قبر خاكى يا برزخى؟
منبع:مجله پرسمان
همان طور كه مىدانيد با خروج روح از بدن، جسم انسان هيچ گونه احساس و دركى ندارد و اگر تكه تكه هم شود، چيزى متوجه نمىشود. چطور است كه در متون دينى صحبت از شب اول قبر، سختىهاى آن، ورود نكير منكر، فشار قبر، عذاب و... مىشود در حالى كه اين موارد براى جسم بدون روح نمىتواند صادق باشد و اگر اتفاقى هم بيفتد، كاملاً روحى است و ارتباطى با جسم و محل دفن آن نخواهد داشت، ضمن اين كه عالم برزخ فاقد دو ويژگى عالم ماده است، يعنى زمان و مكان. بنابراين، اصطلاح «شب اول قبر» نيز نمىتواند صحيح باشد؟
عذاب قبر جسمانى و روحانى است، ولى جسم و بدن برزخى معذب است نه بدن مادى و دنيايى. توضيح مطلب با توجه به دو نكته روشن مىشود:
1. روح انسان پس از مرگ و انقطاع از بدن مادى، خود را با بدن برزخى و قالب مثالى مىيابد و مىبيند. در واقع آدمى با رفتن از حيات دنيوى به حيات برزخى، بدن مادى خود را رها كرده، با بدن مثالى خود متحد مىگردد؛ بدنى كه با نظام برزخى متناسب بوده و اتحادش با روح از اتحاد آن با بدن مادى در زندگى دنيوى قوىتر است. قالب مثالى موجود در خواب مىتواند ما را به بدن برزخى تا حدودى هدايت كند، هنگام خواب كه تعلق روح به بدن مادى تا اندازهاى كم مىشود و از حدود مادى تا اندازهاى آزاد مىگردد، روح خود را با يك نوع تمثيل مثالى يافته، با بدنى شبيه بدن مادى و دنيوى مىبيند. اين شاهد روشنى است كه روح انسان در صورت عدم تعلق به بدن مادى يا تعلق كمتر، قدرت تمثل به بدن مثالى مىيابد. انسان، هنگام خواب و خواب ديدن، خودش را با همان بدن مىبيند با همان شكل و تصوير و اين حكايتگر وجود بدن مثالى و قالب برزخى است كه با انتقال روح از اين عالم مادى به نظام برزخى به وجود نيامده بلكه قبلاً هم در آن نظام وجود داشته، ولى ما از آن محجوب بودهايم. اگر اين حجاب را - كه تعلق و توجه به نظام مادى و ماديات است - كنار زنيم، هم اكنون نيز خود را در آن قالب مثال متمثل مىبينيم؛ چنان كه در خواب تا حدودى كه تعلق روح به بدن مادى كم مىشود، در حالى كه بدن مادى ما در رختخواب افتاده و در حال آرامش است، خود را با بدنى مشابه با اين بدن يافته و سيرها و حركتها و فهمها و ديدنىها و شنيدنىها و خوردنىها و خواستن با آن داريم.1
ناگفته نماند، از نظر روايات وجود بدن برزخى امرى مسلم و قطعى است، چنان كه امام صادق(ع) فرمود: «اما [ارواح مؤمنان] در بدنهايى شبيه بدنهاى دنيوى آنان است2». يا در جاى ديگرى فرمود: «ارواح انسانها به صورت جسدهاى دنيوى در درختى در بهشتند3». اين روايات حكايتگر وجود بدن برزخى و مثالى در عالم برزخ است.
2. ميان قبر برزخى و قبر خاكى ارتباط خاصى حاكم است، يعنى ميان روح انسان در برزخ و بدن مادى او در قبر خاكى ارتباط وجود دارد و اين ارتباط، در اصل از ارتباط روح و بدن مادى كه در طول زندگى دنيوى با يكديگر نوعى اتحاد داشتهاند، سرچشمه مىگيرد. با قطع تعلق روح از بدن، پس از مرگ، ارتباط آنها به كلى از ميان نمىرود، بلكه نوعى ارتباط در حد پايينتر ميان روح برزخى و بدن خاكى و مادى وجود دارد البته نه در حد و اندازهاى كه در زندگى دنيوى و در دوران تعلق روح به بدن بود و نه با آن كيفيت و كميت بلكه در ميزانى ضعيفتر و با كم و كيفى ديگر. از همين رو، قبر خاكى با قبر و عالم برزخى روح ارتباطى دارد كه جاها و نقاط ديگر اين ارتباط را ندارد و به همين جهت است كه به رغم حضور روح در عالمى فوق ماده، زمان و مكان [برزخ] توجه خاصى به بدن مادى و به نقطهاى كه بدن خاكى در آن است، دارد. بر اساس همين ارتباط ميان قبر برزخى و قبر خاكى است كه دستورها و احكام خاصى در باب قبر خاكى، تشييع جنازه، كفن، دفن، حرمت قبور، استحباب زيارت قبور، دعا، طلب رحمت و مغفرت بر سر قبور و نظاير آنها در شريعت اسلامى وجود دارد.
بنابر آنچه گذشت، عذاب قبر همان عذابهاى برزخ است كه از نخستين مرتبه آن به فشار قبر تعبير مىشود.
