آسیب‌شناسی اینترنت، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی (3)

- راهكارهای برخورد با آسیب های اجتماعی مرتبط به اینترنت، فضای اجتماعی و شبکه های اجتماعی

امروزه رسانه ها، خصوصاً رسانه های جمعی عامل مهمی در اثرگذاری بر افکار عمومی و جهت دهی به رفتارهای اجتماعی محسوب می شوند. از سویی جامعه دانش آموزی کشور و به ویژه دانش آموزان مقطع متوسطه به عنوان آینده سازان این مرز و بوم از اهمیت و حساسیت خاصی برای مسئولان و دلسوزان نظام و جامعه برخوردارند. ارتباط از طریق فضای مجازی در سال های اخیر جایگاه قابل توجهی در بین نسل جوان جامعه ما پیدا کرده است. شبکه های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد (فردی و اجتماعی) تأثیرگذارند. در شکل دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جوامع هم تأثیرگذارند. امروزه با توجه به نقشی که تاکنون در ابعاد مختلف زندگی داشته اند، نمی توان آن ها را نادیده گرفت. در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه ی افكار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آن كه در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات كافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشكلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانواده ها نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجه ی نخست اولویت قرار دارد. پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم می باشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوری های روز دنیا مسلط باشند و آگاه باشند كه تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فكر آن هاست و هنگامی كه بنیان فكری و شخصیت آن ها به صورت ناصحیح شكل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می شود. لذا، چنانچه خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط فرزندان خود آگاهی و شناخت كافی و لازم را داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل می آید.
برای اینكه به راهكارهایی عملی برخورد باآسیب های اجتماعی ناشی از فناوری اطلاعات برسیم اول باید آسیب شناسی كنیم و واقعاً به وجود آسیب ها اعتقاد داشته باشیم باید پنبه را ازگوش خود خارج كنیم واگر خواب هستیم از خواب غفلت بیدار شویم. اگر رهبر معظم انقلاب خطر تشكیل ناتوی فرهنگی وفعلیت تهاجم راگوشزد می كنند واگر ما باور كنیم كه دشمن برای از بین بردن هویت دینی وملّی مردم ما و فروریختن سدعظیم آن ها، صحنه جنگ رابه داخل خانه های ماآورده است باید شیپور جنگ رابه صدا درآوریم و بانواختن این شیپور همه را ازاین موضوع باخبركنیم. وابزارهای لازم رادراختیار مردم قرار دهیم. اقدامات وابزارهای برخورد با این آسیب ها می توان اینگونه نام برد.

- اقدامات وابزارهای پیشگیرانه

1)آگاهی بخشی وآگاه كردن مردم ازطریق بسیج كردن همه امكانات موجود. با توجه به اینکه بیشتر استفاده کنندگان از اینترنت وفضای مجازی نوجوانان و جوانان هستند، فرهنگ سازی برای کاهش پیامدهای آن ضروری است. یکی از علت هایی که ما استفاده درست از بعضی از وسایل را نمی دانیم فرهنگ غلطی است که برای ما درونی شده است و نمی دانیم که هر وسیله ای جدید که وارد جامعه می شود باید کاربرد آن در مواردی باشد که برای مردم و اجتماع مفید است و همیشه به دنبال جاذبه و سرگرمی نباشیم و جذابیت را فدای منفعت نکنیم. همچنین باید از طریق امکاناتی که در زیر ذکر می شود فواید اینترنت و کاربردهای آن آموزش داده شود و تشویقشان کرد که به جای صرف کردن ذهنشان به کارهای بیهوده به مسائل علمی و شکوفایی جامعه توجه نمایند و از نعمت های خدا بهترین استفاده را انجام دهند و از لحظه لحظه زندگیشان بهترین بهره برداری را نمایند و قدر ثانیه هایی را که می گذرد بدانند و از این مسأله غافل نشوند که هر ثانیه عمر هیچ بازگشتی نیست. امكاناتی كه می توان ازآن ها استفاده كرد به شرح زیرهستند:

