ويژگي‌هاي حكومت امام مهدي عليه السلام
منبع: نگین آفرینش
در بخش‌هاي قبل درباره اهداف، برنامه‌ها و دستاوردهاي حكومت امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) سخن گفته شد. در پايان به برخي از ويژگي‌هاي حكومت مانند قلمرو حكومت و مركز آن، مدت حكومت و روش كارگزاران و معرفي آنها و نيز سيره رهبر بزرگ حكومت، مي‌پردازيم.
الف. روايات بسياري كه مضمون آن چنين است، مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) زمين را پر از عدل و داد مي‌كند همان گونه كه پر از ظلم و جور شده باشد.1 كلمه «زمين» (الارض) سرتاسر كره خاكي را در بر مي‌گيرد و هيچ دليلي وجود ندارد كه معني آن را به بخشي از زمين محدود كند.
ب. رواياتي كه از تسلّط امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) بر مناطق مختلف جهان خبر داده است كه گستردگي و پراكندگي و اهميت آن مناطق، حكايت از سلطه آن حضرت بر تمامي جهان دارد و معلوم مي‌شود كه نام بردن از شهرها و كشورها در روايات از باب نمونه و مثال بوده و ميزان درك مخاطبان روايات در آن زمان نيز ملاحظه گرديده است.
در روايات مختلف از روم، چين، ديلم يا كوههاي ديلم، ترك، سند، هند، قسطنطنيه، كابل شاه و خزر به عنوان مناطقي كه امام مهدي بر آنها مسلط خواهد شد و آنها را فتح خواهد كرد نام برده شده است.2
گفتني است كه در زمان ائمه(عليهم السلام) مناطق ياد شده بر بخش‌هاي بسيار گسترده تري نسبت به زمان ما، گفته مي‌شده است. براي مثال «روم» شامل همه اروپا و حتي قاره آمريكا مي‌گرديده و مراد از چين همه شرق آسيا بوده كه شامل ژاپن نيز مي‌شود همانگونه كه «هند»، پاكستان امروز را شامل بوده است.
شهر قسطنطنيه همان استانبول است كه در جهان آن روز به عنوان مقاوم ترين شهرها و مناطق از آن ياد مي‌شده و در واقع فتح آن به پيروزي و موفقيت بزرگ شمرده مي‌شده زيرا كه يكي از راههاي اصلي ورود به قاره اروپا بوده است.
خلاصه اينكه تسلّط امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) بر مناطق حسّاس و مهم جهان حكايت از گستردگي جهاني فرمانروايي آن حضرت دارد.
ج. گذشته از روايات دسته اول و دسته دوّم، روايات متعددي در دست است كه به روشني از جهاني بودن حكومت حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) خبر مي‌دهد.
در سخني از پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله وسلم) آمده است كه خداوند متعال فرموده است:
«... من دين خود را به دست آنها (پيشوايان دوازده گانه) بر همه آئين‌ها پيروز مي‌گردانم و به دست ايشان فرمان خود را (بر همه) چيره خواهم ساخت و به (قيام) آخرين آنها ـ امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) ـ سراسر زمين را از دشمنانم پاك خواهم كرد و او را بر مشرق و مغرب زمين فرمانروا خواهم گرداند...»3
و امام باقر(عليه السلام) فرمود:
«اَلْقائِمُ مِنّا... يبْلُغُ سُلْطانَهُ الْمَشْرِقَ وَالْمَغْرِبَ وَ يظْهِرُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ دينَهُ عَلَي الدّينِ كُلِّهِ وَ لَوْكَرِهَ الْمُشْرِكُونَ...4 ؛
قائم(عليه السلام) از ما (خاندان پيامبر) است... (او كسي است كه) فرمانروايي او مشرق و مغرب (عالم) را فرا خواهد گرفت و خداوند به دست او دين خود را بر همه اديان غلبه مي‌دهد اگر چه مشركان را خوش نيايد.»
و اما مركز حكومت جهاني حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) شهر تاريخي كوفه است كه در آن زمان وسعت زيادي خواهد يافت به گونه‌اي كه شهر نجف را كه در چند كيلومتري كوفه است شامل مي‌شود و به همين دليل است كه در بعضي روايات، كوفه و در بعضي ديگر نجف به عنوان مركز حكومت نام برده شده است.
