چرايي و چگونگي تشكيل شوراي انقلاب در 22دي ماه به فرمان امام خميني

در اين نوشتار برآنيم تا هرچند بصورت ناتمام زمينه ها ، اهداف ، كارويژه ها چگونگي تشكيل شوراي انقلاب را محور بحث قرار دهيم.

پيشينه بحث

هرچند تشكيل شوراي انقلاب در پيروزي انقلاب اسلامي نقشي بسيار برجسته ايفا نمود اما اين نقش هرگز آنگونه كه بايد در مباحث مربوط به انقلاب اسلامي انعكاس نيافته است . بررسي ، مقالات و گفتگوهاي ارائه شده در اين زمينه نشانگر ضعف كمي مفرط در مورد شوراي انقلاب مي باشد.
از لحاظ كيفي آثار ارائه شده فوق الذكر به خوبي عملكرد شوراي انقلاب را بررسي و تحليل نموده اند. اما خلائي كه در اين زمينه احساس مي شود اين است كه به علت جذابيت و اهميت بالاي موضوع فوق كمتر به اين سوال كه شوراي انقلاب چرا به وجود آمد پرداخته شده است . در بيشترآثار ارائه شده يا به اين مسئله پرداخته نشده و يا به يك يا چند جمله اكتفا شده است.
اين مطلب آنجا اهميت مي يابد كه تنها با بررسي چگونگي و چرايي اين تصميم تاريخي امام ، عظمت و دورانديشي ايشان در تشكيل اين نهاد ميسور است.
در اين نوشتار برآنيم تا هرچند بصورت ناتمام زمينه ها ، اهداف ، كارويژه ها چگونگي تشكيل شوراي انقلاب را محور بحث قرار دهيم.

زمينه هاي تشكيل شوراي انقلاب

حوادثي كه پس از فاجعه 17 شهريور 57 روي داد نشان داد كه تصميم به كشتار مردم بي دفاع در اين روز يك انتحار نابودكننده براي رژيم پهلوي بود . از فرداي آنروز سير تحولاتي كه به سقوط رژيم انجاميد شتابي صدچندان گرفت .در ماه هاي باقيمانده تا بهمن اختلافات در باريان اوج گرفته بود . اختلاف و تمرد به امري عادي در بين ارتش تبديل شده بود و شاه كم كم اميد خود را از دست رفته مي ديد .
سفر امام به پاريس يك ماه پس از 17 شهريور تحقق يافت و برخلاف پيش بيني ها اين سفر دست امام را براي هدايت انقلاب باز نمود.
فضاي پيش آمده در فرانسه باعث شد تا موانع از سر راه ارتباط ايشان با يارانشان برداشته شود . بر خلاف فضاي بسته اي كه صدام براي امام خميني (ره) ايجاد نموده بود ، بعد از گذشت مدتي از ورود امام ، مسئولان فرانسوي كه در ابتدا امام را از فعاليت سياسي منع كرده بودند ، بر اساس سياست منفعت محور خود مصلحت را در عدم مقابله با نهضت اسلامي مردم ايران ديدند. با تقليل يافتن محدوديت ها رفت و آمد ياران امام براي تبادل نظر با ايشان و هدايت موثر انقلاب فرانسه آغاز شد. ايده تاسيس نهادي به نام شوراي انقلاب از دل همين رفت و آمد ها و تبادل نظرها متولد شد.
