نويسنده: دكتر سيدرضا مؤدب
از جمله پيامدهاي حديث سبعة احرف، نسبت كفر به منكر آن است. زيرا نزد برخي از دانشمندان اهل سنت، آن قدر قطعي جلوه نموده است كه منكر آن را كافر دانسته اند. آنان حكم به كفر را به دو جهت بيان داشته اند:
1. به جهت اين كه روايت سبعة احرف را متواتر دانسته اند و كسي كه با علم به تواتر چنين روايتي منكر آن باشد، يا منكر حرفي از آن باشد، كافر شناخته شده است.
2. رواياتي از خود پيامبر (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) آورده اند كه ضمن بيان سبعة احرف براي قرآن، جدال و ترديد در آن را كفر مي داند كه به آنها اشاره مي شود:
الف) حدثني يونس بن عبدالأعلي قال: أخبرنا أبن وهب قال: اخبرني سليمان بن بلال، عن يزيد بن خصيفة، عن بسربن سعيد: إنّ أباجهيم الأنصاري أخبره: أن رجلين اختلفا في آية من القرآن فقال هذا: تلقّيتها من رسول الله (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) و قال الآخر: تلقيتها من رسول الله (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) فسألا رسول الله عنها. فقال رسول الله (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم): إنّ القرآن أنزل علي سبعة احرف. فلاتماروا في القرآن؛ فإن المراء فيه كفر؛
بسربن سعيد به نقل از اباجهيم گويد: دو نفر در آيه اي از آيات قرآن، اختلاف نمودند و هر كدام مي گفت من از پيامبر (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) چنين فرا گرفته ام. هر دو نزد پيامبر (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) رفتند و از او قرائت آيه را سؤال نمودند. حضرت فرمود: قرآن بر هفت حرف نازل شده است. در قرآن، جدال و ترديد ننماييد زيرا ترديد و مراء در قرآن موجب كفر است. (1)
ب) عن ابوهريره: أن رسول الله (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) قال: أنزل القرآن علي سبعة احرف فالمراء في القرآن كفر - ثلاث مرات؛
پيامبر (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) فرمود: قرآن بر هفت حرف نازل شده است. ترديد و جدال در آن كفر است و حضرت سه مرتبه آن را فرمودند. (2)
ج) عن بسربن سعيد، عن أبي قيس مولي عمروبن العاص، عن عمروبن العاص إنّ رسول الله قال: نزل القرآن علي سبعة أحرف علي أيّ حرف قرأتم فقد أصبتم فلاتماروا فيه، فإن المراء فيه كفرٌ؛
پيامبر (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) فرمود: قرآن بر هفت حرف نازل شده و بر هر حرفي كه شما قرائت نموده ايد، با واقع منطبق است ( يعني قرآن است ) در قرآن مراء و ترديد ننماييد زيرا ترديد در آن موجب كفر است. (3)
د) حدثنا ابن حميد قال: حدثنا حرير، عن مغيرة، عن إبراهيم، عن عبدالله قال: من كفر بحرف من القرآن او بآية منه فقد كفر به كلّه؛
عبدالله گفت: هر كسي به حرفي از حروف قرآن يا به آيه اي از آن كفر ورزد، به همه ي قرآن كفر ورزيده است. (4)
بر اساس روايات مذكور و بر اساس تواتر روايات احرف سبعه، منكر هر حرفي از سبعة احرف، از نظر برخي از دانشمندان اهل سنت كافر مي باشد.
ابن قتيبه مي گويد:
همه ي اين حروف ( سبعة احرف ) كلام خداوند متعال هستند كه روح الامين بر پيامبر (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) نازل نموده است. (5)
دكتر حسن ضياء الدين عتر نيز مي گويد:
انكار حرف ثابتي از احرفي كه قرآن بر آنها نازل شده است، انكار برخي از آيات كتاب است و انكار وحي الهي است و معتقد به آن در معرض كفر است و بر آن روايت نبوي دلالت دارد كه: ترديد در قرآن كفر است... و به جهت آن كه احاديث نزول قرآن، متواتر است و منكر احرف سبعه با علم به تواتر آن احاديث، بدون ترديد، كافر است (6).
بررسي ادعاي كفر براي منكر هر حرفي از حروف سبعه در صورت ثبوت تواتر آن و ثبوت اين كه هر حرفي از نزد خداوند نازل شده، امري است پذيرفتني. زيرا به انكار روايت نبوي و به انكار وحي الهي ( قرآن ) منجر مي شود. اما در صورت عدم ثبوت تواتر روايت سبعة احرف و در صورت عدم اثبات حروف سبعه براي قرآن، چگونه مي توان انكار آن را مساوي با كفر دانست. به ويژه كه روايات دالّ بر كفر منكر آن و اين كه پيامبر (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) فرمود « در قرآن مراء ننماييد و ترديد در آن كفر است » ثابت و قطعي نيست. زيرا راوي ابوهريره و عمرو بن عاص است كه هر دو از وثوق محرومند.
چگونه مي توان كافر خواند كسي را كه قرآن و پيامبر (صَلَّي اللهُ عليهِ و آله و سلم) و رسالت آن را قبول دارد و فقط معتقد شده است كه روايت نبوي سبعة احرف مجعول است، و قرآن بر يك حرف نازل شده است. دكتر حسن ضياء الدين عتر، با توجه به همين نكته مي گويد: « در صورت حصول علم به تواتر، كافر است. » (7) نزد كساني مانند دكتر عتر و ابن قتيبه كه معتقدند تمامي حروف، كلام الله و مُنزل من عندالله است و مقصود از حروف هم، الفاظ است، منكر آن منكر قرآن است. ولي اثبات آن براي همگان حاصل نيست؛ بلكه نزد عده اي عكس آن ثابت شده است.
روايات مذكور هم ضمن اين كه از نظر سند، قابل قبول نيستند؛ زيرا ابوهريره و عمروبن عاص در سلسله راويان آنها تضعيف شده اند و ديگراني مانند عبدالله كه در روايت چهارم بود، شناخته شده نيست و بر فرض صحت، بيانگر آن است كه اگر كسي كلام و وحي الهي را شناخت و بدان يقين كرد و منكر آن شد، كافر است. آري، همه مسلمين پذيرفته اند كه منكر قرآن، پس از شناخت و سپس انكار آن به سبب لجاجت، كافر است.
پي‌نوشت‌ها:
1. تفسير طبري، ج1، ص 41، ح 41، و مسند امام احمد، ج4، ص 169.
2. تفسير طبري، ج1، ص 35، ح 7 و مسند احمد، ج1، ص 300.
3. مسند احمد، ج 4، ص 204.
4. تفسير طبري، ج1، ص 46، ح 58.
5. تأويل مشكل القرآن، ص 30.
6. الاحرف السبعة و منزلة القرائات منها، ص 100 -101.
7. همان.
مؤدب، سيدرضا؛ ( 1392 )، نزول قرآن و رؤياي هفت حرف، قم: مؤسسه بوستان كتاب ( مركز چاپ و نشر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميّه قم )، چاپ سوم.
/ج
