رسالت صحيفة سجاديه
نويسنده:حسن منتظري
صحيفة سجاديه اين صحيفه و مجموعه نوراني كه از سوي حضرت حق جل ّ و اعلي بر لسان مبارك زين العابدين امام سجاد ـ عليهالسلام ـ نازل شده را با اين فهم و درك بشري نميتوان شناخت و به عمق معارف ارزشمند و نوراني آن دست يافت، ليكن با انس و بهرهمندي هر چه بيشتر از معارف سرشار از عشق و معرفت و غناي آن ميتوان به گوشههائي از عظمت آن دست يافت.
امام سجاد ـ عليهالسلام ـ در آن دوران خفقان و اختناق كه از سوي حاكمان ظالم اموي ايجاد شده بود آن همام تحت نظر بوده و تمامي رفت و آمد آن حضرت شديداً تحت كنترل و مراقبت آنها بود و در واقع، تشنگان حقيقت و شيعيان در آن عصر، از محضر امام و ارشادات ايشان، به طور كامل بهرهمند نبودند و در واقع نميگذاشتند كه مردم بتوانند از فيض حضور امام استفاده نمايند.
لذا در اين دوران غمانگيز، امام زين العابدين ـ عليهالسلام ـ برترين و استوارترين ابزار براي ابلاغ رسالت امامت خويش را در قالب دعا و نيايش متبلور نمود كه در حقيقت بهترين سلاحي بود كه در آن عصر خفقان، برّندهترين شمشير و زيباترين نبرد در برابر سيل هجوم ظلم، تعدّي و افكار باطل بود. اين شيوة ابلاغ رسالت به قدري در خور عظمت بود كه حضرت امام خميني(ره) از آن به عنوان قرآن صاعد ياد نموده و آنرا زبور آل محمّد مينامند و ميفرمايند: ما مفتخريم كه ادعيه حيات بخش كه او را قرآن صاعد ميخوانند از ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ است.[1]
وقتي كه به مبدأ فاعلي پيامها و معارف ارزشمند صحيفه سجاديه توجه مي نماييم، در مييابيم كه اين عبارات غني، استوار و جامع، نميتواند از زبان شخصي معمولي ارائه شده باشد. مجموع دعاهاي امام سجاد ـ عليهالسلام ـ كه به نام زيباي صحيفة سجاديه معروف شده است، پس از قرآن مجيد و نهج البلاغه، بزرگترين و مهمترين گنجينة گرانبهاي حقايق و معارف الهي است، به طوري كه از ادوار پيشين از طرف دانشمندان برجستة ما، اين صحيفه نوراني به «اخت القران»[2] و «انجيل اهل بيت ـ عليهم السلام ـ» و «زبور آل محمد ـ عليهم السلام ـ» لقب گرفته است.[3]
امام سجاد ـ عليهالسلام ـ ملقّب به القاب بينظير از سوي بزرگان شيعه و ساير فرق اسلامي بودند مانند: سيد العابدين، سيد المتقين، امين، سيدالساجدين، زين الصالحين، زكي و... .[4]
توجه به زندگاني سرشار از زهد، عبادت و معنويت آن حضرت و نيز توجه به علم متصل به منبع لا يزال الهي و استشمام بوي خوش كلام نبوي در بيانات آن حضرت و عظمت مافوق بشري آن وجود نازنين و آسماني، ما را به اين واقعيت رهنمون ميسازد كه صحيفه سجاديه داراي پيامي سترگ و رسالتي بس عظيم و غنايي بيبديل ميباشد.
ـ ابعاد مختلف عملكرد امام سجاد ـ عليهالسلام ـ در طول حيات مباركشان عبارتند از: ارشاد و هدايت امت، تربيت اصحاب خاص و كادرسازي، هشدار به عقايد غاليان، جبرگرايان، و منحرفان و دفاع جدي از حريم دين و سنّت نبوي، احتجاجات و مناظرات با افراد مختلف، دستگيري از درماندگان، تأسيس حوزة علميه، مبارزه با تهاجم فرهنگي، تفسير و تبيين معارف والاي قرآن و ترويج فرهنگ قرآني، نشر احكام و آثار تربيتي اخلاقي، تبيين معارف والاي دين در كلاس دعا و...
ـ و اما توجه به مبدأ غايي صحيفه سجاديه كه همان انگيزه نهايي آن حضرت است، اهداف الهي و رسالت عظيم آنرا نمايان ميسازد.
