ويژگي هاي امت اسلام

اسوه و جامعه نمونه و برتر

از ويژگي هايي كه قرآن براي امت اسلام بر مي شمارد اسوه و الگو بودن است. از اين رو امت اسلام مي بايست به گونه اي درجهان عمل كند كه بتواند به عنوان الگو و سرمشق براي جوامع ديگر انساني قرار گيرد. تلاش براي ايجاد جامعه اي كه بنياد آن بر امنيت نهاده شده باشد و همه بتوانند در آرامش و آسايش مادي و معنوي از همه ظرفيت ها و توانمنديهاي خويش براي دست يابي به كمال انساني بهره گيرند، از جمله خواسته هاي هر انسان و جامعه انساني است؛ زيرا جوامع براي دست يابي به اين اهداف شكل گرفته و مي گيرند و انسان براي دفع زيان ها و جلب سودها و منفعت ها به سوي اجتماع كشيده مي شوند و به ايجاد و پديداري اجتماعات دست مي زنند. با اين همه انسان به جهاتي در تشكيل جامعه انساني كامل شكست خورده و جوامعي را ايجاد مي كنند كه يا برخي از نيازهاي ايشان را از ايجاد جامعه تحقق مي بخشد و يا گاه حتي در نقش تقابلي قرار گرفته و بر خلاف اهداف ايجادي جامعه، انسان ها را با مشكلات دوچنداني مواجه مي سازد.
ايجاد و تشكيل جامعه نمونه و برتر كه بتواند همه و يا بعضي از اهداف تشكيل جامعه را تحقق بخشد، امري است كه مورد توجه قرآن و خداوند است. خداوند از مومنان واقعي مي خواهد تا با تلاش و جان فشاني خويش جامعه اي را شكل بخشند كه بتواند به عنوان نمونه و سرمشق عملي براي ديگر جوامع قرار گيرد و انسان ها و جوامع ديگر بتوانند با بهره گيري از روش ها و شيوه هاي جامعه برتر، جوامع خود را شكل داده و يا شيوه ها و روش هاي نادرست آن را اصلاح و بازسازي كنند.
هدف از تشكيل و ايجاد چنين جامعه اي اتمام حجت و پاسخ گويي به انتقادات و اشكالاتي است كه از سوي مردم انجام مي شود؛ زيرا بسياري براين باورند كه امكان تشكيل جامعه كامل و نمونه اي كه بتواند همه اهداف انساني ايجاد جوامع را برآورده سازد، ناشدني دور از دسترس است، هرچند كه در حوزه نظر و انديشه چنين تصوير و ترسيمي ممكن و شدني است اما امري نوشته بر كاغذ و حكم و تصوري در ذهن است كه قابليت اجرا و تحقق در حازخ را ندارد. ايجاد جامعه كامل و برتر پاسخي قاطع به اين انتقادات و اشكالات است تا افزون بر اتمام حجت بر مردمان آنان را به نمونه هاي عيني و الگوهاي خارجي رهنمون سازد. تاكيد قرآن بر گواه بودن امت اسلام نسبت به مردمان (بقره آيه 143) از آن روست تا مردم با پيروي از اين سرمشق و الگو عيني جامعه برتر بتوانند خود نيز اقدام به تشكيل و ايجاد آن كنند و مدعي عدم امكان و تحقق نشوند.
بنابراين از ويژگي هاي مهم و اساسي امت اسلام و جامعه برتر ايماني، اسوه و سرمشق بودن آن براي ديگر انسان ها و جوامع است. از اين رو بر امت اسلام لازم است كه به گونه اي جامعه خويش را ايجاد و مديريت نمايد كه بتواند الگويي واقعي از جامعه كامل و برتر را ارايه دهد و حجت را بر مردمان تمام كرده و پاسخي قاطع به انتقادات و اشكالاتي دهد كه از سوي انسان ها مطرح مي شود و براين باورند كه در جهان مادي امكان تحقق جامعه كامل و برتر انساني وجود ندارد و جامعه درهرحال به سوي فساد و تباهي و بهره كشي مي رود. پاسخ به اين دست از اشكالات را مي بايست نه در مقام نظر و انديشه بلكه در مقام عمل به مخالفان و طرفدران عدم امكان جامعه برتر داد.

