مترجم: حمید وثیق زاده
منبع:راسخون
منبع:راسخون
رشد مغز در کودکان به تدریج رخ می‌دهد و هر منطقه از مغز آنها شروع می‌کند که به طور کارآمد با زمان عمل کند. این مقاله تمام جنبه‌های مربوط به رشد اولیه مغز آنها را پوشش خواهد داد.
مغز فرمانده کل قوا بدن ما است. بدن انسان بدون مغز نمی‌تواند عمل کند. بدن ما ممکن است با پمپ مصنوعی قلب زنده بماند اما اگر مغز کار کردن را رها کند بدن قادر نخواهد بود که حتی یک چشم بر هم بزند. همه‌ی ما با مغزی به دنیا می‌آییم که تقریباً پیشرفته است. سیم‌ها و ارتباطات زیادی درون مغز وجود دارند که به همدیگر مرتبط هستند و تنها در دوران کودکی و مراحل نوپاوگی مفید و کارآمد هستند. رشد مغز به خاطر ژن‌ها و محیط رشد کودک رخ می‌دهد. نعمت به ارث برده کودک (ژن‌ها) ساختار مغز کودک را ممکن می‌سازد اما رژیم غذایی سالم و محرک خارجی محیط هستند که مغز را به کارآمدترین شیوه مرتبط می‌سازند.
توانایی یک کودک برای صحبت کردن، چهار دست و پا رفتن، گریه کردن، خندیدن، راه رفتن، تشخیص دادن، به خاطر آوردن و غیره چیزی به جز معجزه نیست. مغز قادر است که به خاطر تعاملات و مراقبتی که توسط والدین به عمل می‌آید رشد کند. نگاه خیره‌ی ساده‌ای که یک مادر به هنگام شیر دادن به نوزاد خود می‌اندازد و یا آهنگ لالایی که توسط پدر خوانده می‌شود و غیره گام‌های رشد اولیه مغز کودک را تشکیل می‌دهند.
بنابراین نه تنها ژنتیک و تغذیه در رشد مغز ما نقش دارند بلکه تعاملات روزانه، فعالیت‌های فیزیکی، عشق و تجربه‌های روزانه می‌توانند به رشد مغز در دوران اولیه کودکی کمک کنند. مغز به کمک عوامل خارجی محیط رشد می‌کند. پنج حس بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه به رشد ساختار غیر مرتبط مغز کمک می‌کنند. کودک یاد می‌گیرد که چهره‌های اعضای خانواده، صدای پدر خود، بوی پوست مادر خود، مزه‌ی شیری که می‌نوشد و نوازش آرام مادر بزرگ خود را تشخیص دهد. بنابراین آن به مغز کمک می‌کند که سیم کشی شود و تأثیری روی معماری اولیه مغز او دارد.
وقتی که یک کودک به دنیا می‌آید بیش از 100.000.000.000 سلول در مغز وجود دارند. این سلولها نیاز دارند که ارتباط با هم دیگر را شروع کنند و در طول این تغییرات اعجاز آمیز مغز از نظریه انتخاب شایسته‌ترین داروین پیروی می‌کند. به عبارت دیگر آن سیناپس‌ها و ارتباطاتی که به ندرت توسط کودک به کار برده می‌شوند حذف می‌شوند و آنهایی که مفید هستند بعداً گسترش داده می‌شوند.
