واژه‏شناسی

33- دین اقلی

اگر زندگی انسان را مشتمل بر دو بخش دنیا و آخرت بدانیم و این دو بخش كاملا مجزا و مستقل از یكدیگر لحاظ شوند به گونه‏ای كه عملكرد انسان در امور مربوط به دنیا، هیچ‏گونه تاثیری در سرنوشت اخروی او نداشته باشد، در این صورت، بشر در امور اخروی و رابطه‏اش با خدا، بایستی از دین دستور بگیرد و در امور دنیوی و زندگی این جهان مجاز است آن‏گونه كه خود می‏پسندد عمل كند. این همان دیدگاه سكولاریسم یا جدایی دین از عرصه‏های اجتماعی است و به دیدگاه «اقلی‏» معروف است. (1) این تلقی ناصواب و بر خلاف گوهر دین است. در واقع، اصطلاح دین اقلی، قلمرو دین را محدود به این جهان می‏كند و رابطه‏ای بین دنیا و آخرت لحاظ نمی‏كند.

34- دین اكثری

بشر در تمام شؤون زندگی فردی و اجتماعی خود، از كیفیت غذاخوردن، لباس پوشیدن، خانه‏سازی و معماری، نشستن و برخاستن، راه رفتن و خوابیدن و ... تا تشكیل حكومت، تعیین وظیفه تك تك دولتمردان و چگونگی كشورداری و نیز بیان مطالب گوناگون علمی، باید از دین دستورالعمل دریافت كند. چنین نگرشی به دین كه انسان را مؤظف به برآورده كردن همه نیازهای خود می‏كند، نگاه «اكثری‏» به دین دارد. این تلقی از دین، كاملا ناصواب و به دور از حقیقت است. (2) در واقع در این تلقی، گسترده فعالیت دین در زندگی انسان مفید به هیچ قید و یا محدود به هیچ حدی نیست و شامل همه نیازهای انسان می‏شود كه باید دین آن را برآورده شود.

ارزیابی تلقی از دین

دیدگاه اولی تفریط و دیدگاه دوم افراط است. افراط و تفریط در هر امری ناصواب است. پاسخ صحیح در این زمینه این است كه زندگی اخروی انسان، دقیقا محصول و نتیجه رفتار و اعمال دنیوی اوست. انسان حقیقتی پویا و در حال شدن است كه ساختار وجودی و شیوه زندگی آن جهان‏اش را با خود و با اعمال و رفتار خویش رقم می‏زند و در مقام گزینش شیوه‏های رفتار، باید احكام الزامی دین را رعایت كند. این دیدگاه ناب اسلامی، نه دیدگاه افراطی (اكثری) و نه نگرش تفریطی «اقلی‏» را می‏پذیرد. در واقع، دین نه انسان را رها نموده و هیچ ارتباطی بین دنیا و آخرت وی ملحوظ نكرده و نه همه نیازهای ریز و درشت زندگی دنیوی او را تامین كرده است. بلكه آنچه در ارتباط با سعادت دنیوی و اخروی اوست در دین ملحوظ شده است.

35- رویكرد برون دینی

رویكرد برون دینی، روشی است كه بدون مراجعه به دین و منابع دینی (قرآن و سنت) قلمرو دین را مشخص می‏كند كه در همین راستا، مساله «انتظار بشر از دین‏» مطرح شده است. «انتظار بشر از دین‏» به این معناست كه انسان چه نیازی به دین دارد. و توانایی دین در رفع نیاز آدمی تا كجاست.