- صدا وسیما، خوشبختانه ما موقعیت خوبی از جهت توجه مردم به شبكه های رادیویی و تلویزیونی داریم وباید ازاین امكان استفاده كرد وبه مردم آگاهی داد.
- استفاده از نشریات وروزنامه ها كه وزارت ارشاد باید برنامه ریزی كند.
- پخش آگهی های آموزنده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رادیو و تلویزیون در جهت افزایش آگاهی خانواده ها در خصوص خطرات ناشی از اینترنت.
- پخش برنامه های كوتاه آموزشی درباره مزایا و معایب اینترنت از زبان ورزشكاران و هنرمندان محبوبی كه عموماً جوانان آن ها را الگوی خود قرار می دهند.
- برگزاری جلسات آموزشی از سوی مصادر امور فرهنگی در شهرستان ها به منظور آشنا نمودن و اطلاع رسانی به والدین در مورد فناوری های جدید به ویژه اینترنت و شبكه های اجتماعی مجازی.
- استفاده از امكانات عظیم آموزش وپرورش كه بازبده ترین نیروها ودلسوزترین نیروها (یعنی به وسیله معلمان) هدایت كودكان ونوجوانان این مرز و بوم را برعهده دارد. باید از امكانات مربیان تربیتی وسایر امكانات آموزش وپرورش برای آگاه كردن دانش آموزان باخطرتهاجم فرهنگی دشمن استفاده كرد. یکی از محیط های مهم و تأثیرگذار بر نوجوانان، مدرسه است. اقدامات مناسب اولیای مدرسه می تواند از بخشی از آسیب های اینترنتی پیشگیری کند.

* یکی از اقدامات مناسب در محیط مدرسه این است که دبیران محترم استفاده صحیح از اینترنت را به نوجوانان بیاموزند و برای هر مبحث درسی فهرستی از سایت های مجاز و مناسب را تهیه کرده، از دانش آموزان بخواهند در مهلت مقرر به همه آن ها مراجعه کرده، مطالب مربوط را مطالعه و استخراج کنند. بدین ترتیب، آن ها فرصت استفاده از سایت های غیر مجاز را از دانش آموزان خواهند گرفت.
* برگزاری كلاس های آموزشی در مدارس جهت آگاهی دادن به نوجوانان و جوانان در مورد مزایا و معایب فناوری های جدید و نحوه ی استفاده ی صحیح از آن ها.
* معرفی سایت های مفید توسط مسئولین مدرسه و مربیان در زمینه های مختلف می تواند پاسخ گوی بسیاری از کنجکاوی های نوجوانان باشد.
* نظارت و کنترل مسئولین مدرسه بر فعالیت های معرفی سایت های مفید توسط مسئولین مدرسه بر فعالیت های اینترنتی دانش آموزان در مدرسه می تواند یکی دیگر از راه های جلوگیری از آسیب های اینترنتی باشد.

شایان ذکر است نصب دستور العمل استفاده از کامپیوتر و اینترنت در سایت های مدارس امری لازم است. این نوع شیوه نامه ها باید توسط مسئولان ذی ربط در وزارت آموزش و پرورش تهیه شود. در صورت تخلف دانش آموزان از این دستور العمل، باید به آن ها تذکر داد و برابر مقررات با آن ها رفتار کرد. هر چند که معلم مربوط نیز باید در مرکز کامپیوتر مدرسه حضور داشته باشد تا آن دسته از دانش آموزانی که قصد استفاده سوء از این امکانات را دارند، فرصت کافی برای انجام آن پیدا نکنند.