گواه اعمال

از ويژگي ها امت اسلام آن است كه گواه اعمال ديگران است. چنان كه گفته شد مردماني هستند كه براين باورند كه نمي توان به جامعه كامل و نمونه دست يافت كه همه اهداف ايجادي تشكيل جامعه را فراهم آورد از اين رو امت اسلام با تشكيل چنين جامعه اي مي كوشد تا امكان و وقوع چنين جامعه اي را در زمين به ديگران نشان دهد. ايجاد جامعه برتر اين امكان را مي بخشد تا منتقدان دست از انتقاد بشويند و دشمنان و مخالفان دليلي براي مخالفت نيابند.
جامعه اسلامي و امت اسلام اين امكان را مي دهد تا به عنوان تراز مورد توجه قرار گيرد و اعمال و رفتار جوامع ديگر بدان سنجيده و ارزيابي شود و كارنامه اعمال جوامع و امت هاي ديگر بر پايه اصول و معيارهاي عيني جامعه اسلام سنجيده و داوري شود. از اين رو امت اسلام مي بايست به گونه اي باشد و عمل كند كه بتواند معياري براي داوري و ارزيابي قرار گيرد. (بقره آيه 143)

اتمام حجت خدا

امت اسلام با رفتار و كردار و عقايد مناسب و درست خويش به گونه اي مي باشد كه حجت بر ديگران تمام مي شود. مخالفان و معترضان دليلي براي مخالفت نخواهند يافت و خداوند بدين وسيله حجت خويش را بر ديگران تمام مي كند.
در آيات قرآني به اين نكته توجه داده شده است كه خداوند تا زماني كه حجت خويش را بر ديگران به پايان نرسانده و اتمام حجت نكرده باشد، از مردمان گناهكار و بزهكار انتقام نمي گيرد. امت اسلام اين امكان را به خدا مي دهد تا حجت خويش را ضدمخالفان و دشمنان خدا و پيامبر به پايان برد و هيچ توجيه و عذري براي آنان باقي نماند. از اين رو امت اسلام مي بايست به گونه اي رفتار نمايد كه بتواند حجت خدا بر ديگران باشد و عذري و بهانه اي براي مخالفان و دشمنان باقي نماند. (بقره آيه 143)

اعتدال و ميانه روي

از ويژگي جامعه برتر و امت اسلامي و قرآني، اعتدال و ميانه روي و پرهيز از افراط و تفريط است. امت اسلام مي بايست در همه زمينه ها اصل اعتدال و ميانه روي را به عنوان يك روش و اصل حاكم مورد توجه و تاكيد قرار دهد و از زياده روي و كوتاهي درهر امري خودداري ورزد. اعتدال و ميانه روي كه در آيه 143 سوره بقره به عنوان امت وسط و ميانه از آن ياد شده است، از نظر معنايي و مفهومي گستره گسترده و وسيعي را دربرمي گيرد. از اين روست كه شامل ميانه روي در امور اجتماعي، سياسي و اقتصادي و مانند آن مي شود.
براي دست يابي به معنا و مفهوم درست از اعتدال و ميانه بودن امت اسلامي مي بايست به آياتي مراجعه كرد كه به ويژگي هاي مؤمنان توجه داده و مؤمنان را به عنوان گروهي دور از هرگونه افراط و تفريط و اسراف و تبذير ياد مي كند. بنابراين امت اسلامي مي بايست براي تحقق ميانه روي كارها و اعمالي را در حوزه عمل اجتماعي انجام دهد كه به دور از هر گونه اسراف و تبذير و افراط و تفريط باشد.
در حقيقت تأكيد قرآن بر اعتدال به معناي اهتمام اسلام به مسئله عدالت در همه حوزه هاي فردي و اجتماعي و اقتصادي و سياسي و نيز در حوزه مادي و معنوي است. اصولا اسلام جهان را بر پايه و محور عدالت مي بيند و بيرون رفتن از عدالت و اعتدال را بيرون رفتن از وضع كامل و نمونه ارزيابي و تحليل مي كند. از اين روست كه از مردم مي خواهد تا همواره بر عدالت و اعتدال رفتار كنند و مواضع و ايستارهاي فردي و اجتماعي خويش را بر اين محور سامان دهند.