بهترین زمان برای کودک برای یادگیری و درک مفهوم‌ها که ثابت شده در طول زندگی مفید هستند، سالهای اولیه تکوینی هستند. مغز کودک 3 ساله دو برابر فعال‌تر از یک بزرگ سال است. بنابراین، بسیار مهم است که فعالیت‌های تعاملی مختلف را بپروریم که به رشد مغز کمک می‌کنند. انواع رشد مغز در دوران اولیه کودکی به صورت زیر هستند:
رشد ادراکی
• رشد حس بینایی و شنوایی
حس بینایی و شنوایی قبل از همه در کودکان رشد می‌کنند. برای رشد چنین حس‌هایی، والدین و بزرگترها باید مطمئن شوند که کودک در معرض رنگها، شکلها و صداهای متفاوت است. شما می‌توانید آویزها و زنگهای شکل دار مختلف با رنگهای روشن و زنده را روی گهواره‌ی کودک آویزان کنید که جاذبه‌ی بصری و صدای موزون و ملایم دارند که به رشد حس‌های بینایی و شنوایی کودک کمک می‌کنند.• رشد مهارت‌های زبانی
کودک شروع می‌کند که برخی صداها و تک بخشی‌هایی مثل ما، با، دا دا و غیره را از خود دربیاورد. والدین باید چنین مهارت‌های سخن گفتن را با صحبت کردن با کودک و تشویق کردن او به صحبت کردن گسترش دهند. خواندن شعر و آواز و لالایی به این فرآیند کمک می‌کند. اگر چه ممکن است که کودک معنی آنها را درک نکند اما او قادر خواهد بود که صداهای مختلف کلمات را درک کند و آنها را برای مراجع آینده در مغز خود ثبت کند.• رشد مهارت‌های حرکتی
مغز کودک شروع می‌کند که کنترل ماهیچه‌ها را به دست بگیرد. کودک شروع می‌کند که بازوها و پاهای خود را با بازیگوشی در تمام جهات حرکت دهد و این بخشی از ورزش فیزیکی و رشد مهارت‌های حرکتی او است. کودک شروع می‌کند که انگشتان را نگه دارد و اسباب بازی‌ها را محکم بگیرد بنابراین به رشد مهارت‌های حرکتی دستان، انگشتان، پاها و انگشتان پا کمک می‌کند. والدین باید در فعالیت‌های فیزیکی به کودک کمک کنند که به رشد فیزیکی بدن و مغز او کمک می‌کند.• رشد بخش عاطفی و اجتماعی
محیط سالم، گرم، دلسوزانه و دوست داشتنی که کودک دریافت می‌کند نقش مهمی در رشد مهارت‌های عاطفی و اجتماعی کودک دارد. بسیار مهم است که والدین یک محیط سالم را در خانه ایجاد کنند چون کودک نسبت به عواطف منفی موجود در اطرافش بسیار آسیب پذیر است. کودک عواطفی چون نفرت، خشم و عصبانیت، ترس و غیره را به آسانی عشق، اعتماد و همدردی با یادگیری از محیط اطرافش گسترش می‌دهد. بنابراین برای کودک عواطف مثبت و مهارت‌های اجتماعی فراوان فراهم کنید که به او کمک کند به راحتی با جامعه سازگار شود.چگونه مغز یاد می‌گیرد :
رایج‌ترین توصیه‌ای که به والدین جدید می‌شود این است که سر کودک خود را بسیار با دقت در گهواره قرار دهند. این به این خاطر است که ماهیچه‌های گردن نمی‌توانند وزن سر کودک را تحمل کنند. مغز تقریباً یک چهارم وزن بدن یک بزرگ سال را تشکیل می‌دهد و مرحله‌ی پیش از تولد زمانی است که نورون‌ها، آکسون‌ها و سیناپس‌ها شکل می‌گیرند و ارتباط برقرار می‌کنند. بیایید ببینیم که کودک چگونه مراحل مختلف رشد را طی می‌کند.