36- رویكرد درون دینی

این رویكرد روشی است كه معتقد است‏برای ارائه تعریف دین و شناخت گسترده آن و نیز شناخت توانمندی آن باید به قرآن و سنت مراجعه كرد. و برای شناخت دین و دامنه و قلمرو آن، باید به منابع اصیل دین مراجعه نمود ... البته در مواجهه با كسانی كه اسلام را قبول ندارند، نباید از روش نقلی و آیات و روایات سود بجوییم، بلكه باید روش عقلی را در نظر بگیریم، اما در مواجهه با كسانی كه به اسلام اعتقاد دارند، ولی ادعا می‏كنند كه اسلام نسبت‏به سیاست نظری ندارد، نباید از روش عقلی صرف مدد جوییم بلكه در پی كشف دیدگاه اسلام راجع به سیاست، باید به مبانی اسلام روی آوریم و ثابت كنیم كه اسلام چه نظری راجع به سیاست دارد. (3)

37- كاتولیك

«كاتولیك‏» در زبان یونانی به معنای «عمومی‏» است. این مذهب را به این دلیل كاتولیك می‏گویند كه همه شعبه‏های دینی مسیحیت را شامل می‏شود. در حالی كه، امروزه در اصطلاح كاتولیك فقط در مورد پیروان كلیسای روم كه تحت ریاست «پاپ‏» قرار دارد به كار می‏رود. این مذهب، مهم‏ترین و بزرگ‏ترین آیین مسیحیت و پاپ پیشوای آن است.

38- ارتدوكس

«ارتدوكس‏» در لغت‏یعنی «سنتی‏»، در قرن 15 میلادی، پس از تجزیه امپراتوری روم به روم شرقی و غربی و وجود دو پایتخت «رم و قسطنطنیه‏» در تشكیلات كلیسای كاتولیك نیز تجزیه حاصل شد و كلیسای شرق كه ارتدوكس نام گرفت، از كلیسای كاتولیك روم جدا شد. پیروان كلیسای ارتدوكس عقاید برزخ، مفهوم بی‏آلایش، برائت از گمراهی و عدم امكان اشتباه پاپ را قبول ندارند. كشیشان این فرقه ازدواج می‏كنند. رئیس روحانی آنان «بطریق‏» (خلیفه) نامیده می‏شود و مشاوران مذهب را «سن سینور» گویند. عبادات دینی ارتدوكس‏ها در هفت مورد تعمید، ادای شهادت، مسح روغن مقدس، تناول، توبه، مسح بیماران و ازدواج خلاصه می‏شود.

39- پروتستان

فشار بیش از اندازه كلیسای كاتولیك و دستورهای بسیار سخت‏گیرانه آن باعث‏شد كه گروهی از روشنفكران از كلیسای روم فاصله بگیرند و راهی جدا از مذاهب كاتولیك و ارتدوكس بجویند. این گروه نخستین جریان معتبری بودند كه تاریخ مسیحیت‏به خود می‏دید. «لوتر» رهبر این نهضت‏بزرگ در سال 1488 میلادی، علیه دیدگاه روحانیت كاتولیك مبنی بر خرید و فروش گناه، بهشت و عفونامه‏های پدران روحانی، آشكارا به اعتراض برخاست.
زبان مذهبی پروتستان‏ها انگلیسی است و مراسم آنان عبارت است از: تعمید، اعتراف غیر اجباری، تناول و افطار، تلاوت كتاب مقدس، حضور در كلیسا و قرائت دعاهای لوتر و ازدواج.

40- مذهب جعفری (شیعه اثنی عشری)

شیعه اثنی عشری یا دوازده امامی پرجمعیت‏ترین فرقه شیعه است. شیعه دوازده امامی، خلافت و ولایت را پس از پیامبراكرم‏صلی الله علیه وآله متعلق به حضرت علی‏علیه السلام و بعد از آن حضرت، امامت را برای امام حسن‏علیه السلام و بعد از او، برای امام حسین‏علیه السلام تا این‏كه به حضرت مهدی (عج) منتهی شود، تلقی می‏كند.
از نظر شیعه، امام دارای ویژگی‏هایی همچون وجوب عصمت، وجوب نصب امام از جانب خدا، می‏باشد. مبانی فقهی شیعه، براساس قرآن، سنت، عقل و اجماع استوار است و به روایات معتبری كه از سوی شیعه و سنی نقل شده مانند «حدیث ثقلین‏»، «یوم الانذار» و «منزلت‏» و... برای اثبات امامت علی‏علیه السلام استدلال می‏كند. احادیث معتبر شیعه در چهار كتاب مهم (كتب اربعه) جمع‏آوری شده است: كتاب «كافی‏» (7 جلد) از مرحوم كلینی; كتاب «تهذیب احكام‏» (10 جلد) و «استبصار» (4 جلد) از شیخ طوسی و كتاب «من لا یحضر، الفقیه‏» (4 جلد) از شیخ صدوق.