- طراحی و تدوین بخشی در كتاب های درسی در ارتباط با آشنایی دانش آموزان با فناوری های جدید، اینترنت و خطرات بالقوه آن ها.
- استفاده ازامكانات دانشگاه ها وحوزهای علیمه برای برگزاری همایش های تخصصی.
- استفاده ازظرفیت مساجد و روحانیت كه بسیار تأثیر گذار است.
- استفاده از دیگرابزارهای فرهنگی مانند سینما وتئاتر.
- برگزاری كلاس‌های آموزشی، علمی، مذهبی ، تفریحی و انجام مسابقات مختلف ورزشی توسط سازمان ملّی جوانان و با هزینه كم كه موجبات جلب نوجوانان و جوانان را به اینگونه برنامه‌های سازنده فراهم آورد و آنان را از روی آوردن به فعالیت‌های آسیب زا باز دارد.
- برگزاری اردوهای تفریحی، علمی، آموزشی به تفكیك سن و جنس برای دانش‌آموزان و دانشجویان كشور و انجام مسابقات ورزشی (مانند تیراندازی، اسب سواری، كوهنوری، دوچرخه‌سواری و ...) در سطح گسترده می‌تواند موجبات سرگرمی های سالم و آموزنده را برای این اقشار آینده ساز جامعه فراهم آورد و آن ها را از گزند استفاده نابجا از اینترنت مصون دارد.
- در دسترس بودن مشاوران آگاه، مجرب، متعهد و دلسوز برای راهنمایی نوجوانان و جوانان و خانواده‌های آنان برای پیشگیری از بروز این نوع مشكلات.
- استفاده از امكانات آموزشی نیروهای نظامی كه همه جوانان ذكور ناگزیر از انجام خدمت نظام وظیفه هستند.
– استفاده از سازمان های غیردولتی و. . .

2) تحكیم وتقویت مبانی عقیدتی جامعه خصوصاً جوانان ازطریق نهادهایی كه نام برده شده زیرا عقیده محكم واستوار عامل بازدارنده ای در مقابل آسیب ها است
3) برنامه ریزی برای آموزش تخصصی مردم خصوصاً‌ جوانان برای ورود به فضای مجازی و ابراز وجود وارائه برنامه های دینی و ملّی جذاب به نحوی كه جوانان با ارائه وب سایت ها، حضور درچت ها، حضور در گروه های اینترنتی، ساختن بازی های اینترنتی مفید درفضای اینترنت تأثیرگذار شوند ومطالبی راكه دارای محتوای عالی ملّی و مذهبی باشد ارائه نمایند.
4) ایجاد اشتغال برای جوانان توسط برنامه‌ریزان مملكتی و به دنبال آن فراهم كردن زمینه‌هایی برای رفع مشكلات ازدواج جوانان چراكه باحل شدن مشكل ازدواج دشمن كمتر می تواند ازجاذبه جنسی (سكس) برای سایر اهداف خود استفاده كند. البته حل مشكل ازدواج منوط به حل مشكل شغل(بیكاری) ومسكن جوانان است كه دولت باید دراین خصوص نیز برنامه ریزی كند.
5)همه ما می دانیم اولین مکانی که انسان فرهنگ می آموزد خانواده است و تأثیری که خانواده بر فرد می گذارد غیر قابل انکار است پس در شکل گیری شخصیت فرزندان والدین می توانند نقش مهمی داشته باشند و اگر با آموزش صحیح و همچنین با شکل گیری عواطف و محبت به فرزندان و فراهم کردن سرگرمی های سالم برای آن ها و کنترل صحیح فرزندان خود می توانند از جذب آن ها به امور گمراه کننده و انحرافات جلوگیری کنند و نیاز های جوانان را به گونه ای بر طرف نمایند و مانند یک دوست برای بچه های خود باشند که آن ها فرصت فکر کردن به سرگرمی های کاذب را نداشته باشند و در صورت آگاهی به آنان بیاموزند که هر وسیله ای چه کاربرد های مفیدی دارد .
اگر کانون خانواده گرم و دوستانه باشد و نیاز های عاطفی فرزندان را به درستی تأمین شود و افراد خانواده بدانند که والدین برایشان بهترین دوست هستند و مشورت با آن ها باعث خوشبختیشان می شود هیچ وقت به دنبال عشق و محبت در اینترنت نمی گردند. از جمله تدابیر پیشگیرنده توسط والدین را می توان این چنین نام برد:

* والدین حتی الامکان باید با فعالیت های اینترنتی و آن چه فرزندانشان در این فضا می توانند انجام دهند، آشنا شوند و راه های مقابله با آن را فرا بگیرند.
* والدین باید کامپیوترها را در منزل در جایی قرار دهند که امکان استفاده خصوصی از آن وجود نداشته باشد و بتوانند به راحتی فعالیت های فرزندان را تحت نظر داشته باشند.
* والدین و فرزندانشان می توانند درباره قواعد ومقررات استفاده از اینترنت در منزل بحث و تبادل نظر کنند و در نهایت والدین مقررات خاصی را در این زمینه به فرزندان خود ابلاغ نمایند و موضوعات و موارد مربوط را به آن ها تذکر دهند . به عنوان مثال :
الف ) زمان و شرایط لازم برای استفاده از اینترنت.
ب ) مدت زمانی که فرزند می تواند از اینترنت استفاده کند.
ج ) انواع وب سایت ها و فعالیت های قابل قبول و غیر قابل قبول.
د ) اطلاعاتی که می تواند در ضمن استفاده از اینترنت افشا کرد.
ه ) چگونگی مواجهه با مشکل در هنگام استفاده از اینترنت و کمک گرفتن از والدین.
* والدین باید دیدگاه خود را در خصوص موضوعات صریح جنسی و رفتار های ناشایست تشریح کنند و درباره غیر مجاز و مخرب بودن برخی از سایت ها برای فرزندانشان توضیح دهند، زیرا در غیر این صورت، آن ها واکنش های منفی نشان خواهند داد و به بیراهه خواهند رفت.
* والدین باید این واقعیت را بپذیرند که فرزندانشان، نسبت به آن ها، بیشتر با فضای اینترنت خو گرفته اند، لذا اگر می خواهند در این مورد اقدامات مؤثری انجام دهند باید وقت بیشتری صرف کرده، این خلاء را پر کنند. مانند گذراندن اوقات بیشتری با فرزندان در فضای بیرون از خانه به طوری كه فرزندان از نظر عاطفی، احساس خلأ نكنند و جهت جبران این كمبود به فضای مجازی پناه نبرند.
* والدین باید به تفاوت میزان اعتماد به نفس فرزندان خود در فعالیت های آن لاین و فعالیت در فضای خارج پی ببرند و به آن توجه داشته باشند. جوانان ممکن است در فضای مجازی دست به کار هایی بزنند که در عالم فیزیکی جرئت ارتکابش را نداشته باشند. به همین دلیل والدین باید نسبت به فعالیت های آن ها مراقبت ویژه ای به عمل آورند.
* والدین باید به فرزندانشان هشدار دهند که کلمات گذر خود را کاملاً مخفی نگه دارند و حتی در اختیار نزدیک ترین دوستان خود نیز قرار ندهند تا با استفاده از نشانی پست الکترونیکی آن ها مطالب نامناسب برای دیگران ارسال نگردد.
* باید به نوجوانان آموزش داد تا هیچ یک از اطلاعات و عکس های شخصی و خانوادگی خود را، به ویژه در اتاق های گفت و گو، در اختیار کسی قرار ندهند.
* مجموعه اطلاعاتی که نوجوانان وارد کامپیوتر می کنند، باید قابل ردیابی بوده، از مخفی کردن و پاک کردن آن ها خودداری نمایند تا والدین در صورت ضرورت بتوانند آن ها بازبینی کنند و بر فعالیت های آن ها اشراف داشته باشند.
* توجه عملی خانواده ها به ارزش های دینی وملّی مانند صله ارحام ورفت وآمد با فامیل وارحام دراعیاد ومراسم ملّی ومذهبی كه مانع از دوستیابی ها واز هم پاشیده شدن خانواده ها می شود.