امام صادق(عليه السلام) در ضمن روايتي طولاني فرمود:
«مركز حكومت او (حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) شهر كوفه خواهد بود و محل قضاوت او مسجد (بزرگ) كوفه.»5
گفتني است شهر كوفه از ديرزمان، مورد توجّه خاندان پيامبر(صلي الله عليه و آله وسلم) و محل زمامداري حضرت علي(عليه السلام) بوده است و مسجد مشهور آن يكي از چهار مسجد معروف جهان اسلام است كه امام علي(عليه السلام) در آن نماز و خطبه مي‌خوانده است و نيز در آن به امر قضاوت مي‌پرداخته است و در نهايت در محراب همان مسجد به شهادت رسيده است.
حكومت خوبان كه با فرمانروايي امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) آغاز مي‌شود تا پايان عمر دنيا ادامه خواهد يافت و ديگر روزگار ظلم و ظالمين تكرار نخواهد شد.
در سخني كه پيش از اين از پيامبر(صلي الله عليه و آله وسلم) نقل شد آمده است كه خداوند بزرگ حاكميت آخرين پيشواي معصوم را به پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله وسلم) بشارت مي‌دهد و در پايان مي‌افزايد:
«(پس از آنكه مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) به حكومت رسيد) دولت او را دوام خواهم بخشيد و پيوسته تا قيامت، روزگار (و حاكميت زمين) را در دست اولياء ودوستان خود دست به دست خواهم كرد.»6
بنابراين نظام عادلانه‌اي كه امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) برپا خواهد كرد، دولتي است كه پس از آن براي ديگران دولتي نخواهد بود و در حقيقت تاريخ جديدي از حيات بشر شروع خواهد شد كه سراسر در زير حاكميت الهي بسر خواهد بُرد.
امام باقر(عليه السلام) فرمود:
«دولت ما آخرين دولت هاست و هيچ خاندان صاحب دولتي نمي‌ماند مگر اينكه پيش از حكومت ما، حاكم مي‌شوند تا وقتي (حكومت اهل‌بيت بر پا شد و) شيوه حكمراني ما را ديدند نگويند، اگر ما هم حاكم مي‌شديم همينگونه عمل مي‌كرديم.»7
بنابراين مدّت استمرار نظام الهي پس از ظهور، جدا از مدّت حكومت شخص امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) است كه مطابق روايات آن حضرت باقيمانده عمر خود را حاكم بوده و سرانجام چشم از جهان فرو خواهد بست.
ترديدي نيست كه مدت حكومت آن حضرت بايد به قدري باشد كه امكان تحول جهاني و استقرار عدالت در همه مناطق عالم وجود داشته باشد ولي اينكه اين هدف در چند سال قابل دسترسي است، قابل تخمين و گمانه زني نيست و بايد به روايات امامان معصوم(عليهم السلام) رجوع كرد. البته با توجه به قابليت‌هاي آن رهبر الهي و توفيق و مدد غيبي براي آن حضرت و اصحاب و ياران شايسته‌اي كه در اختيار اوست و آمادگي جهاني براي پذيرفتن حاكميت ارزش‌ها و زيبايي‌ها در زمان ظهور، ممكن است كه رسالت مهدي موعود(عجل الله تعالي فرجه الشريف) در زماني نسبتاً كوتاه انجام شود و جرياني كه بشريت در طول قرون متمادي از ايجاد آن ناتوان بوده است در كمتر از 10 سال اتفاق افتد.
رواياتي كه مدت حكومت حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) را بيان مي‌كند بسيار گوناگون است. بعضي از آنها مدت حكومت آن حضرت را 5 سال و تعدادي از آنها 7 سال و برخي ديگر 8 و 9 و 10 سال بيان كرده است. چند روايت هم مدت حكومت را 19 سال و چند ماه و بالاخره 40 سال و 309 سال بر شمرده است.8
گذشته از اينكه علّت اين همه اختلاف در روايات، روشن نيست پيدا كردن مدت واقعي حكومت از ميان اين روايات كاري دشوار است. اما بعضي از علماي شيعه با توجه به فراواني و شهرت روايات 7 سال، اين نظر را انتخاب كرده‌اند.9
و بعضي ديگر گفته‌اند مدت حكومت امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) 7 سال است ولي هر سال از سالهاي حكومت حضرت به اندازه 10 سال از سالهاي ماست كه اين مطلب نيز در بعضي روايات آمده است:
راوي از امام صادق(عليه السلام) درباره مدت حكومت حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) سؤال مي‌كند و امام مي‌فرمايد:
«(حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) هفت سال حكومت مي‌كند كه برابر 70 سال از سالهاي روزگار شماست.»10
مرحوم مجلسي مي‌فرمايد:
«رواياتي كه درباره مدت حكومت امام(عليه السلام) رسيده است بايد به احتمال‌هاي زير توجيه كرد: برخي روايات به تمام مدت حكومت اشاره دارد و برخي بر مدت ثبات و استقرار و حكومت. بعضي مطابق سال‌ها و روزهايي است كه ما با آن آشناييم و بعضي مطابق سال‌ها و ماههاي روزگار حضرت است كه طولاني مي‌باشد و خداوند به حقيقت مطلب آگاه است.»11
پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله وسلم) فرمود:
«شما را بشارت مي‌دهم به مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف).. اهل آسمان و زمين از او (و حكومت او) راضي هستند. و چگونه ممكن است كه كسي از حاكميت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) ناراضي باشد و حال آنكه براي همه جهانيان روشن مي‌شود كه صلاح امر بشر و سعادت او در همه جنبه‌هاي مادي و معنوي تنها در سايه حكومت الهي آن حضرت است.»12
بجاست در پايان اين بخش كلام جاودانه امام علي(عليه السلام) را به عنوان حُسن ختام بياوريم:
«... خداوند او را (امام مهدي را) به وسيله فرشتگان خود تأييد مي‌كند و ياران او را حفظ مي‌كند و به وسيله نشانه‌هاي خود ياريش مي‌كند و او را بر اهل زمين پيروز مي‌گرداند به گونه‌اي كه (همه) با ميل و رغبت يا به اكراه به او مي‌گروند و زمين را از عدل و داد و از روشنايي و دليل پر مي‌كند. شهرها به او ايمان مي‌آورند تا اينكه كافري نمي‌ماند جز آنكه ايمان مي‌آورد و زشت كاري نمي‌ماند جز آنكه نيكو مي‌گردد و در حكومت او درندگان با هم آشتي مي‌كنند و زمين بركت‌هاي خود را بيرون مي‌ريزد و آسمان خيرات خود را فرو مي‌بارد و گنج‌ها (ي زمين) براي او آشكار مي‌گردد... پس خوشا حال آنكه روزگار او را ببيند و سخن او را بشنود.»13
قلمرو حكومت و مركز آن
الف. روايات بسياري كه مضمون آن چنين است، مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) زمين را پر از عدل و داد مي‌كند همان گونه كه پر از ظلم و جور شده باشد.1 كلمه «زمين» (الارض) سرتاسر كره خاكي را در بر مي‌گيرد و هيچ دليلي وجود ندارد كه معني آن را به بخشي از زمين محدود كند.
ب. رواياتي كه از تسلّط امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) بر مناطق مختلف جهان خبر داده است كه گستردگي و پراكندگي و اهميت آن مناطق، حكايت از سلطه آن حضرت بر تمامي جهان دارد و معلوم مي‌شود كه نام بردن از شهرها و كشورها در روايات از باب نمونه و مثال بوده و ميزان درك مخاطبان روايات در آن زمان نيز ملاحظه گرديده است.
در روايات مختلف از روم، چين، ديلم يا كوههاي ديلم، ترك، سند، هند، قسطنطنيه، كابل شاه و خزر به عنوان مناطقي كه امام مهدي بر آنها مسلط خواهد شد و آنها را فتح خواهد كرد نام برده شده است.2
گفتني است كه در زمان ائمه(عليهم السلام) مناطق ياد شده بر بخش‌هاي بسيار گسترده تري نسبت به زمان ما، گفته مي‌شده است. براي مثال «روم» شامل همه اروپا و حتي قاره آمريكا مي‌گرديده و مراد از چين همه شرق آسيا بوده كه شامل ژاپن نيز مي‌شود همانگونه كه «هند»، پاكستان امروز را شامل بوده است.
شهر قسطنطنيه همان استانبول است كه در جهان آن روز به عنوان مقاوم ترين شهرها و مناطق از آن ياد مي‌شده و در واقع فتح آن به پيروزي و موفقيت بزرگ شمرده مي‌شده زيرا كه يكي از راههاي اصلي ورود به قاره اروپا بوده است.
خلاصه اينكه تسلّط امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) بر مناطق حسّاس و مهم جهان حكايت از گستردگي جهاني فرمانروايي آن حضرت دارد.
ج. گذشته از روايات دسته اول و دسته دوّم، روايات متعددي در دست است كه به روشني از جهاني بودن حكومت حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) خبر مي‌دهد.