41- مذهب حنفی

ابوحنیفه در كوفه به دنیا آمد و برای فراگرفتن دانش، كوشش فراوان كرد. وی یكی از شاگردان امام صادق‏علیه السلام بود و نیز نزد حماد بن ابی سلیمان از دانشمندان قرن اول و اوایل قرن دوم هجری، علوم دینی را فرا گرفت. مدتی «قاضی القضاة‏» كوفه بود. منصور دوانقی عباسی از وی خواست كه این منصب را در شهر بغداد بپذیرد، ولی او قبول نكرد. در نتیجه او به زندان رفت و در همانجا درگذشت.
پایه و اساس فقه ابوحنیفه هفت اصل است: قرآن، سنت، اقوال صحابه، قیاس، امتحان، اجماع و عرف

42- مذهب مالكی

بنیان‏گذار این مذهب، ابوعبدالله مالك بن انس است كه پیروان او را "مالكی" می‏گویند. مالك از فقهای مشهور است كه مهم‏ترین اثر او «الموطا» می‏باشد كه در آن، روایات و سنن را به ترتیب ابواب فقهی تنظیم كرده است. وی این كتاب را برای منصور عباسی نوشت و در تمام عمرش جز برای انجام اعمال حج از مدینه خارج نشد. وی استاد شافعی بود. مذهب مالكی در مدینه شكل گرفت و در حجاز، مغرب، اندلس، مراكش، الجزایر، تونس، لیبی، مصر، سودان، بحرین و كویت رواج یافت.

43- مذهب شافعی

شافعی در فلسطین متولد شد. از شاعران زبردست عصر خویش بود و در سن بیست‏سالگی به مقام «فتوی‏» رسید. در آن زمان به مدینه سفر كرد تا از محضر امام مالك استفاده كند. سپس، به یمن رفت و با«علویان زیدی‏» همفكر شد. وی ابتدا از پیروان مالك بن انس بود و با سفرهای متعدد برای خود مذهبی خاص پدید آورد. وی نظر خود را با روایات درآمیخت و مذهبی بین دو مذهب حنفی و مالكی پدید آورد.

44- مذهب حنبلی

احمد بن حنبل در سال 164 هجری در بغداد به دنیا آمد. وی فقیهی بود كه علاقه‏مند به سفر بود و برای فراگیری علوم اسلامی و حدیث‏به شام، یمن، كوفه و بصره سفر كرد. روایات پرباری را گردآوری كرد و در مجموعه‏ای به نام «مسند احمد حنبل‏» ثبت كرد. وی شاگرد شافعی بود. اما پس از مدتی از وی روی‏گردان و مذهبی مستقل بنا كرد و آن را بر پنج اصل: قرآن، سنت، فتاوی صحابه و قول بعضی از صحابه - اگر موافق كتاب و سنت‏باشد - و همه روایات موافق مرسل و ضعیف استوار كرد. (4)

پی نوشت‏ها:

1 و 2- مصباح، نشریه مركز مطالعات و پژوهش‏های فرهنگی حوزه علمیه قم، گفت و گو با آیت الله مصباح، ص 9 و 8
3- نظریه سیاسی اسلام، استاد مصباح یزدی، ج 1، ص 38 الی 42
4- در خصوص مذاهب پنج‏گانه ر.ك.به: جوان، 8، سال هفتم، شماره مسلسل 146، سال تحصیلی، 80-79، ص 24