رشد در 6 هفته‌ی اول :
نوزاد برای نیازهای اولیه خود کاملاً به مادرش وابسته است. شش هفته‌ی اول زمانی است که آنها خیلی چیزها را یاد می‌گیرند و با مادرشان و دیگران ارتباط برقرار می‌کنند. در این دوران کودک:• می‌تواند ببیند :
اشیایی که تنها در فاصله‌ی 8 تا 12 اینچی هستند. این به این معنی است که او فقط می‌تواند چهره‌ی مادرش را ببیند وقتی که مادر او را خیلی نزدیک به بدنش گرفته است. به زودی بینایی نوزاد بهبود می‌یابد و شما خواهید دید که او از تمام حرکات شما پیروی می‌کند. این زمانی است که نوزاد از نگاه کردن به تصاویر و اشیا روشن و رنگارنگ همانند سیاه و سفید لذت می‌برد.• می‌تواند بشنود :
صداها و نواها اطراف او هستند. کودک وقتی که در داخل رحم مادرش بود می‌توانست بشنود. بنابراین لحظه‌ای که به دنیا می‌آید او می‌تواند فوراً صدای مادرش را تشخیص دهد.• می‌تواند احساس کند :
لامسه یکی از احساسات مهم است که نوزادان می‌توانند درک کنند. آن راهی برای ایجاد اعتماد و ارتباط با نوزادتان است. نوزاد خود را به آرامی ماساژ بدهید و او را نزدیک خود نگه دارید تا او احساس امنیت و دوست داشته شدن بکند.• می‌تواند ارتباط برقرار کند :
گریه کردن، از خود صدا درآوردن و بغ بغ کردن تمام شکل‌های ارتباطی نوزاد هستند. وقتی که نوزاد احساس گرسنگی، خستگی و خواب آلودگی می‌کند و یا درد دارد، گریه می‌کند. وقتی که می‌خواهد با شما حرف بزند او شروع می‌کند به بغ بغ کردن و از خود صدا درمی‌آورد.رشد در 3 تا 6 ماهگی :
در این سن، نوزاد بیشتر اجتماعی می‌شود و شروع می‌کند که بازی‌های ساده‌ای را با والدین خود بازی کند. نوزاد می‌فهمد که کارهای او محیط اطرافش را تحریک می‌کنند. کنترل ماهیچه بهتر شده است در نتیجه کودک تلاش می‌کند که دنیای اطراف خود را کشف کند. در این دوران کودک:• می‌تواند ببیند :
تا فاصله‌ی سه فوت می‌تواند ببیند. او اشیایی را که از کنار، بالا و یا زیر او رد می‌شوند با چشم دنبال می‌کند. نوزاد شروع می‌کند که مفهوم عمق و فاصله را گسترش دهد در نتیجه می‌تواند اشیایی را که دور از او یا نزدیک به او قرار گرفته‌اند درک کند.• می‌تواند بخورد :
این بهترین زمان برای دادن غذاهای جامد به او بعد از مشورت با پزشک است. قبل از این که هر غذای جامدی به او داده شود کودک باید راست بنشیند. این غذاها باید غنی از آهن، تک دانه و یا سبزیجات مخصوص نوزاد باشند.• می‌تواند حرکت کند :
نوزاد شروع می‌کند که غلت بزند و با کمک دیگران بنشیند همان طور که یاد می‌گیرد چیزها را محکم بگیرد. نوزاد شروع می‌کند که با انگشتان خود بازی کند و می‌تواند به انگشتان پاهای خود برسد. او شروع می‌کند که چیزها را در دهان خود بگذارد و یاد می‌گیرد که اسباب بازی‌ها را جستجو کند.• می‌تواند ارتباط برقرار کند :
نوزاد شروع می‌کند صداها و حروف صدادار بیشتری تولید کند و جیغ بزند. حالات چهره بیشتر مشخص می‌شوند و او حتی ممکن است وقتی با او صحبت می‌کنید بیشتر بغ بغ کند. کودک از لحاظ عاطفی رشد می‌کند و شروع می‌کند به واکنش دادن در رفتارهای مختلف وقتی که صدای فرد آشنا و یا غریبه‌ای را می‌شنود.رشد در 1 تا 2 سالگی :