در سخني از پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله وسلم) آمده است كه خداوند متعال فرموده است:
«... من دين خود را به دست آنها (پيشوايان دوازده گانه) بر همه آئين‌ها پيروز مي‌گردانم و به دست ايشان فرمان خود را (بر همه) چيره خواهم ساخت و به (قيام) آخرين آنها ـ امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) ـ سراسر زمين را از دشمنانم پاك خواهم كرد و او را بر مشرق و مغرب زمين فرمانروا خواهم گرداند...»3
و امام باقر(عليه السلام) فرمود:
«اَلْقائِمُ مِنّا... يبْلُغُ سُلْطانَهُ الْمَشْرِقَ وَالْمَغْرِبَ وَ يظْهِرُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ دينَهُ عَلَي الدّينِ كُلِّهِ وَ لَوْكَرِهَ الْمُشْرِكُونَ...4 ؛
قائم(عليه السلام) از ما (خاندان پيامبر) است... (او كسي است كه) فرمانروايي او مشرق و مغرب (عالم) را فرا خواهد گرفت و خداوند به دست او دين خود را بر همه اديان غلبه مي‌دهد اگر چه مشركان را خوش نيايد.»
و اما مركز حكومت جهاني حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) شهر تاريخي كوفه است كه در آن زمان وسعت زيادي خواهد يافت به گونه‌اي كه شهر نجف را كه در چند كيلومتري كوفه است شامل مي‌شود و به همين دليل است كه در بعضي روايات، كوفه و در بعضي ديگر نجف به عنوان مركز حكومت نام برده شده است.
امام صادق(عليه السلام) در ضمن روايتي طولاني فرمود:
«مركز حكومت او (حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) شهر كوفه خواهد بود و محل قضاوت او مسجد (بزرگ) كوفه.»5
گفتني است شهر كوفه از ديرزمان، مورد توجّه خاندان پيامبر(صلي الله عليه و آله وسلم) و محل زمامداري حضرت علي(عليه السلام) بوده است و مسجد مشهور آن يكي از چهار مسجد معروف جهان اسلام است كه امام علي(عليه السلام) در آن نماز و خطبه مي‌خوانده است و نيز در آن به امر قضاوت مي‌پرداخته است و در نهايت در محراب همان مسجد به شهادت رسيده است.
مدت حكومت
حكومت خوبان كه با فرمانروايي امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) آغاز مي‌شود تا پايان عمر دنيا ادامه خواهد يافت و ديگر روزگار ظلم و ظالمين تكرار نخواهد شد.
در سخني كه پيش از اين از پيامبر(صلي الله عليه و آله وسلم) نقل شد آمده است كه خداوند بزرگ حاكميت آخرين پيشواي معصوم را به پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله وسلم) بشارت مي‌دهد و در پايان مي‌افزايد:
«(پس از آنكه مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) به حكومت رسيد) دولت او را دوام خواهم بخشيد و پيوسته تا قيامت، روزگار (و حاكميت زمين) را در دست اولياء ودوستان خود دست به دست خواهم كرد.»6
بنابراين نظام عادلانه‌اي كه امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) برپا خواهد كرد، دولتي است كه پس از آن براي ديگران دولتي نخواهد بود و در حقيقت تاريخ جديدي از حيات بشر شروع خواهد شد كه سراسر در زير حاكميت الهي بسر خواهد بُرد.
امام باقر(عليه السلام) فرمود:
«دولت ما آخرين دولت هاست و هيچ خاندان صاحب دولتي نمي‌ماند مگر اينكه پيش از حكومت ما، حاكم مي‌شوند تا وقتي (حكومت اهل‌بيت بر پا شد و) شيوه حكمراني ما را ديدند نگويند، اگر ما هم حاكم مي‌شديم همينگونه عمل مي‌كرديم.»7
بنابراين مدّت استمرار نظام الهي پس از ظهور، جدا از مدّت حكومت شخص امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) است كه مطابق روايات آن حضرت باقيمانده عمر خود را حاكم بوده و سرانجام چشم از جهان فرو خواهد بست.
ترديدي نيست كه مدت حكومت آن حضرت بايد به قدري باشد كه امكان تحول جهاني و استقرار عدالت در همه مناطق عالم وجود داشته باشد ولي اينكه اين هدف در چند سال قابل دسترسي است، قابل تخمين و گمانه زني نيست و بايد به روايات امامان معصوم(عليهم السلام) رجوع كرد. البته با توجه به قابليت‌هاي آن رهبر الهي و توفيق و مدد غيبي براي آن حضرت و اصحاب و ياران شايسته‌اي كه در اختيار اوست و آمادگي جهاني براي پذيرفتن حاكميت ارزش‌ها و زيبايي‌ها در زمان ظهور، ممكن است كه رسالت مهدي موعود(عجل الله تعالي فرجه الشريف) در زماني نسبتاً كوتاه انجام شود و جرياني كه بشريت در طول قرون متمادي از ايجاد آن ناتوان بوده است در كمتر از 10 سال اتفاق افتد.