ايمان به خدا

ايمان به خدا به معناي باوري عيني و عملي به اوست. امت اسلام مي بايست به گونه به خدا ايمان داشته باشد كه در همه حوزه هاي بينشي و نگرشي اين ايمان به خوبي در او نمود داشته باشد. هر كس به اين امت بنگرد آن را الگو و سرمشقي كامل از ايمان به خدا بيابد.
اگر امت برخلاف ايمان خود عمل كند نمي تواند مدعي آن باشد كه ايمان واقعي دارد. بنابراين لازم و ضروري است كه در بينش و نگرش خويش چنان باشد كه هر كس به ايشان بنگرد ايمان آورد و خدا را به عنوان عاملي مهم در راستاي ايجاد چنين جامعه مؤثر ببيند. اگر جامعه با خداي خويش رو راست باشد رفتاري را انجام نمي دهد كه از آن بوي كفر و عناد برمي خيزد. بهترين شيوه دعوت ديگران به بينش و نگرشي آن است كه خود به درستي به آن عمل كنيم و باورهاي خويش را در همه حوزه ها نشان دهيم. (آل عمران آيه110)

حق گرايي

از ويژگي هاي امت اسلام، حق گرايي است. امت نه تنها در حوزه اعتقادات در جست وجوي حق است و مي كوشد تا به حق دست يافته و بدان ايمان آورد و باورهاي خويش را بر پايه آن سامان دهد، بلكه در حوزه ديگر نيز درپي حق و حقيقت است. گرايش شديد به حق و حقيقت در ايشان به قدري است كه همگان به سادگي مي توانند دريابند كه بينش و انديشه حق است كه در زندگي ايشان تجلي كرده است و آنان مظهر حق و حقيقت هستند. خداوند در انديشه و بينش آنان به عنوان حق مطلق مورد توجه است و به او گرايش دارند.
بر اين باورند كه خداوند حق مطلق و كامل است و ديگران هر كس كه باشد اگر بهره اي از حق و حقيقت برده از سوي او به دست آورده است.
بنابراين از ويژگي هاي مهم و اساسي امت اسلام را مي بايست در حق طلبي و حق خواهي آنان جست. به گونه اي كه فقدان آن بيانگر و نشانگر دوري از امت اسلام و اهداف ايجادي جامعه حق طلب است. (اعراف آيه181)

دعوت به حق

امت اسلام نه تنها خود اهل حق هستند و به حق ايمان داشته و برمدار حق عمل مي كنند بلكه ديگران را نيز به حق و حقيقت مي خوانند. حق و حقيقت در مفهوم قرآن گستره وسيعي را در برمي گيرد و شامل مباحث عقيدتي و اجتماعي مي شود. از اين رو خداوند در انديشه قرآني حق است و ايمان به حق به معنا و مفهوم ايمان به خداست.
اين كه همه انسان ها در زيان به سرمي برند مگر كساني كه داراي چهار ويژگي ايمان به خدا و عمل نيكو و دعوت به حق و دعوت به عمل نيكو كنند (سوره عصر) بيان گر اين نكته است كه حقي كه مؤمن رستگار و رهايي يافته از زيان بدان دعوت مي كنند همان ايمان به خداست. حق در مفهوم قرآني شامل عمل صالح و امر به معروف و نهي از منكر نيز مي شود. مؤمن كسي است كه خود به حق ايمان داشته و ديگران را به حق دعوت مي كند.
از اين رو از ويژگي هاي امت اسلام آن است كه ديگران را به عمل صالح دعوت مي كند. روشنگري در بينش قرآني امري واجب و ضروري است. بنابراين بر مردمان است كه ديگران را به حقايق آگاه كرده و از كتمان حق دوري ورزند. اين روشنگري شامل حوزه هاي اعتقادي و حوزه هاي عمل اجتماعي مي شود. امت اسلام مي بايست مردمان را به معروف بخواند و از آنان بخواهد تا هنجارهاي پسنديده را در زندگي اجتماعي خويش در پيش گيرند. در حقيقت عمل صالح شامل عمل به آموزه هاي شرعي و عرفي است. البته به نظر مي رسد كه معروف در بينش قرآني به معنا و مفهوم هنجارهاي پسنديده و مفيد است؛ از اين رو احكام شرعي و عقلي و عقلايي را شامل مي شود.
امت اسلام نه تنها خود در مسير حق و كمال است و در بينش و نگرش خويش اعتقادات حقي دارد و رفتار فردي و اجتماعي خويش را بر پايه موازين عقلي و شرعي و عقلايي سامان مي دهد بلكه ديگران را نيز به اين بينش و نگرش مي خواند.
بنابراين از مسئوليت ها و تكاليف امت اسلام آن است كه در حوزه روشنگري اعتقادات كامل و حق را به ديگران بياموزاند و آنان را به حق و حقيقت آگاه سازد و از آنان بخواهد تا در مسير كمالي قرار گرفته و رفتار و اعمال خويش را نيز بر پايه اين سامان دهند. (آل عمران آيه110)

