دیدار در غیبت کبری

از آن چه درباره غیبت کبری و شرایط آن در روایات آمده است ، بر می آید که امکان عمومیِ دیدار حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف در دوران غیبت نیست ؛ اما در برخی دعاها تقاضای دیدار حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف مطرح شده است:
1.«اللّهم اَرِنی الطَّلعَةَ الرَّشیدَةَ و الغُرَّةَ الحَمیدَةَ و اکحُل ناظری بِنَظرَةٍ مِنّی اِلَیهِ وعَجِّل فَرَجَهُ ؛ خدایا ، آن طلعت زیبای رشید را به ما بنمایان و از پرده غیب پدیدار کن و با نگاهی بر آن جمال به چشم من سرمه کِش و در فرج آن حضرت تعجیل فرما.»1
2. «اللّهم اَرِنا وَجهَ وَلیِّکَ المَیمُوُنَ فی حَیاتِنا و بَعدَ المَنُونِ ؛ خدایا ، چهره مبارک ولی ات را در زندگی و پس از مرگ به ما بنمایان .»2
3. « هَل إلیک یَابنَ احمَدَ سَبیلٌ فَتُلقی ... مَتی تَرانا و نَریکَ ؛ ای پسر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ، آیا به سوی تو راه ملاقاتی هست ؟ ... کی می شود که تو ما را و ما تو را به چشم ببینیم؟»3
آیا در دوران غیبت کبری ارتباط با آن حضرت امکان دارد؟ آیا شیعیان و پیروان حضرت می توانند از محضر آن بزرگوار بهره مند شوند ؟ آیا امکان دیدار حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف در زمان غیبت هست؟
در این باره دو دیدگاه وجود دارد:
1.دیدگاهی که امکان دیدار و ارتباط با حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف را تأیید نمی کند و لزومی برای آن نمی بیند.
2.دیدگاهی که دیدار و ارتباط با حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف را در دوران غیبت کبری ممکن می داند.

دیدگاه نخست . عدم امکان تشرّف

گروهی از بزرگان ، بر این باورند که در زمان غیبت کبری ، امکان تشرف به محضر حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف برای شیعیان وجود ندارد و بنا بر دستور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف مدعی دیدار را باید تکذیب کرد و برای اعتقادشان دلایلی ذکر کرده اند :
الف. بخشی از توقیع حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف به علی بن محمد سَیمُری ( یاسَمُری) که در آن می فرماید: « اَلا فَمَن ادَّعَی المُشاهَدَةِ قَبلَ خُروجِ السُّفیانی و الصَّیحَةِ فَهُوَ کاذِبٌ مُفتَرٍ ؛ آگاه باشید هر کسی پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادعای دیدار مرا داشته باشد دروغ گوی افترا زننده است»4 .
ب. روایت هایی که بر ناشناخته بودن حضرت بقیة الله عجل الله تعالی فرجه الشّریف در میان مردم دلالت می کنند. امام حسن عسکری علیه السلام می فرماید: « اِنَّکُم لا تَرَونَ شَخصَهُ و لا یَحِلٌّ لَکُم ذِکرَهُ بِإسمِهِ ؛ شما شخص او را نمی بینید و بر شما جایز نیست نامش را ذکر کنید»5.
ج. روایت هایی که دلالت می کند امام مهدی علیه السلام در مراسم حج دیده نمی شود . از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: « امام قائم دو غیبت دارد. در یکی از آن ها ، در مراسم حج شرکت می کند ، مردم را می بیند ، اما مردم او را نمی بینند و نمی شناسند»6.
د. روایت هایی که بر امتحان شیعه در دوران غیبت دلالت دارد . علی علیه السلام می فرماید: « قیام او ، پس از غیبت و دوران حیرتی است که کسی بر دین خود باقی نمی ماند مگر افراد مخلص با روح یقین»7 . بنابر آن چه ذکر شد ، مشاهده حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف در غیبت کبری ممکن نیست.