6) نظارت اماكن به كافی نت ها وتولید بازی های رایانه ای.
7) تشكیل پلیس پیشگیری سایبری برای گشت در فضای سایبر وكمك به افرادی كه در معرض خطر هستد. همچنین آگاهی و هوشیاری بیشتر پلیس سایبری در مورد انواع جدید جرایم رایانه ای و اقدام در جهت نا كارآمد كردن دسیسه های دشمنان در این زمینه.
8) حضور بسیج در دولت الکترونیک؛ بسیج باید با استفاده از امکانات و نیروی انسانی عظیمی که در اختیار دارد نسبت به برنامه ریزی جهت جوانان این مرز و بوم و ترویج فرهنگ اسلام ناب محمدی و جلوگیری از ترویج فرهنگ آمریکایی، اقدام نماید و با تشکیل گروه های علمی و فنی اقدام به راه اندازی سایت ها و وبلاگ های علمی، اسلامی بپردازند و بسیج می تواند به عنوان یک نهاد فرهنگ ساز در شهر، نسبت به فرهنگ سازی در سطح شهرستان اقدامات مقتضی را انجام دهد.
9) تشكیل ستادی ومتشكل ازهمه نهادهای ذیربط تحت نظر دادستانی كل كشور برای برنامه ریزی جلوگیری ازآسیب های اجتماعی وسایر آسیب های مرتبط بافناوری اطلاعات درحال حاضر دادستانی كل كشور درحال تشكیل ستادی تحت عنوان «ستاد پیشگیری ومبارزه باجرائم فناوری اطلاعات» است. همچنین به نظر می رسد مهمترین مسأله که می تواند از این معضل جلوگیری کند مسئولان اداره کنندگان جامعه و مسئولان برنامه و سایت های اینترنت هستند که با کنترل صحیح و جلو گیری از ایجاد سایت های مبتذل و ایجاد سرگرمی های مناسب برای جوانان به بهترین شکل می توانند مانع انحرافات شوند و تنها کافی نیست که از بدی های یک امر صحبت کرد ولی جلوی آن را نگیریم. مانند این است که از مضرات یک غذا صحبت شود ولی آن را آماده کرده و در اختیار دیگران قرار داد و این تنها بی فایده است بلکه اثر معکوس دارد و فرد را بیشتر ترغیب به آن امر می کند پس ابتدا باید از خود شروع کنیم.
10) قانونگذاری به منظور تعیین وظایف نهادها در فضای سایبر و احیاناً تشكیل نهادهای ضروری برای پیشگیری و مبارزه باآسیب های مرتبط بافناوری اطلاعات. همچنین وضع قوانین سختگیرانه تر جهت برخورد با مجرمان جرایم اینترنتی و اجرایی نمودن این قوانین.
11) انجام تحقیقات میدانی و کاربردی و یافتن مشکلات با توجه به فرهنگ بومی هر استان جهت ارائه راه حل های لازم درخصوص رفع مشکلات موجود ضرورت دارد.
کتابنامه
- صابری، محمد،(1392)، نقش و تاثیر اینترنت در رفتار اجتماعی نوجوانان و جوانان،کارشناس مدیریت فرهنگی.
- رحیمی، محمد و پرنده، رادبه،(1392)، آسیب شناسی فضای مجازی و خانواده؛ تهدیدها و چالش ها، سایت علوم اجتماعی.
- یاسمی نژاد، عرفان؛ آزادی، اكرم؛ امویی، محمدرضا. (1391). فضای مجازی، امنیت اجتماعی، راهبردها و استراتژی ها، همایش ملی صنایع فرهنگی نقش آن در توسعه ی پایدار.
- صدیق سروستانی، رحمت الله (1389)، آسیب شناسی اجتماعی، تهران: سمت.
- روشندل اربطانى، طاهر و امیرى، عبدالرضا (1389)، بررسى الگوی مصرف رسانه ای دانش آموزان و تأثیرپذیری آن ها از رسانه ها با هدف برنامه ریزى هاى آموزشى پلیس، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی.
- خرم آبادی،عبدالصمد، وسایل ارتباط جمعی و آسیب های اجتماعی با تکیه بر اینترنت و ماهواره، dehkadehejahani.blogfa.com .
- سعیدی رضوانی، مصطفی و نادمی، فرح انگیز (1385)، بررسی میزان استفاده از اینترنت و پیامدهای روانی اجتماعی آن در دانشجویان دانشگاه آزاد مشهد.
- ایمانی، محسن و بهره مند، وحید (1387)، آسیب های ناشی از اینترنت و راه کارهای پیشگیری از آن، مجله پیوند، شماره 345 و 347 .