فضايل و مناقب امام موسى بن جعفر (علیه السلام)

پيشوايان معصوم (ع) هر كدام بنوبت خود منبع فضايل و مناقب و آموزگاران واقعى فضيلت و شرف و اصول انسانيت هستند.آنان پايه گذاران تمدن واقعى و پى افكنان اصول معاشرت و روابط اجتماعى صحيح و سالم ميباشند.همگان از يك نور سرچشمه گرفته‏اند و در يك مكتب تربيتى الهى پرورش يافته‏اند و رو بيك سور و يك هدف گام برمى‏دارند و غايت و هدف از زندگى آنان تحكيم مبانى انسانى و تشييد اصول الهى و آسمانى است.پس ذكر فضيلت ويژه بهر كدام از پيشوايان معصوم (ع) به آن معنى نيست كه آن ديگران فاقد آن فضيلت يا عارى از آن صفت بوده‏اند بلكه بمقتضاى عصر و باقتضاى شرايط تبليغ و امر بمعروف و آمادگى فكرى مردم هر دوره، باعث ظهور بيشتر پاره‏اى از فضايل و مناقب خاص گرديده است كه در دورانهاى ديگر آن ويژگيها زمينه و اقتضاى نداشته است. بعنوان نمونه ميتوان به شجاعت على (ع) و فرزندان ارجمندش امام حسن (ع) و امام حسين (ع) اشاره نمود، آنان عصر پيامبر اسلام را درك كردند و با كفار و مشركين و دشمنان و مارقين و قاسطين و ناكثين روبرو گشتند و برخورد آنان با شمشير و صحنه‏هاى جنگ و ستيزه بوده است از آن رو ظهور شجاعت و صلابت و روح سلحشورى و جهاد در آنان بيشتر از ديگر فضائل به ثبت رسيده است تا ديگر پيشوايان معصوم (ع) . از اينرو صفات و فضائلى كه اكنون در اين بخش مى‏آوريم در ديگر پيشوايان هم وجود داشته است.

علم و دانش او

خاندان عصمت و طهارت از پايه گذاران علوم و دانشتهاى حقيقى بشر بشمار مى‏آيند كه با روشنگريها و راهنمائيهاى خود كه همه از روى علم و حكمت و جهان بينى عميق معنوى و فكرى بوده است تاريكيها و اوهام را زائل ساخته‏اند و اجتماع را بسوى حقيقت معارف و مكارم واقعيت و درستى‏ها و مفاهيم اصيل معاريف بشرى رهنمون گشته‏اند. يادگارهاى علمى و فكرى امام موسى بن جعفر (ع) كه در محتويات كتابهاى حديث و فقه و كلام و تفسير ثبت گرديده است يكى از بهترين و غنى‏ترين ميراثهاى علمى است كه اصول زندگى و روشهاى تربيتى و معارف ماوراء الطبيعه را با محكمترين و استوارترين بيانها در اختيار پويندگان آن معارف قرار ميدهد و اسرار آفرينش را با عاليترين بيانات توضيح ميدهد كه امروز علم با آنهمه پيشرفت و ترقى فراتر از آن گام ننهاده است.
صدر المتألهين ـ در شرح و تقريط حديث شريف عقل كه امام (ع) بيكى از ياران خود بنام «هشام بن حكم» القاء فرموده است چنين مينويسد:
«اين حديث عقل در برگيرنده بزرگترين مشخصات و ويژگيهاى عقل است كه در محتويات خود معارف عاليه‏اى از قرآن مجيد را دارد اين حديث شريف محتوى معارف پر ارج الهى است كه همانند آنرا در چندين مجلد از كتاب‏هاى عرفا و دانشمندان صاحب نظر نميتوان پيدا نمود جامعيت حديث از آن نظر است كه اشاراتى به علم ماوراء الطبيعت فلكيات، روان‏شناسى، اخلاق، سياست مدنى، تربيتى و و دارد و از نظر مواعظ و پند و اندرز و توجيه به نشاءة آخرت سرشار و غنى است» (1)

