ها را تعيطل کرده اند و با اين عمل رعايت احترام استادان خود را که به اين روش معترض مي باشند، ننموده و با وجود نصايحي که به آنان شده، شب دانشگاه را ترک نکرده اند و ضمناً چون طبق اخبار واصله، روز يکشنبه عده اي آشوبگر در لباس دانشجو قصد اخلال و حتي ايجاد حوادث نامطلوب و تأسف آوري را در دانشگاه دارند، لذا به منظور حفظ دانشجويان و حرمت دانشگاه در جلسه ي رؤساي دانشکده ها تصميم گرفته شد تا آگاهي ثانوي دروس دانشگاه تعطيل باشد.

پي‌نوشت‌ها:

1. کارشناس مرکز پژوهش، سنجش و اسناد
2. در اصل: مي افتند.
3. در اصل: قائل هستند.
4. در اصل: آمد.
5. در اصل: 1357/7/23
6. بوژي با هزار چرخ، نوعي تريلر داراي محورهاي متناسب با ميزان بار است و براي حمل بارهاي بسيار سنگين به کار برده مي شود.
7. برابر با 1357/9/26

منبع مقاله :
مرکز پژوهش، سنجش و اسناد رياست جمهوري، مديريت اسناد؛ (1391)، مجموعه مقالات تاريخ و اسناد؛ مجموعه ي اول: اقتصاد، تهران: نشر خانه کتاب، چاپ اول