واژه‌شناسی
نويسنده:محمد فولادی
منبع:مجله ديدار آشنا
منبع:مجله ديدار آشنا
33- دین اقلی
اگر زندگی انسان را مشتمل بر دو بخش دنیا و آخرت بدانیم و این دو بخش كاملا مجزا و مستقل از یكدیگر لحاظ شوند به گونهای كه عملكرد انسان در امور مربوط به دنیا، هیچگونه تاثیری در سرنوشت اخروی او نداشته باشد، در این صورت، بشر در امور اخروی و رابطهاش با خدا، بایستی از دین دستور بگیرد و در امور دنیوی و زندگی این جهان مجاز است آنگونه كه خود میپسندد عمل كند. این همان دیدگاه سكولاریسم یا جدایی دین از عرصههای اجتماعی است و به دیدگاه «اقلی» معروف است. (1) این تلقی ناصواب و بر خلاف گوهر دین است. در واقع، اصطلاح دین اقلی، قلمرو دین را محدود به این جهان میكند و رابطهای بین دنیا و آخرت لحاظ نمیكند.34- دین اكثری
بشر در تمام شؤون زندگی فردی و اجتماعی خود، از كیفیت غذاخوردن، لباس پوشیدن، خانهسازی و معماری، نشستن و برخاستن، راه رفتن و خوابیدن و ... تا تشكیل حكومت، تعیین وظیفه تك تك دولتمردان و چگونگی كشورداری و نیز بیان مطالب گوناگون علمی، باید از دین دستورالعمل دریافت كند. چنین نگرشی به دین كه انسان را مؤظف به برآورده كردن همه نیازهای خود میكند، نگاه «اكثری» به دین دارد. این تلقی از دین، كاملا ناصواب و به دور از حقیقت است. (2) در واقع در این تلقی، گسترده فعالیت دین در زندگی انسان مفید به هیچ قید و یا محدود به هیچ حدی نیست و شامل همه نیازهای انسان میشود كه باید دین آن را برآورده شود.ارزیابی تلقی از دین
دیدگاه اولی تفریط و دیدگاه دوم افراط است. افراط و تفریط در هر امری ناصواب است. پاسخ صحیح در این زمینه این است كه زندگی اخروی انسان، دقیقا محصول و نتیجه رفتار و اعمال دنیوی اوست. انسان حقیقتی پویا و در حال شدن است كه ساختار وجودی و شیوه زندگی آن جهاناش را با خود و با اعمال و رفتار خویش رقم میزند و در مقام گزینش شیوههای رفتار، باید احكام الزامی دین را رعایت كند. این دیدگاه ناب اسلامی، نه دیدگاه افراطی (اكثری) و نه نگرش تفریطی «اقلی» را میپذیرد. در واقع، دین نه انسان را رها نموده و هیچ ارتباطی بین دنیا و آخرت وی ملحوظ نكرده و نه همه نیازهای ریز و درشت زندگی دنیوی او را تامین كرده است. بلكه آنچه در ارتباط با سعادت دنیوی و اخروی اوست در دین ملحوظ شده است.35- رویكرد برون دینی
رویكرد برون دینی، روشی است كه بدون مراجعه به دین و منابع دینی (قرآن و سنت) قلمرو دین را مشخص میكند كه در همین راستا، مساله «انتظار بشر از دین» مطرح شده است. «انتظار بشر از دین» به این معناست كه انسان چه نیازی به دین دارد. و توانایی دین در رفع نیاز آدمی تا كجاست.36- رویكرد درون دینی
این رویكرد روشی است كه معتقد استبرای ارائه تعریف دین و شناخت گسترده آن و نیز شناخت توانمندی آن باید به قرآن و سنت مراجعه كرد. و برای شناخت دین و دامنه و قلمرو آن، باید به منابع اصیل دین مراجعه نمود ... البته در مواجهه با كسانی كه اسلام را قبول ندارند، نباید از روش نقلی و آیات و روایات سود بجوییم، بلكه باید روش عقلی را در نظر بگیریم، اما در مواجهه با كسانی كه به اسلام اعتقاد دارند، ولی ادعا میكنند كه اسلام نسبتبه سیاست نظری ندارد، نباید از روش عقلی صرف مدد جوییم بلكه در پی كشف دیدگاه اسلام راجع به سیاست، باید به مبانی اسلام روی آوریم و ثابت كنیم كه اسلام چه نظری راجع به سیاست دارد. (3)37- كاتولیك
«كاتولیك» در زبان یونانی به معنای «عمومی» است. این مذهب را به این دلیل كاتولیك میگویند كه همه شعبههای دینی مسیحیت را شامل میشود. در حالی كه، امروزه در اصطلاح كاتولیك فقط در مورد پیروان كلیسای روم كه تحت ریاست «پاپ» قرار دارد به كار میرود. این مذهب، مهمترین و بزرگترین آیین مسیحیت و پاپ پیشوای آن است.38- ارتدوكس
«ارتدوكس» در لغتیعنی «سنتی»، در قرن 15 میلادی، پس از تجزیه امپراتوری روم به روم شرقی و غربی و وجود دو پایتخت «رم و قسطنطنیه» در تشكیلات كلیسای كاتولیك نیز تجزیه حاصل شد و كلیسای شرق كه ارتدوكس نام گرفت، از كلیسای كاتولیك روم جدا شد. پیروان كلیسای ارتدوكس عقاید برزخ، مفهوم بیآلایش، برائت از گمراهی و عدم امكان اشتباه پاپ را قبول ندارند. كشیشان این فرقه ازدواج میكنند. رئیس روحانی آنان «بطریق» (خلیفه) نامیده میشود و مشاوران مذهب را «سن سینور» گویند. عبادات دینی ارتدوكسها در هفت مورد تعمید، ادای شهادت، مسح روغن مقدس، تناول، توبه، مسح بیماران و ازدواج خلاصه میشود.39- پروتستان
فشار بیش از اندازه كلیسای كاتولیك و دستورهای بسیار سختگیرانه آن باعثشد كه گروهی از روشنفكران از كلیسای روم فاصله بگیرند و راهی جدا از مذاهب كاتولیك و ارتدوكس بجویند. این گروه نخستین جریان معتبری بودند كه تاریخ مسیحیتبه خود میدید. «لوتر» رهبر این نهضتبزرگ در سال 1488 میلادی، علیه دیدگاه روحانیت كاتولیك مبنی بر خرید و فروش گناه، بهشت و عفونامههای پدران روحانی، آشكارا به اعتراض برخاست.زبان مذهبی پروتستانها انگلیسی است و مراسم آنان عبارت است از: تعمید، اعتراف غیر اجباری، تناول و افطار، تلاوت كتاب مقدس، حضور در كلیسا و قرائت دعاهای لوتر و ازدواج.