براى مطالعه درباره مرگ و برزخ، كتاب عروج روح، آيت اللّه شجاعى از شاگردان مرحوم علامه طباطبايى توصيه مىشود. اين كتاب در عين حجم كم، بيانى عميق از مرگ و برزخ ارائه مىدهد. كتاب مذكور از آثار كانون انديشه جوان است.
عذاب قبر جسمانى و روحانى است، ولى جسم و بدن برزخى معذب است نه بدن مادى و دنيايى. توضيح مطلب با توجه به دو نكته روشن مىشود:
1. روح انسان پس از مرگ و انقطاع از بدن مادى، خود را با بدن برزخى و قالب مثالى مىيابد و مىبيند. در واقع آدمى با رفتن از حيات دنيوى به حيات برزخى، بدن مادى خود را رها كرده، با بدن مثالى خود متحد مىگردد؛ بدنى كه با نظام برزخى متناسب بوده و اتحادش با روح از اتحاد آن با بدن مادى در زندگى دنيوى قوىتر است. قالب مثالى موجود در خواب مىتواند ما را به بدن برزخى تا حدودى هدايت كند، هنگام خواب كه تعلق روح به بدن مادى تا اندازهاى كم مىشود و از حدود مادى تا اندازهاى آزاد مىگردد، روح خود را با يك نوع تمثيل مثالى يافته، با بدنى شبيه بدن مادى و دنيوى مىبيند. اين شاهد روشنى است كه روح انسان در صورت عدم تعلق به بدن مادى يا تعلق كمتر، قدرت تمثل به بدن مثالى مىيابد. انسان، هنگام خواب و خواب ديدن، خودش را با همان بدن مىبيند با همان شكل و تصوير و اين حكايتگر وجود بدن مثالى و قالب برزخى است كه با انتقال روح از اين عالم مادى به نظام برزخى به وجود نيامده بلكه قبلاً هم در آن نظام وجود داشته، ولى ما از آن محجوب بودهايم. اگر اين حجاب را - كه تعلق و توجه به نظام مادى و ماديات است - كنار زنيم، هم اكنون نيز خود را در آن قالب مثال متمثل مىبينيم؛ چنان كه در خواب تا حدودى كه تعلق روح به بدن مادى كم مىشود، در حالى كه بدن مادى ما در رختخواب افتاده و در حال آرامش است، خود را با بدنى مشابه با اين بدن يافته و سيرها و حركتها و فهمها و ديدنىها و شنيدنىها و خوردنىها و خواستن با آن داريم.1
ناگفته نماند، از نظر روايات وجود بدن برزخى امرى مسلم و قطعى است، چنان كه امام صادق(ع) فرمود: «اما [ارواح مؤمنان] در بدنهايى شبيه بدنهاى دنيوى آنان است2». يا در جاى ديگرى فرمود: «ارواح انسانها به صورت جسدهاى دنيوى در درختى در بهشتند3». اين روايات حكايتگر وجود بدن برزخى و مثالى در عالم برزخ است.
2. ميان قبر برزخى و قبر خاكى ارتباط خاصى حاكم است، يعنى ميان روح انسان در برزخ و بدن مادى او در قبر خاكى ارتباط وجود دارد و اين ارتباط، در اصل از ارتباط روح و بدن مادى كه در طول زندگى دنيوى با يكديگر نوعى اتحاد داشتهاند، سرچشمه مىگيرد. با قطع تعلق روح از بدن، پس از مرگ، ارتباط آنها به كلى از ميان نمىرود، بلكه نوعى ارتباط در حد پايينتر ميان روح برزخى و بدن خاكى و مادى وجود دارد البته نه در حد و اندازهاى كه در زندگى دنيوى و در دوران تعلق روح به بدن بود و نه با آن كيفيت و كميت بلكه در ميزانى ضعيفتر و با كم و كيفى ديگر. از همين رو، قبر خاكى با قبر و عالم برزخى روح ارتباطى دارد كه جاها و نقاط ديگر اين ارتباط را ندارد و به همين جهت است كه به رغم حضور روح در عالمى فوق ماده، زمان و مكان [برزخ] توجه خاصى به بدن مادى و به نقطهاى كه بدن خاكى در آن است، دارد. بر اساس همين ارتباط ميان قبر برزخى و قبر خاكى است كه دستورها و احكام خاصى در باب قبر خاكى، تشييع جنازه، كفن، دفن، حرمت قبور، استحباب زيارت قبور، دعا، طلب رحمت و مغفرت بر سر قبور و نظاير آنها در شريعت اسلامى وجود دارد.
بنابر آنچه گذشت، عذاب قبر همان عذابهاى برزخ است كه از نخستين مرتبه آن به فشار قبر تعبير مىشود.
براى مطالعه درباره مرگ و برزخ، كتاب عروج روح، آيت اللّه شجاعى از شاگردان مرحوم علامه طباطبايى توصيه مىشود. اين كتاب در عين حجم كم، بيانى عميق از مرگ و برزخ ارائه مىدهد. كتاب مذكور از آثار كانون انديشه جوان است.
پى نوشت:
1. خواب و نشانههاى آن، محمد شجاعى، ص 58 - 62.
2. بحارالانوار، ج6، ص 268.
3. همان، ص 269.