يكي از روشهاي تبليغي و عملكرد فرهنگي مبارزاتي امام سجاد ـ عليهالسلام ـ، تبيين معارف والاي اسلام در قالب دعا بود. از آنجا كه در زمان امام سجاد ـ عليهالسلام ـ شرايط اختناق آميزي حكمفرما بود، امام بسياري از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا و مناجات بيان ميكرد[5] و از اين طريق رسالت الهي امامت خويش را به همگان ابلاغ ميفرمود.
آري دعا و نيايش كه بهترين پيوند معنوي ميان انسان و پروردگار متعال است آثار ارزنده و بينظيري دارد كه با سير و انس با معارف ادعيه صحيفه سجاديه ميتوان رسالت و اهدافي كه در آن دنبال شده است را به موارد زير اشاره نمود:
ـ صحيفه سجاديه به منزله يك دائرة المعارف علوم بشري است كه آنچه انسان براي سعادت خويش به آن نيازمند است در آن بيان شده كه در حقيقت شامل تمامي اصول اعتقادات و فروع دين و معارف والاي توحيدي و عرفاني و اخلاقيات و... است كه از زواياي مختلف اين مباحث بيان شده است.
وقتي در آثار بسياري از بزرگان و انديشمندان شيعي سير مينماييم در مييابيم كه بسياري از مباحث خود را نشأت گرفته از معارف صحيفه سجاديه نگاشتهاند.
ـ امام سجاد ـ عليهالسلام ـ توجه كامل دارند به اينكه انقلابي بدون پشتوانه معنوي، افرادي در آن پديد ميآيند كه سست بنيان بوده و جزء گروه باد و افرادي متزلزل ميباشند كه در هر موجي خود را ميبازند و اين نيست مگر ويژگي انسانهايي كه بدون دانش و بينش اسلامي و به دور از فضايل اخلاقي رشد كردهاند. لذا با توجه به اين نياز اساسي و مسئوليت و رسالت امامت، يكي از مهمترين اهدافي كه به وضوح در صحيفه سجاديه متجلّي است تعليم، تربيت، رهنمايي به سوي خودسازي و كمالات انساني و تعالي روح انساني است.
امام در حقيقت در قالب دعا و نيايش، به بيان يك سلسلة جامع از مسايل عرفاني و فضايل اخلاقي و كمالات روحي پرداختهاند.
دعاي شريف مكارم الاخلاق صحيفه سجاديه، حاوي تعاليمي مهم و درسهاي آموزنده و انسانساز است و به هر نسبت كه افراد علاقمند و با ايمان در مضامين آن دقت كنند و محتواي آنرا به نيكي فرا گيرند و دستورهايش را عملاً به كار بندند، به همان نسبت از سعادت واقعي و كمال راستين برخوردار ميگردند و به مكارم اخلاق و سجاياي انساني متخلق ميشوند.[6]
ـ يكي ديگر از اهداف ارزشمند صحيفه سجاديه به فعليت رساندن قابليتها و استعدادهاي انساني كه در درون تمامي انسان نهفته است به گونهاي كه با انس و بهرهمندي از اين معارف نوراني ميتوان استعدادها و توانمنديهاي روحي، اخلاقي معنوي، علمي و... را شكوفا نمود.
ـ اين صحيفه، درها و روزنههاي اميد و آرزو و توكل به رحمت بيانتهاي الهي را ميگشايد. انساني كه در اين آشفته بازار دنيا همواره در تند بادهاي شياطين، به بنبستهاي لاعلاج ميرسد، هر قدر هم گنهكار و دور از معرفت ذات احديت باشد، با دل سپردن به اين صحيفه آسماني، گم شده خود را يافته و با آرامشي وصف ناشدني دل به رحمت بيانتهاي الهي ميسپارد و از غناي ادعيه آن بهرهمند ميگردد.
ـ اميد است بتوانيم هر چه بيشتر در پناه اين نازله آسماني، بهترين بهرههاي معنوي را برده و از مسير اين ادعيه گهربار كه لذت انس با آن وصف ناشدني است به مراتب والاي معرفت و يقين نائل آييم. انشاءا...