رهبر فكرى و معنوى

امام موسى بن جعفر (ع) بعد از رحلت پدر عاليقدرش اداره كننده فكرى و علمى دانشگاه وسيع و بزرگى بود كه از پدر به ميراث باقيمانده بود.دانشگاهى كه مديريت علمى آن بعهده امام واگذار گرديد در حال توسعه و گسترش و دربر گيرنده هزاران دانشجو و استاد بود كه در كلاسهاى مختلف آن از مكتب پر فيض امام صادق (ع) دانش آموخته و اكنون در طى مدارج عاليترى از دانش و فضيلت بودند. گروههاى متعددى از متكلمين و فقها، و فلاسفه و محدثين و مفسرين و رياضيون و مورخين، و رجاليون و ادبا و شعرا و ديگر طبقات مختلف علمى اكنون متوجه مقام علمى الهى امام موسى بن جعفر گرديده‏اند و از كمالات و فضائل و دانش بى پايان او استفاضه مينمايند.و گرد شمع وجود او را فرا گرفته‏اند تا مبانى مكتب فكرى و علمى اسلامى را غنى‏تر و پربارتر سازند و نور درخشان اسلامى را روشن‏تر و تابان‏تر نمايند.امام موسى بن جعفر (ع) دانشمندترين و با فضيلت‏ترين مردم عصر خود بود و علم و دانش او همانند انبياء و رجال الهى از منبع پر فيض الهام و كرامت الهى سرچشمه گرفته بود و در مكتب تربيتى خاندان رسالت و طهارت تكميل و سرشار گرديده بود.امام صادق (ع) در تصديق دانش و آگاهيهاى علمى او ميفرمايد :
فرزندم موسى به حدى آمادگى علمى دارد كه اگر از تمام محتويات قرآن از او پرسش نمائى با دانش و علم كافى كه دارد به تو پاسخ قانع كننده‏اى ميدهد.او كانون حكمت، فهم، معرفت و انديشه است.
در وسعت و تبحر علمى او كافى است كه در نظر آوريم كه دانشمندان و محدثين در فنون مختلف اسلامى از وى حقايقى نقل كرده‏اند كه كتبها و دفاتر خود را با آنها پر ساخته‏اند بحدى كه آن حضرت با لقب «عالم» شهرت يافته است.

دانشمند عصر

عصر زندگى امام از نقطه نظر علم و دانش، يكى از درخشان‏ترين اعصار اسلامى بوده است، دانش و هنرهاى گوناگون در آن عصر پا بر پلكان اعتلاء نهاده بود.عصر طلائى دانشها و هنرهاى ظريف در دنياى اسلام آغاز گشته بود در يك چنين عصرى مشعشع كه ديوانها و كتابهاى دانشمندان ايران، يونان و هند بزبان تازى ترجمه ميشد و فلسفه و ادبيات و ديگر شاخه‏هاى علوم آنروزى در اوج اعتلاى نسبى خود بود پيشواى هفتم ما را در محافل علمى دانشمندان و مجامع بحث و گفتگو و مناظره عالم و دانشمند مى‏ناميدند تا آنجا كه اين عنوان در شمار القاب آنحضرت در آمده بود و اين موضوع خود ميرساند كه وجهه علمى و تبرز فكرى او در ميان ناباوران امامت نيز پذيرفته شده بود.

گفتار شيخ مفيد

«او كه يكى از پيشگامان علم حديث و فقه و تاريخ در قرن چهارم ميباشد در كتاب خود مينويسد : روايات متعدد و فراوانى در زمينه‏هاى مختلف علمى از وجود امام ابو الحسن (ع) روايت گرديده است كه نشان ميدهد او فقيه‏ترين و دانشمندترين فرد روزگار خود بوده است» (2)

پى‏نوشت‏ها:

1 ـ صدر المتالهين يكى از مفاخر فلاسفه و دانشمندان عصر اخير است كه در فلسفه و معارف حكمت و كلام كم نظير است.كتاب اسفار و شرح اصول كافى و شواهد الربوبيه و تفسير برخى از آيات قرآن از آثار اوست و مهمتر از آن، پايه گذارى يك مكتب فلسفى و فكرى است كه هنوز هم پيروان فراوان دارد او در سال 1050 در سفر حج در بصره به رحمت ايزدى پيوست.
2 ـ ارشاد مفيد ص 272