از سوي ديگر بازگشت به وطن ، يكي از مهمترين برنامه هايي امام بود. رژيم پهلوي كه از خطرات بازگشت امام خميني (ره) به وطن آگاه بود تا آنجايي كه توانست از بازگشت ايشان جلوگيري كرد.در ايام مورد بحث خلاء رهبري اجرايي نهضت اسلامي در كشور براحتي احساس مي شد. از همين رو گسترش نابساماني نيروهاي انقلاب را تهديد مي نمود. به ويژه آنكه نبود رابطه ميان مردم و امام خميني (ره) كه نقطه وحدت نيروهاي انقلاب بودند زمينه را براي بروز اختلافات فكري برخي جريانات فعال تازه كار در نهضت با پيروان مكتب فكري امام فراهم سازد.
جداي از مطالب فوق اصل مشورت اصلي مهم در اسلام و بالتبع انديشه امام بود.اين اصل در فضاي انقلابي آن زمان و در نهضتي كه بر ضد ديكتاتوري شاه شكل گرفته بود نمودي خاص داشت. رهبران و مبارزان با توجه به تصوري كه از استبداد و حكومت فردي داشتند، مايل به تكرار آن تجربه ها نبودند. به همين دليل به طور طبيعي بايد شوراي انقلاب تشكيل مي شد.
يكي ديگر از مواردي كه در بحث زمينه هاي تشكيل شوراي انقلاب قابل طرح مي باشد ، مسئله مشروعيت و مقبوليت اين تصميم مي باشد.
مردم ايران از سالها پيش از پيروزي انقلاب امام خميني (ره) را به عنوان منادي آرمانهاي ناب اسلام به رهبري نهضت خود برگزيده بودند.جبهه اي كه اعضاي آن را اكثريت مردم تشكيل مي دادند در آستانه پيروزي انقلاب اسلامي گسترده تر و منسجم تر گشت. افراد و گروه هايي كه با تكيه بر آرمان ها متفرقه اي چون سوسياليسم ، ليبراليسم و... در مبارزات خود طرفي نبسته بودند اينك به نهضت اسلامي به رهبري امام خميني (ره) پيوسته بودند.
از سوي ديگر بيدار گري ها و همچنين نفس اوج گيري نهضت اسلامي زمينه را براي گسترس بيش از پيش نهضت فراهم ساخت. در سالهاي منتهي به پيروزي انقلاب مقبوليت امام خميني (ره) و اعتماد مردم به ايشان نيازي به اثبات نداشت و اين امر با اندك نگاهي به شعارها ، خواسته ها و حتي ريشه و تاريخ قيام ها و حماسه هاي پانزده سال گذشته امر واضح و غيرقابل انكاري بود.
اين اعتماد در انديشه امام خميني (ره) جايگاه بالايي داشت . امام در پيام تاسيس شوراي انقلاب در كنار حق شرعي خود، همين مطلب را اشاره مي كند . « به موجب حق شرعي و براساس راي اعتماد اكثريت قاطع مردم ايران كه نسبت به اين جانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامي ملت ، شورايي به نام «شوراي انقلاب اسلامي» مركب از افراد باصلاحيت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق موقتا تعيين شده و شروع به كار خواهند كرد.»1
در ابتداي متن اساسنامه شوراي انقلاب نيز مي خوانيم؛ « به حول و قوه الهي بر اساس ابراز اعتماد اكثريت قاطع مردم ايران نسبت به رهبري مرجع عاليقدر امام خميني (ره) و به موجب حقوق ناشي از مقام رهبري دين ، شورايي به نام شوراي انقلاب از طرف ايشان برطبق اين اساسنامه تعيين و عهده دار وظايف مندرج در آن مي گردد...»2