این مرحله‌ای است که کودک یاد می‌گیرد راه برود و حرف بزند. در نتیجه کودک نیاز دارد که در تمام اوقات در این دوران راهنمایی شود. کودک نوپا در این مرحله :• می‌تواند بخورد :
همراه با خانواده 3 بار در روز می‌تواند بخورد. در این دوران ممکن است اشتها کاهش بیابد و کودک نوپا فقط یک نوع غذا را بپسندد.• می‌تواند حرکت کند :
نوپا یاد می‌گیرد که خودش راه برود. او هم چنین یاد می‌گیرد که به توپ ضربه بزند و از پله‌ها بالا برود. کودک شروع می‌کند که از انگشتش استفاده کند و یاد می‌گیرد که چیزهایی مثل قاشق را نگه دارد. این زمانی است که آنها دوست دارند چیزی بکشند و رنگ آمیزی کنند. برای کودک اسباب بازی‌هایی فراهم کنید که روی هم انباشته می‌شوند، به او حلقه‌هایی بدهید که در یک دیگر جای می‌گیرند و پازل‌های ساده‌ای بدهید تا مهارت‌های حرکتی ظریف او را گسترش دهید.• می‌تواند ارتباط برقرار کند :
این زمانی است که واژگان او افزایش می‌یابند. کودک وقتی اشیای مشخصی را در کتابها و یا تصاویر تشخیص دهد از کلمات استفاده خواهد کرد. تلفظ ممکن است صحیح نباشد اما کودک را تشویق کنید که بیشتر حرف بزند.اینها برخی مراحل رشد بودند که در دوران مرحله‌ی رشد کودک رخ می‌دهند. حال بیایید نگاهی به مراحلی بیندازیم که با توجه به سن کودک درون مغز او رخ می‌دهند.
رشد در دوران اولیه کودکی :
نقاط عطف مشخصی وجود دارند که با توجه به سن کودک درون مغز او ایجاد می‌شوند. بیایید مراحل مختلف رشد کودک را با توجه به سن او ببینیم :مراحل رشد مغز :
• سن 4 ماهگی :
مغز شروع می‌کند به کلمات و یا صداهای مختلفی که به هر زبانی تولید می‌شوند پاسخ دهد.• سن 8 تا 9 ماهگی :
مغز کودک شروع می‌کند که حافظه را گسترش دهد چون او فعالیت‌های مختلفی مثل هل دادن یک توپ در اطرافش و یا پرتاب قاشق را تجربه می‌کند.• سن 10 ماهگی :
کوودک شروع می‌کند که روی زبان تازه‌ی خودش مثل ما، با، دا دا، با با و غیره تمرکز کند و او به زبان‌های دیگری که در اطرافش صحبت می‌شوند توجه کمی می‌کند.• سن 12 ماهگی :
کودک شروع می‌کند به کلماتی که به طرز خنده دار و بچگانه صحبت می‌شوند به جای صداهای صاف و نرمال واکنش دهد. برای مثال وقتی مادر می‌گوید که "او میو میو است" نوزاد اغلب بیشتر به گربه نگاه می‌کند تا وقتی که به او بگویند "گربه را ببین". به همین دلیل اغلب گفته می‌شود که باید با کودک با زبانی صحبت کنید که او درک می‌کند.• سن 12 تا 18 ماهگی :
نوزادان و نوپاها شروع می‌کنند که حافظه‌ی خود را جستجو کنند. اگر کودک اسباب بازی را ببیند که به کوک کردن نیاز دارد آن قدر آن را کوک می‌کند تا بالاخره حرکت کند.• سن 24 ماهگی :
کودکان نوپا و پیش دبستانی افراد اطراف خود را تشخیص می‌دهند و دوستان خود را از بیگانه‌ها می‌شناسند. آنها وقتی توسط افراد ناشناس برای آنها برداشته می‌شوند گریه کردن را شروع می‌کنند.• سن 30 ماهگی :
کودک شروع می‌کند که نوعی نقشه را در ذهن خود گسترش دهد و می‌داند که چیزها در اطراف او کجا هستند.• سن 36 ماهگی :