امام سجاد ـ عليهالسلام ـ در آن دوران خفقان و اختناق كه از سوي حاكمان ظالم اموي ايجاد شده بود آن همام تحت نظر بوده و تمامي رفت و آمد آن حضرت شديداً تحت كنترل و مراقبت آنها بود و در واقع، تشنگان حقيقت و شيعيان در آن عصر، از محضر امام و ارشادات ايشان، به طور كامل بهرهمند نبودند و در واقع نميگذاشتند كه مردم بتوانند از فيض حضور امام استفاده نمايند.
لذا در اين دوران غمانگيز، امام زين العابدين ـ عليهالسلام ـ برترين و استوارترين ابزار براي ابلاغ رسالت امامت خويش را در قالب دعا و نيايش متبلور نمود كه در حقيقت بهترين سلاحي بود كه در آن عصر خفقان، برّندهترين شمشير و زيباترين نبرد در برابر سيل هجوم ظلم، تعدّي و افكار باطل بود. اين شيوة ابلاغ رسالت به قدري در خور عظمت بود كه حضرت امام خميني(ره) از آن به عنوان قرآن صاعد ياد نموده و آنرا زبور آل محمّد مينامند و ميفرمايند: ما مفتخريم كه ادعيه حيات بخش كه او را قرآن صاعد ميخوانند از ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ است.[1]
تبيين رسالت صحيفه سجاديه:
براي به دست آوردن رسالت صحيفه سجاديه، توجه به دو مبدأ فاعلي و مبدأ غايي در اين صحيفه نوراني حائز اهميت است.وقتي كه به مبدأ فاعلي پيامها و معارف ارزشمند صحيفه سجاديه توجه مي نماييم، در مييابيم كه اين عبارات غني، استوار و جامع، نميتواند از زبان شخصي معمولي ارائه شده باشد. مجموع دعاهاي امام سجاد ـ عليهالسلام ـ كه به نام زيباي صحيفة سجاديه معروف شده است، پس از قرآن مجيد و نهج البلاغه، بزرگترين و مهمترين گنجينة گرانبهاي حقايق و معارف الهي است، به طوري كه از ادوار پيشين از طرف دانشمندان برجستة ما، اين صحيفه نوراني به «اخت القران»[2] و «انجيل اهل بيت ـ عليهم السلام ـ» و «زبور آل محمد ـ عليهم السلام ـ» لقب گرفته است.[3]
امام سجاد ـ عليهالسلام ـ ملقّب به القاب بينظير از سوي بزرگان شيعه و ساير فرق اسلامي بودند مانند: سيد العابدين، سيد المتقين، امين، سيدالساجدين، زين الصالحين، زكي و... .[4]
توجه به زندگاني سرشار از زهد، عبادت و معنويت آن حضرت و نيز توجه به علم متصل به منبع لا يزال الهي و استشمام بوي خوش كلام نبوي در بيانات آن حضرت و عظمت مافوق بشري آن وجود نازنين و آسماني، ما را به اين واقعيت رهنمون ميسازد كه صحيفه سجاديه داراي پيامي سترگ و رسالتي بس عظيم و غنايي بيبديل ميباشد.
ـ ابعاد مختلف عملكرد امام سجاد ـ عليهالسلام ـ در طول حيات مباركشان عبارتند از: ارشاد و هدايت امت، تربيت اصحاب خاص و كادرسازي، هشدار به عقايد غاليان، جبرگرايان، و منحرفان و دفاع جدي از حريم دين و سنّت نبوي، احتجاجات و مناظرات با افراد مختلف، دستگيري از درماندگان، تأسيس حوزة علميه، مبارزه با تهاجم فرهنگي، تفسير و تبيين معارف والاي قرآن و ترويج فرهنگ قرآني، نشر احكام و آثار تربيتي اخلاقي، تبيين معارف والاي دين در كلاس دعا و...
ـ و اما توجه به مبدأ غايي صحيفه سجاديه كه همان انگيزه نهايي آن حضرت است، اهداف الهي و رسالت عظيم آنرا نمايان ميسازد.
يكي از روشهاي تبليغي و عملكرد فرهنگي مبارزاتي امام سجاد ـ عليهالسلام ـ، تبيين معارف والاي اسلام در قالب دعا بود. از آنجا كه در زمان امام سجاد ـ عليهالسلام ـ شرايط اختناق آميزي حكمفرما بود، امام بسياري از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا و مناجات بيان ميكرد[5] و از اين طريق رسالت الهي امامت خويش را به همگان ابلاغ ميفرمود.