هدايت گري

از ويژگي هاي ديگر امت اسلام، هدايت ديگران به حق و حقيقت است. چنان كه امت اسلام خود بر حق است و به حق و حقيقت ايمان داشته و در جست وجوي آن مي باشد و مي كوشد تا در زندگي فردي و اجتماعي خويش حق را ظهور و بروز دهد و چنان كه مي كوشد تا ديگران را به حق و حقيقت دعوت كند، هم چنين تلاش مي كند دستگير ايشان باشد و به ديگران كمك كند تا راه حق را يافته و در مسير تكاملي آن حركت كنند. بنابراين هم خود حق خواه هستند و هم ديگران را بدان مي خوانند و هم شرايطي را فراهم مي آورند تا ديگران بتوانند در مسير حق قرارگرفته و حركت كنند. (اعراف آيه181)
به سخن ديگر، امت اسلام افزون بر مسئوليت روشنگري و بيدارگري موظف است تا شرايط و بستري را فراهم آورد تا ديگران بتوانند در مسير حق قرارگيرند و از فوايد و منافع آن بهره مند گردند. امت اسلام نمي تواند به اين بسنده كند كه حق را به ديگري يادآور شده است و او را از حق و باطل آگاه ساخته است و وظيفه روشنفكري را كه روشنگري است به سرانجام رسانده است و ديگر وظيفه و مسئوليتي ندارد، بلكه بر اوست تا فضا و بستري را فراهم آورد تا ديگران حق را درك و لمس كرده و ارتباط تنگاتنگي با حق پيدا كنند تا بتوانند در مسير آن قرارگيرند. اين همان چيزي است كه قرآن از آن به هدايت ديگران به سوي حق ياد كرده است. (همان)

امت برتر

بنابراين امت اسلام امتي برتر در جوامع اسلامي است. هر كسي به اين جامعه مي نگرد همه خصوصيات يك جامعه نمونه و كامل و برتر را در آن مي يابد. هيچ نقصي نيست كه موجب شود تا جامعه از حالت برتري خويش بيرون رود. همه چيز در حوزه هاي فردي و اجتماعي و مادي و معنوي و سياسي و اجتماعي و اقتصادي در سر جاي خويش قرارگرفته است. از اين رو هر كس بدان مي نگرد به سوي آن كشيده و جذب و جلب مي شود. (آل عمران آيه110)
اين ها بخشي از ويژگي هاي امت اسلام است كه قرآن در آياتي چندان بدان اشاره كرده است. اين آيات به امت مي نماياند كه مي بايست چه مسئوليت هايي داشته باشند و چگونه عمل و رفتار كنند. از اين رو اگر امتي مدعي آن است كه از امت اسلام به شمار مي آيد مي بايست چنين ويژگي هايي را داشته باشد و از چنين خصوصيات و صفاتي بهره مند باشد.
برمسلمانان است كه براي دست يابي به چنين جامعه اي برتر و كامل تلاش كنند. در حقيقت ايجاد امت چنين كامل و برتر از سوي مسلمانان مسئوليت و وظيفه اي است كه از سوي خداوند بر دوش مسلمانان نهاده شده است و بر همگان است كه براي ايجاد و تشكيل آن تلاش كنند. (آل عمران آيه104)
بنابراين فرار از اين مسئوليت و وظيفه نه تنها بازتاب هاي منفي بر زندگي روزانه مسلمانان خواهد گذاشت بلكه موجب مي شود تا در قيامت از عدم عمل به مسئوليت و وظيفه بازخواست شده و دچار عذاب سخت و دشوار خداوند گردند.