حكمت نزول قرآن بر هفت حرف

بررسي ناتواني امت در قرائت بر يك حرف
از جمله حكمت هاي نزول قرآن بر هفت حرف، نزد برخي از دانشمندان اهل سنت، عجز امت پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) در قرائت بر يك حرف مي باشد. زيرا در بين مسلمانان پيرمرد و پيرزن و نوجوان و عامي بودند كه نمي توانستند، قرآن را بر يك حرف بخوانند؛ به ناچار پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) از خداوند طلب افزايش كرد، تا آن كه قرآن بر هفت حرف نازل شد. طبري در روايتي از ابيّ بن كعب نقل مي كند:
پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) جبرئيل را ملاقات نمود. فرمود: من بر امتي مبعوث شده ام كه در بين آنها نوجوان و خادم و پيرمرد و پيرزن هست. از آن پس جبرئيل گفت: پس قرآن را بر هفت حرف بخوانيد. (1)
همين معنا با تعبير « إن أمّتي لا تستطيع » (2) و « إن أمتي لا تطيق ذلك » (3) و تعابير مشابه در روايات آمده است كه حكايت از آن دارد كه پيامبر به عجز امت خويش معترف است. ابن جزري هم با همين باور مي گويد:
سبب نزول احرف سبعه، تخفيف بر امت پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم)، فراهم نمودن راحتي بر آنها و آسان گيري براي آنها بوده است، كه البته شرافتي براي امت پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) و توسعه و رحمت و فضل براي آنها، و براي اجابت درخواست پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) بوده است. (4)
زرقاني نيز مي نويسد:
حكمت نزول قرآن بر هفت حرف، همانا تيسير بر امت اسلامي به ويژه امت عرب بوده است كه مورد مشافهه قرآن بوده اند. (5)
شيخ محمدعلي صابوني هم مي گويد:
حكمت نزول قرآن بر هفت حرف، تيسير بر امت اسلامي بوده است و به ويژه امت عرب كه قرآن بر زبان آنها نازل شده است. (6)
بررسي اين سخن روشن مي سازد كه اگر هدف تسهيل و توسعه بر امت پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) بوده است، چرا مي بايد نزد اكثريتي از دانشمندان اهل سنت، عدد سبعه منحصر به حقيقت آن يعني هفت باشد؟ و چرا پس از جمع آوري قرآن در عهد عثماني بر يك حرف، قرآن نزد جمعي، مانند طبري بر يك حرف مجدداً نوشته شد و بقيه حروف زايل شدند؟ آيا افزايش حروف قرآن با هدف تسهيل و توسعه موجب زحمت و مشكلاتي براي همه ي مسلمين در تمام دوران ها نشد؟ آيا نزول قرآن بر هفت حرف با هدف توسعه و تسهيل، به ابهام و اجمال در معناي آيات و تفسير آنها نينجاميد؟
آيا افزايش حروف با هدف تسهيل به معناي قرائات، موجب نشد كه حتي مسلمانان در تكفير يكديگر قدم بردارند؟ تا آن جا كه عثمان آنها را بر قرائت واحد ملزم نمود؟ آيا اختلاف در قرائات به معناي حروف، با هدف نعمت، به نقمت براي مسلمين تبديل نشد؟ و دامنه اختلاف را كه پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) در چندين مرتبه، امت خويش را از آن نهي نمود، افزايش نداد؟ آيا نسبت اين سخن به پيامبر كه امت من بر يك حرف توان ندارد، واقعيت داشت؟ آية الله خوئي مي گويد:
روايات پيش ( سبعة احرف ) متضمن اين است كه پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) فرموده است كه امت من طاقت قرائت بر حرف واحد را ندارد. در حالي كه اين دروغ آشكار است. زيرا نسبت اين سخن به پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) معقول نيست و ما مي دانيم كه امت پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) بعد از عثمان، با تمام اختلاف عناصر و لغات، توان قرائت قرآن بر حرف واحد را داشتند. پس چطور بر آنها طاقت فرسا بود كه قرآن را در زمان پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) بر يك حرف بخوانند؛ در حالي كه امت پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) در بين اعراب فصيح بودند. (7)
آيا مگر امت پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) تنها اعراب بودند و رسالت حضرت فقط براي آنان بود؟ اگر هدف، تسهيل بر امت بود، آيا پيامبر اسلام (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) كه آخرين نبي و رسول بود و دين او جهاني و هميشگي بود، نمي بايست قرآن را بر حروفي بياورد كه همه ي مردم دنيا بتوانند آن را بخوانند، نه فقط اعراب؟ پس تسهيل بر امت و نسبت آن بر پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) سخني نارواست. قرآن مي فرمايد: « وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ ؛ (8) يعني ما هيچ پيامبري نفرستاديم مگر به زبان قوم خود. » زبان امت و قوم پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) عربي فصيح و امت پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) امتي فصيح بود و نيازي به تسهيل نبود. آيا عجز امت پيامبر (صَلَّي الله عَليهِ و آله و سلم) پذيرفتني است؟ اگر تعدادي مانند پيرمردان و پيرزنان، عاجز از بيان و نطق بوده اند، با افزايش حروف به معناي لغات و لهجات و... ناتواني آنان به توانايي مبدل مي گشت؟

پي‌نوشت‌ها:

1. تفسير طبري، ج1، ص 39، ح 29.
2. همان، ص 31، ح 32.
3. همان، ص 40، ح 35.
4. النشر في القرائات العشر، ج1، ص 22.
5. مناهل العرفان، ج1، ص 145.
6. التبيان في علوم القرآن، ص 287.
7. البيان في تفسيرالقرآن، ص 182.
8. ابراهيم (14) آيه ي 4.

منبع مقاله :
مؤدب، سيدرضا؛ ( 1392 )، نزول قرآن و رؤياي هفت حرف، قم: مؤسسه بوستان كتاب ( مركز چاپ و نشر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميّه قم )، چاپ سوم.