سفيران چهارگانه (خاص) - حسين بن روح نوبختي

سومين نايب خاص حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف)، محدث، فقيه و متكلم شيعي ايراني، حسين بن روح نوبختي است. وي ميان شيعيان بغداد، شهرت ويژه‌اي داشت و يكي از افراد مورد اعتماد محمد بن عثمان عمري به شمار مي‏رفت.
او در سال‏هاي 305 ـ 326ق نايب امام زمان(عليه السلام) و واسطة بين حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) و شيعيان بود. حسين بن روح داراي برتري‌هاي فراواني بود؛ امّا به طور عمده شهرت و اعتبار او، به مسأله نيابتش باز مي‏گردد.
پيش از آن، محمد بن عثمان، او را حلقه اتصال بين خود و وكلاي ديگرش در بغداد قرار داده بود. وي در زمان حيات نايب دوم، در دربار عباسي نفوذ چشمگيري داشت و از ناحيه برخي مقامات دولتي كمك‏هاي مالي به او مي‏رسيد.1
نايب دوم، از دو يا سه سال پيش از درگذشت خود، با ارجاع برخي از شيعيان كه اموالي از سهم امام و غير آن پيش او مي‏بردند به حسين بن روح نوبختي، زمينه را براي نيابت وي از طرف امام زمان(عليه السلام) هموار مي‏كرد. او به كساني كه در اين موضوع دچار شك و ترديد مي‏شدند، تأكيد مي‏كرد اين دستور، از طرف امام(عليه السلام) صادر شده است.2
وي در انتصاب حسين بن روح به جانشيني خود، تأكيد فراواني مي‏كرد. گاهي به صورت انفرادي و گاهي ميان عموم شيعيان مخلص و وكلاي خويش، اين مطلب را يادآور مي‌شد. اين تأكيد، بدان علّت بود كه از طرف امامان(عليهم السلام)، سخن صريحي كه بيانگر وثاقت، امانت و نيابت حسين بن روح صادر باشد، نشده بود. از طرفي ميان وكلاي بغداد، كساني بودند كه در ظاهر ارتباط محمد بن عثمان با آنان بيشتر بود؛ از اين رو عوام و خواص شيعيان، تصور نمي‏كردند حسين بن روح به جانشيني انتخاب شود؛ بدين سبب، نايب دوم از هر فرصتي براي تبيين نيابت خود از طرف امام زمان(عليه السلام)، براي رفع شك و ترديد از آنان استفاده مي‏كرد.3
پس از وفات ابوجعفر عمري و وصيت او دربارة نصب حسين بن روح به عنوان نايب سوم امام غايب، ابوالقاسم حسين بن روح به «دارالنيابة» در بغداد آمد و بزرگان شيعه به گرد او جمع شدند.
حسين بن روح، با همكاري وكلاي بغداد و ساير مناطق، كار خويش را در جايگاه نيابت امام زمان(عليه السلام) آغاز كرد و توانست با روش عالمانه و منطقي، در بين دوست و دشمن از پذيرش بالايي برخوردار شود.
روايت‌ها، حكايت از آن دارد كه بر خلاف سفير اوّل و دوم، موقعيت حسين بن روح در جايگاه سفير امام دوازدهم بين شيعيان اماميه آشكار بود؛ به همين دليل عده‏اي از عوام اماميه، بر آن شدند كه وكلاي نواحي خود را ناديده گرفته، به طور مستقيم با خود او در تماس باشند؛ ولي رفته رفته با انجام تغييراتي در دستگاه حاكمه و بركناري برخي حاميان او، وضع دگرگون شد؛ به گونه‌اي كه وي بخشي از پايان عمر خود را در زندان به سر برد.4
از جمله حوادث مهم دوران نيابت حسين بن روح، جدا شدن ابوجعفر محمد بن علي شلمغاني (معروف به ابن ابي عزاقر) از آيين شيعي و تكفير او به دست حسين است.5

مدت نيابت

حسين بن روح، با وفات ابوجعفر محمد بن عثمان عمري، در سال 305ق منصب نيابت حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) را عهده‌دار شد و در سال 326ق وفات يافت.
بدين‌سان مدت نيابت وي نزديك به 21سال بود.
در وفات وي كه در سال 326ق بوده، هيچ اختلافي نيست، و محدثان و مورخان در اين مسأله اتفاق نظر دارند؛ ليكن در محل قبر او، اختلاف و شبهاتي وجود دارد. مسلم است كه قبر او در بغداد است؛ ولي اين كه قبر در قسمت غربي بغداد است يا قسمت شرقي، مورد اختلاف است.6

پي نوشت ها:

1. شيخ طوسی, كتاب الغيبة، ص 372، ح 343, با تصرف.
2. همان، ص 369، ح 337 و ح 335.
3. همان، ص 369، ح 336.
4. ر.ك: همان، ص 302، ح 256.
5. همان، ص 389، ح 355.
6. غفارزاده، علي، پژوهشي پيرامون زندگاني نواب خاص امام زمان (عليه السلام)، ص276.