رواياتي كه مدت حكومت حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) را بيان مي‌كند بسيار گوناگون است. بعضي از آنها مدت حكومت آن حضرت را 5 سال و تعدادي از آنها 7 سال و برخي ديگر 8 و 9 و 10 سال بيان كرده است. چند روايت هم مدت حكومت را 19 سال و چند ماه و بالاخره 40 سال و 309 سال بر شمرده است.8
گذشته از اينكه علّت اين همه اختلاف در روايات، روشن نيست پيدا كردن مدت واقعي حكومت از ميان اين روايات كاري دشوار است. اما بعضي از علماي شيعه با توجه به فراواني و شهرت روايات 7 سال، اين نظر را انتخاب كرده‌اند.9
و بعضي ديگر گفته‌اند مدت حكومت امام مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) 7 سال است ولي هر سال از سالهاي حكومت حضرت به اندازه 10 سال از سالهاي ماست كه اين مطلب نيز در بعضي روايات آمده است:
راوي از امام صادق(عليه السلام) درباره مدت حكومت حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) سؤال مي‌كند و امام مي‌فرمايد:
«(حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) هفت سال حكومت مي‌كند كه برابر 70 سال از سالهاي روزگار شماست.»10
مرحوم مجلسي مي‌فرمايد:
«رواياتي كه درباره مدت حكومت امام(عليه السلام) رسيده است بايد به احتمال‌هاي زير توجيه كرد: برخي روايات به تمام مدت حكومت اشاره دارد و برخي بر مدت ثبات و استقرار و حكومت. بعضي مطابق سال‌ها و روزهايي است كه ما با آن آشناييم و بعضي مطابق سال‌ها و ماههاي روزگار حضرت است كه طولاني مي‌باشد و خداوند به حقيقت مطلب آگاه است.»11
مقبوليّت عمومي
پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله وسلم) فرمود:
«شما را بشارت مي‌دهم به مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف).. اهل آسمان و زمين از او (و حكومت او) راضي هستند. و چگونه ممكن است كه كسي از حاكميت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) ناراضي باشد و حال آنكه براي همه جهانيان روشن مي‌شود كه صلاح امر بشر و سعادت او در همه جنبه‌هاي مادي و معنوي تنها در سايه حكومت الهي آن حضرت است.»12
بجاست در پايان اين بخش كلام جاودانه امام علي(عليه السلام) را به عنوان حُسن ختام بياوريم:
«... خداوند او را (امام مهدي را) به وسيله فرشتگان خود تأييد مي‌كند و ياران او را حفظ مي‌كند و به وسيله نشانه‌هاي خود ياريش مي‌كند و او را بر اهل زمين پيروز مي‌گرداند به گونه‌اي كه (همه) با ميل و رغبت يا به اكراه به او مي‌گروند و زمين را از عدل و داد و از روشنايي و دليل پر مي‌كند. شهرها به او ايمان مي‌آورند تا اينكه كافري نمي‌ماند جز آنكه ايمان مي‌آورد و زشت كاري نمي‌ماند جز آنكه نيكو مي‌گردد و در حكومت او درندگان با هم آشتي مي‌كنند و زمين بركت‌هاي خود را بيرون مي‌ريزد و آسمان خيرات خود را فرو مي‌بارد و گنج‌ها (ي زمين) براي او آشكار مي‌گردد... پس خوشا حال آنكه روزگار او را ببيند و سخن او را بشنود.»13
پي نوشت ها:
1. كمال الدين، باب 25، ح 4 و باب 24، ح 1 و 7.
2. ر.ك: الغيبة نعمانى و احتجاج طبرسى.
3. كمال الدين، ج 1، باب 23، ح 4، ص 477.
4. همان، ج1، ح 16، ص 603.
5. بحارالانوار، ج 53، ص 11.
6. كمال الدين، ج 1، باب 23، ح 4، ص 477.
7. الغيبة طوسى، فصل 8، ح 493، ص 472.
8. براى آگاهى از روايات به كتاب چشم اندازى به حكومت حضرت مهدى(عليه السلام)، نجم الدين طبسى، ص173-175 رجوع شود.
9. ر.ك: «المهدى»، سيدصدرالدين صدر، ص239؛ تاريخ مابعدالظهور، سيدمحمد صدر.
10. الغيبة طوسى، فصل 8، ح 497، ص 474.
11. بحارالانوار، ج 52، ص 280.
12. بحارالانوار، ج 51، ص 81.
13. اثبات الهداة، ج 3، ص 524.