دیدگاه دوم . امکان تشرّف

گروهی از عالمان شیعه بر این باورند که در غیبت کبری ، امکان ارتباط با امام زمان علیه السلام و دیدار آن حضرت وجود دارد . این دیدگاه از مرحوم سید مرتضی رحمه الله آغاز می شود و پس از وی شهرت می یابد:
الف. مرحوم سید مرتضی ( عَلَمُ الهُدی) رحمه الله در پاسخ به این اشکال « امام غایبی که هیچ کس از مردم به وی دسترسی نداشته باشند چه فایده ای دارد»؟ می نویسد: « در پاسخ می گوییم : نخستین چیزی که به آن معترفیم این است که ما قطع نداریم هیچ کس به خدمت امام نمی رسد و هیچ بشری او را ملاقات نمی کند . این امر معلوم نیست و راهی به قطع آن وجود ندارد». در جای دیگر می نویسد: « ما جایز نمی دانیم که گروه زیادی از اولیا و معتقدان به امامت ایشان ، شرفیاب محضرشان شوند و بهره گیرند»(8).
ب. به فرض که همه داستان هایی را که درباره دیدارهای گوناگون با حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف نقل شده است ، مورد نقد قرار دهیم ، مواردی وجود دارد که با توجه به قراین شایان انکار نیست ؛ مانند نجات شیعیان از برخی مشکلات ، کمک های مالی ، شفای بیماران ، پاسخ به اشکالات علمی ، آموختن دعاها و ... که در کتاب معروف نجم الثاقب موارد فراوانی از آن ها ذکر شده است.
ج. این دیدارها ممکن است به چند گونه ، اتفاق افتاده باشد:
1. دیدار حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف با عنوان واقعی و ناشناس که این نوع دیدارها فراوان اتفاق افتاده است.
2. دیدار حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف با عنوان حقیقی ایشان ، بدون این که این امر را ملاقات کننده ( پس از پایان دیدار) متوجه باشد.
3. دیدار حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف با عنوان حقیقی ایشان در حالی که دیدار کننده نیز متوجه این امر باشد که بسیار کم اتفاق افتاده است9.
د. در بخشی از دعاها که نمونه هایی از آن را ذکر کردیم ، دعا و آرزو برای دیدار حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف وجود دارد . اگر بپذیریم که مراد از دیدار ، دیدار در زمان غیبت است و نه دیدار در زمان ظهور و تعجیل در فرج ، پس اگر امکان دیدار نباشد ، در این دعاها ، در خواست محال وجود دارد!
هـ. در توقیع مبارک حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف به علی بن محمد سمری ، سخن از پایان یافتن دوران غیبت صغری و بسته شدن باب نیابت خاصه است . با توجه به مضمون توقیع ، مقصود از ادعای مشاهده ، همان ارتباطات دوران غیبت صغری است که باید مورد تکذیب قرار گیرد ؛ اما این که در برخی موارد با توجه و عنایات حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف ، کسانی از پاکان و مخلصان شایستگی ملاقات با حضرت را داشته باشند ، در اموری هدایت شوند ، مشکلات فردی و اجتماعی شان به نحوی حل شود ، و این ارتباط معنوی و هدایت به امر او ادامه پیدا کند و آمادگی برای ظهور فراهم شود ، مانعی نمی تواند داشته باشد.
و. در روایت مربوط به حضور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف در مراسم حج ، آمده است : « مردم او را می بینند و نمی شناسند».
ز. امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف در نامه ای به شیخ مفید رحمت الله می نویسد: « اگر شیعیان ما که خدا به آن ها در راه اطاعت از تو توفیق دهد ، قلب هایشان در وفا به عهد هماهنگ بود ، برکت دیدار ما برای آن ها به تأخیر نمی افتاد و سعادت مشاهده ما بر اساس حق معرفت و صداقت آن ها نسبت به ما برای آن ها فراهم می شد»10 .
ح. در برخی از کتب معتبر شیعه ، از جمله بحارالانوار مرحوم علامه مجلسی رحمه الله و کتاب الغیبه. مرحوم شیخ طوسی رحمت الله11 داستان های مختلفی درباره دیدار بعضی از اولیای خدا و انسان های مخلص و علما با امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشّریف نقل شده است که آثار بعدی یا پیامدهایی که در این دیدارها مطرح شده مؤید امکان دیدار با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشّریف در زمان غیبت کبری است.12

پی نوشت ها :

1- قمی [شیخ ] عباس (گردآوری) ، مفاتیح الجنان ، دعای عهد ، ص891.
2- همان ، زیارت سرداب مقدس ، ص872.
3- همان ، دعای ندبه ، ص886.
4- الطبرسی ، احمد بن علی ، الاحتجاج ، ج2 .
5- الکلینی ، [ ثقة الاسلام] محمد بن یعقوب ( ابوجعفر) ، اصول کافی ، ج1 ، ص332.
6- همان ، ص339.
7- الصدوق ،[الشیخ] محمد بن بابویه القمی ، کمال الدین و تمام النعمة فی اثبات الغیبة و کشف الحیرة ، ص304.
8- مجله حوزه ، ش 71-70 ، ص98.
9- صدر، [ آیت الله] سید محمد ، تاریخ غیبت کبری ، ص116.
10- الطبرسی ، احمد بن علی ، الاحتجاج ، ج2 ، ص603.
11- الطوسی ، [ الشیخ ] ابی جعفر محمد بن الحسن ، الغیبة ، ص152.
12- در مورد امکان دیدار حضرت در زمان غیبت کبری می توان به کتاب تاریخ غیبت کبری ، صدر ، [ آیت الله ] سید محمد ، از صفحه 115 مراجعه کرد .