کودک شروع می‌کند که دو احساس متفاوت را در یک زمان نشان دهد مثلاً افتادن روی زمین در حالی که بازی می‌کرد و احساس گریه داشتن اما خوشحال بودن از این که در پارک بازی می‌کند و به او خوش می‌گذرد.توانایی ذهنی کودک با انواع ویژه‌ای از یادگیری رشد می‌کند. دوره‌های قطعی ویژه‌ای وجود دارند که به او کمک می‌کنند اطلاعات ویژه‌ای را با سرعت بیشتر جذب کند. برای مثال:
• هوش عاطفی :
بهترین دوره زمانی رشد مغز صفر تا 24 ماهگی است و بهترین سن بعدی 2 تا 5 سالگی است. EQ بعداً می‌تواند در هر سنی رشد کند.• رشد حرکتی :
بهترین دوره‌ی زمانی صفر تا 24 ماهگی است و بعد از آن از 2 تا 5 سالگی با امکان رشد بیشتر امکان کاهش آن با سن وجود دارد.• بینایی :
بهترین دوره‌ی زمانی برای رشد بینایی صفر تا 2 سالگی است و بعد از آن 2 تا 5 سالگی است. بینایی ممکن است ثابت بماند و یا با افزایش سن، کاهش پیدا کند.• شنوایی :
4 تا 8 ماهگی بهترین دوره‌ی زمانی برای رشد صداهای اولیه است. پس از آن از 8 ماهگی تا 5 سالگی است. توانایی شناخت و درک صداها با افزایش سن رشد کرده و گسترش می‌یابد.• توانایی فکر کردن :
کودک شروع می‌کند که از صفر تا 48 ماهگی فکر کند، سپس از 4 تا 10 سالگی وقتی که والدین و دیگر بزرگسالان او را با میلیون‌ها سوال بمباران می‌کنند. این سنی است که کودک به طور فعالانه فکر می‌کند و در مورد اتفاقات محیط اطراف خود سوال می‌پرسد.• مهارت‌های زبان دوم :
کودک می‌تواند زبان دومی را به غیر از زبان مادری‌اش در طول دوران 5 تا 10 سالگی یاد بگیرد و درک کند. کودک بعداً می‌تواند مهارت‌های زبانی بیشتری را در هر سنی یاد بگیرد.بهترین راه برای تأثیر گذاری بر رشد مغز شرکت کردن در تعامل فعال با کودک خود است. شما باید آواز بخوانید، صحبت کنید، مطلب بخوانید و چیزهای ساده را برای کودک خود توضیح دهید تا به رشد مغز او کمک کند. مغز کودک درست مثل یک قالب پلاستیکی است که والدین هر فرمی به آن بدهند شکل آن را می‌گیرد. آن مثل یک کاغذ سفید و دست نخورده است و این که چقدر خوب نسخه‌ی اطلاعات، به دست آوردن قدرت و حالات عاطفی را روی آن بنویسید به والدین و مراقبان برمی‌گردد. شما باید فرصت‌های فراوانی را برای کودک فراهم کنید تا به او کمک کنند که مغز خود را رشد داده و شکوفا کند.
یک خانه‌ی گرم، خانواده‌ی دوست داشتنی و مراتب تحصیلی خوب رشد پیوسته‌ی مغز را در کودکان مطمئن می‌سازد. هیچ دو کودکی شبیه هم نیستند. بنابراین برخی ممکن است سریع یاد بگیرند و برای برخی زمان ببرد. هیچ کودکی را سرزنش نکنید اگر مطابق انتظارات شما عمل نکرد. این خواسته‌ی شما نیست اما رویاهای کودک است. بگذارید که کودکان با سرعت خودشان یاد بگیرند و همیشه با یک دست حمایتگر آنجا باشید. فقط مثل انیشتین زمان می‌برد که جای مناسب خود را پیدا کند، شما هرگز نمی‌دانید که کودک شما ممکن است به زمان نیاز داشته باشد تا راه خود را پیدا کند. رشد مغز را در دوران اولیه کودکی با عشق و توجه تشویق کنید.
/ج