آري دعا و نيايش كه بهترين پيوند معنوي ميان انسان و پروردگار متعال است آثار ارزنده و بينظيري دارد كه با سير و انس با معارف ادعيه صحيفه سجاديه ميتوان رسالت و اهدافي كه در آن دنبال شده است را به موارد زير اشاره نمود:
ـ صحيفه سجاديه به منزله يك دائرة المعارف علوم بشري است كه آنچه انسان براي سعادت خويش به آن نيازمند است در آن بيان شده كه در حقيقت شامل تمامي اصول اعتقادات و فروع دين و معارف والاي توحيدي و عرفاني و اخلاقيات و... است كه از زواياي مختلف اين مباحث بيان شده است.
وقتي در آثار بسياري از بزرگان و انديشمندان شيعي سير مينماييم در مييابيم كه بسياري از مباحث خود را نشأت گرفته از معارف صحيفه سجاديه نگاشتهاند.
ـ امام سجاد ـ عليهالسلام ـ توجه كامل دارند به اينكه انقلابي بدون پشتوانه معنوي، افرادي در آن پديد ميآيند كه سست بنيان بوده و جزء گروه باد و افرادي متزلزل ميباشند كه در هر موجي خود را ميبازند و اين نيست مگر ويژگي انسانهايي كه بدون دانش و بينش اسلامي و به دور از فضايل اخلاقي رشد كردهاند. لذا با توجه به اين نياز اساسي و مسئوليت و رسالت امامت، يكي از مهمترين اهدافي كه به وضوح در صحيفه سجاديه متجلّي است تعليم، تربيت، رهنمايي به سوي خودسازي و كمالات انساني و تعالي روح انساني است.
امام در حقيقت در قالب دعا و نيايش، به بيان يك سلسلة جامع از مسايل عرفاني و فضايل اخلاقي و كمالات روحي پرداختهاند.
دعاي شريف مكارم الاخلاق صحيفه سجاديه، حاوي تعاليمي مهم و درسهاي آموزنده و انسانساز است و به هر نسبت كه افراد علاقمند و با ايمان در مضامين آن دقت كنند و محتواي آنرا به نيكي فرا گيرند و دستورهايش را عملاً به كار بندند، به همان نسبت از سعادت واقعي و كمال راستين برخوردار ميگردند و به مكارم اخلاق و سجاياي انساني متخلق ميشوند.[6]
ـ يكي ديگر از اهداف ارزشمند صحيفه سجاديه به فعليت رساندن قابليتها و استعدادهاي انساني كه در درون تمامي انسان نهفته است به گونهاي كه با انس و بهرهمندي از اين معارف نوراني ميتوان استعدادها و توانمنديهاي روحي، اخلاقي معنوي، علمي و... را شكوفا نمود.
ـ اين صحيفه، درها و روزنههاي اميد و آرزو و توكل به رحمت بيانتهاي الهي را ميگشايد. انساني كه در اين آشفته بازار دنيا همواره در تند بادهاي شياطين، به بنبستهاي لاعلاج ميرسد، هر قدر هم گنهكار و دور از معرفت ذات احديت باشد، با دل سپردن به اين صحيفه آسماني، گم شده خود را يافته و با آرامشي وصف ناشدني دل به رحمت بيانتهاي الهي ميسپارد و از غناي ادعيه آن بهرهمند ميگردد.
ـ اميد است بتوانيم هر چه بيشتر در پناه اين نازله آسماني، بهترين بهرههاي معنوي را برده و از مسير اين ادعيه گهربار كه لذت انس با آن وصف ناشدني است به مراتب والاي معرفت و يقين نائل آييم. انشاءا...
پی نوشت ها:
[1] . وصيت نامه سياسي الهي، امام خميني(ره)،ص 3، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
[2] . شيخ آقا بزرگ تهراني، الذريعه الي تصانيف الشيعه، ج15،ص 18،بيروت دارالاضواء 1378ق.
[3] . سيد عليخان مدني، رياض السالكين ص 4، قم موسسه آل البيت.
[4] . سيد جعفر شهيدي، زندگاني علي ابن الحسين ـ عليهالسلام ـ ص 7، دفتر انتشارات اسلامي، ج3،1370 ش.
[5] . مهدي پيشوايي، سيره پيشوايان، ص 270، موسسه امام صادق ـ عليهالسلام ـ، 1372ش.
[6] . محمد تقي فلقي، شرح و تفسير دعاي مكارم الاخلاق از صحيفه سجاديه ج1 ص 1، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