40- مذهب جعفری (شیعه اثنی عشری)
شیعه اثنی عشری یا دوازده امامی پرجمعیتترین فرقه شیعه است. شیعه دوازده امامی، خلافت و ولایت را پس از پیامبراكرمصلی الله علیه وآله متعلق به حضرت علیعلیه السلام و بعد از آن حضرت، امامت را برای امام حسنعلیه السلام و بعد از او، برای امام حسینعلیه السلام تا اینكه به حضرت مهدی (عج) منتهی شود، تلقی میكند.از نظر شیعه، امام دارای ویژگیهایی همچون وجوب عصمت، وجوب نصب امام از جانب خدا، میباشد. مبانی فقهی شیعه، براساس قرآن، سنت، عقل و اجماع استوار است و به روایات معتبری كه از سوی شیعه و سنی نقل شده مانند «حدیث ثقلین»، «یوم الانذار» و «منزلت» و... برای اثبات امامت علیعلیه السلام استدلال میكند. احادیث معتبر شیعه در چهار كتاب مهم (كتب اربعه) جمعآوری شده است: كتاب «كافی» (7 جلد) از مرحوم كلینی; كتاب «تهذیب احكام» (10 جلد) و «استبصار» (4 جلد) از شیخ طوسی و كتاب «من لا یحضر، الفقیه» (4 جلد) از شیخ صدوق.
41- مذهب حنفی
ابوحنیفه در كوفه به دنیا آمد و برای فراگرفتن دانش، كوشش فراوان كرد. وی یكی از شاگردان امام صادقعلیه السلام بود و نیز نزد حماد بن ابی سلیمان از دانشمندان قرن اول و اوایل قرن دوم هجری، علوم دینی را فرا گرفت. مدتی «قاضی القضاة» كوفه بود. منصور دوانقی عباسی از وی خواست كه این منصب را در شهر بغداد بپذیرد، ولی او قبول نكرد. در نتیجه او به زندان رفت و در همانجا درگذشت.پایه و اساس فقه ابوحنیفه هفت اصل است: قرآن، سنت، اقوال صحابه، قیاس، امتحان، اجماع و عرف
42- مذهب مالكی
بنیانگذار این مذهب، ابوعبدالله مالك بن انس است كه پیروان او را "مالكی" میگویند. مالك از فقهای مشهور است كه مهمترین اثر او «الموطا» میباشد كه در آن، روایات و سنن را به ترتیب ابواب فقهی تنظیم كرده است. وی این كتاب را برای منصور عباسی نوشت و در تمام عمرش جز برای انجام اعمال حج از مدینه خارج نشد. وی استاد شافعی بود. مذهب مالكی در مدینه شكل گرفت و در حجاز، مغرب، اندلس، مراكش، الجزایر، تونس، لیبی، مصر، سودان، بحرین و كویت رواج یافت.43- مذهب شافعی
شافعی در فلسطین متولد شد. از شاعران زبردست عصر خویش بود و در سن بیستسالگی به مقام «فتوی» رسید. در آن زمان به مدینه سفر كرد تا از محضر امام مالك استفاده كند. سپس، به یمن رفت و با«علویان زیدی» همفكر شد. وی ابتدا از پیروان مالك بن انس بود و با سفرهای متعدد برای خود مذهبی خاص پدید آورد. وی نظر خود را با روایات درآمیخت و مذهبی بین دو مذهب حنفی و مالكی پدید آورد.44- مذهب حنبلی
احمد بن حنبل در سال 164 هجری در بغداد به دنیا آمد. وی فقیهی بود كه علاقهمند به سفر بود و برای فراگیری علوم اسلامی و حدیثبه شام، یمن، كوفه و بصره سفر كرد. روایات پرباری را گردآوری كرد و در مجموعهای به نام «مسند احمد حنبل» ثبت كرد. وی شاگرد شافعی بود. اما پس از مدتی از وی رویگردان و مذهبی مستقل بنا كرد و آن را بر پنج اصل: قرآن، سنت، فتاوی صحابه و قول بعضی از صحابه - اگر موافق كتاب و سنتباشد - و همه روایات موافق مرسل و ضعیف استوار كرد. (4)پی نوشتها:
1 و 2- مصباح، نشریه مركز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه قم، گفت و گو با آیت الله مصباح، ص 9 و 8
3- نظریه سیاسی اسلام، استاد مصباح یزدی، ج 1، ص 38 الی 42
4- در خصوص مذاهب پنجگانه ر.ك.به: جوان، 8، سال هفتم، شماره مسلسل 146، سال تحصیلی، 80-79، ص 24