تشكيل شوراي انقلاب

بنياد اين شورا در آذر ماه همان سال در پاريس و با مشورت امام خميني (ره) با ياران خود ريخته شد. شهيد آيت الله بهشتي كه در پاييز 57 به ديدار امام خميني (ره) رفت در زمينه تصميم امام مبني بر تشكيل شوراي انقلاب مي گويد
«در پاييز 57 ، امكان ملاقات با امام در فرانسه فراهم آمده بود . دوستان مختلف به ديدار ايشان در پاريس مي رفتند. يكي از مسائلي كه ايشان با دوستان مطرح مي كردند اين بود كه چه كساني هستند كه مي توانند در ساماندهي به نيروهاي عظيم بسيج شده ي مردم ايران سهيم بوده و نقشي داشته باشند و چه كساني هستند كه مي توانند پس از موفقيت در اداره ي جامعه مسئوليتي بر عهده بگيرند. بنابر اين براي ايشان دو مطلب مطرح بود : 1- كساني كه بتوانند در ايران با حضورشان به همگاني تر و گسترده تر شدن حركت اجتماعي شتاب بدهند 2- كساني كه پس از پيروزي بتوانند در اداره ي جامعه نقشي بر عهده بگيرند».3
امام خميني چند ماه قبل از پيروزي انقلاب اسلامي فرمان تشكيل شوراي انقلاب را صادر كردند كه نامه ايشان به شهيد بهشتي در همين رابطه است. به دليل شرايط اختناق و سركوب در ايران ، تشكيل اين شورا و اعضا و جلسات آن به صورت مخفي بود ، اشارات و رموز نامه نيز حاكي از آن است. نامه مذكور در تاريخ 14 آبان 1357مرقوم گشته است .متن نامه بدين شرح است:
«موضوع: ضرورت تسريع در معرفي اعضاي پيشنهادي شوراي انقلاب با هماهنگي آقاي مطهري
بسمه تعالي
ذي‌الحجه 1398
پس از اهداي سلام و تحيت ،
وقت دارد سپري مي‌شود و من خوف آن دارم كه با عدم معرفي اشخاص ، مفسده پيش آيد. بنا بود به مجرد آمدن ايشان «م. ط» [شهيد مطهري] با اشخاص مورد نظر يكي يكي و جمعي ملاقات كنيد و نتيجه را فوراً به اين جانب اعلام كنيد. و نيز مرقومي كه معرف باشد با خط و امضاي عدد معلوم بفرستيد. من در انتظار هستم و بايد عجله شود ، و نيز استفسار از بعضي آنها براي مسافرت به خارج. در هر صورت همه موضوعات كه به شما و ايشان تذكر داده شد، لازم است با عجله انجام گيرد و اگر اشخاص ديگري نيز پيدا شد ملحق شود. و السلام».4
نگراني هاي موجود در لحن امام خميني (ره) در اين نامه به خوبي گوياي اهميت بسيار بالاي شوراي انقلاب در نزد ايشان است. به دنبال نامه فوق شهيد مطهري در آبان 1357 به پاريس رفت و با امام ديدار كرد. با ورود آيت الله مطهري به فرانسه تشكيل شوراي انقلاب به صورت جدي در دستور كار قرار گرفت. امام خميني (ره) علاوه بر شهيد مطهري، از ديگر افراد مذهبي نيز كمك و مشورت مي گرفت. از جمله اين افراد مهندس مهدي بازرگان بود كه نهضت آزادي ايران را در سال 1340 تاسيس كرده و در آن تشكل به مبارزات سياسي خود ادامه داد.5 امام خميني (ره) عليرغم علم به اختلافات انديشه اي و تاكتيكي ملي مذهبي ها با آرمان ها و باورهاي خود در انقلاب اسلامي و همچنين پيوستن دير هنگام تشكل آنان به نهضت اسلامي به رهبري ايشان، به آنان فرصت حضور در سطوح بالا را اعطا نمود. در جريانات مربوط به شوراي انقلاب چه در امر تصميمات ابتدايي و چه بعد ز آن ، ملي مذهبي ها و در راس آنان بازرگان حضور داشتند.
دكتر ابراهيم يزدي از ديگر اعضاي نهضت آزادي ايران در زمينه ي دستور امام خميني (ره) به مهندس بازرگان براي عزيمت به پاريس مي گويد :
« مرحوم مطهري با دستورات و برنامه هاي معين از پاريس به ايران بر گشتند. سپس پيرو صحبت و درخواست [امام] خميني، من به ايران زنگ زدم و با مرحوم مهندس بازرگان صحبت و دعوت كردم كه بيايند پاريس»6 .
بدين ترتيب مهندس بازرگان نيز به پاريس رفت و در طي همين سفر رهبري امام خميني (ره) را رسماً پذيرفت.
امام خميني (ره) در 18 دي 57 پاسخ به نماينده زيس جمهور فرانسه كه حامل پيامي از جانب كارتر براي امام بودند ، اظهار داشتند:
« تاكيد مي كنم اگر بخواهيد آرامش در ايران حاصل شود، راهي جز اين نيست كه نظام شاهنشاهي كه قانوني نيست كنار برود و ملت را به حال خود باقي بگذارند تا من يك شوراي انقلابي تاسيس كنم از اشخاص پاكدامن براي نقل قدرت ، تا امكان مناسب جهت حكومت مبعوث ملت انجام گيرد.»7
در نهايت موجوديت شوراي انقلاب به عنوان اولين و بنيادي ترين اركان قدرت سياسي و عالي ترين نهاد تصميم گيري در كشور بعد از امام خميني (ره)، در تاريخ22 دي ماه 1357 و به فاصله يك ماه مانده به پيروزي انقلاب اسلامي با پيام امام رسما اعلام شد:
«بسم الله الرحمن الرحيم
سلام و تحيت بر ملت قهرمان و شريف ايران! سلام بر شهداي راه حق
اكنون كه روز پيروزي ملت شجاع نزديك مي‌شود ، اكنون كه خون‌هاي پاك عزيزان بي‌گناهي كه براي دفاع از حق و حقيقت به دست جلادان خون‌آشام شاه بر زمين ريخته شده است بارور مي‌گردد، لازم مي‌دانم مراتب ذيل را به اطلاع ملت ايران و مردم جهان برسانم:
1 - به موجب حق شرعي و براساس راي اعتماد اكثريت قاطع مردم ايران كه نسبت به اين جانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامي ملت، شورايي به نام «شوراي انقلاب اسلامي» مركب از افراد باصلاحيت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق موقتاً تعيين شده و شروع به كار خواهند كرد. اعضاي اين شورا در اولين فرصت مناسب معرفي خواهند شد. اين شورا موظف به انجام امور معين و مشخصي شده است؛ از آن جمله ماموريت دارد تا شرايط تاسيس دولت انتقالي را مورد بررسي و مطالعه قرار داده و مقدمات اوليه آن را فراهم سازد. دولت موقت در اولين فرصت كه مناسب و صلاح دانسته شود به ملت معرفي و شروع به كار خواهد نمود... ».8
صدور اين پيام، 22دي ماه را به نقطه عطفي از براي نهضت اسلامي تبديل نمود. تا پيش از آن تاريخ نيرو هاي انقلاب نمي دانستند انتقال قدرت چگونه صورت مي گيرد. همچنين بعضي فرصت طلبان تصور مي كردند از حيث تشكيل حكومت و سازماندهي و اداره امور نارساييهايي وجود دارد و در صدد بر آمده بودند كه طرح و نقشه ارائه نموده و خود عهده دار اين مرحله باشند. حتي دسته هايي تنها به همين منظور اعلام موجوديت نمودند.9 اين نخستين بار بود كه رسماً از سوي رهبر‌كبير انقلاب، تشكيلات و برنامه‌هاي آينده حكومت اسلامي اعلام مي‌شد.
اعلام رسمي موجوديت شوراي انقلاب از سوي امام خميني (ره)، رژيم و رسانه هاي جمعي را به تكاپو انداخت تا از هويت اعضاي آن اطلاع پيدا كنند .ولي پنهانكاري درست اعضاي شوراي انقلاب باعث شد تا نه عوامل رژيم موفق به شناسايي آنان شوند و نه رسانه هاي جمعي اطلاعي از آن به دست بياورند. 10 روزنامه اطلاعات در مطلبي با عنوان «خبر نگاران تلاش گسترده اي براي اطلاع يافتن از اعضاي شورا آغاز كرده اند» در زمينه اعضاي شوراي انقلاب مي نويسد ؛
«صبح امروز روزنامه هاي پاريس كم و بيش نام هاي مشابهي را از اعضاي شورا انتشار داده اند كه قطب زاده، يزدي، بني صدر، بازرگان، و مدني از آن جمله هستند، ولي اين نام ها بيشتر در حد يك شايعه است».11
حجت الاسلام هاشمي رفسنجاني مي گويد؛
«قبل از پيروزي انقلاب به خاطر مسائل امنيتي، شوراي انقلاب كاملاً سري بود و رژيم تا پايان عمرش نتوانست چيزي از آن شناسايي كند و به همين جهت صورت جلسه تهيه نمي شد و هيچ گونه اثر قابل استناد به جاي نمي گذاشتيم.».12
مخفي نگاه داشته شدن اسامي اعضاي شوراي انقلاب نه تنها موجب مصون ماندن آنان از گزند عوامل رژيم پهلوي گشت ، بلكه باعث شد كه سران رژيم در تحليل اوضاع دچار اشتباهي فاحش گردند. چه، اينكه با توجه به حضور امام خميني (ره) در فرانسه ، تصور همگان اين بود كه شورا در خارج تشكيل شده و به فعاليت خواهد پرداخت. اين امر دست اعضاي شوراي انقلاب را در كشور براي تسريع و توسعه اقدامات خود بازتر گذاشت.

اهداف تشكيل شوراي انقلاب

مروري بر اهداف تشكيل شوراي انقلاب ،نشانگر آن است كه هم اصل تاسيس شوراي انقلاب و هم وظايفي كه بر عهده آن گذاشته شده بود از دور انديشي و دقتي موشكافانه رهبر انقلاب و يارانشان سرچشمه گرفته است.
پر واضح است كه رسيدن به تمام آنچه امام خميني (ره) و يارانشان در زمان تاسيس شوراي انقلاب در ذهن داشتند به راحتي ميسور نمي شد. چه ،اينكه ممكن است آنان اهدافي را در اين خصوص در ذهن داشته اند كه در تاريخ ثبت نگرديده و از سوي ديگر ممكن است تاسيس شوراي انقلاب براي نهضت اسلامي بركاتي به همراه داشته كه جزء اهداف اوليه امام و نزديكان ايشان از تاسيس شورا نبوده است. به هر روي مواردي كه بدان اشاره خواهد شد را مي توان جزء اهداف تاسيس شوراي انقلاب و يا كارويژه هاي آن پيش از پيروزي انقلاب اسلامي دانست ؛
سه هدف ساماندهي انقلاب ، وارد آوردن آخرين ضربات به پيكر نيمه جان رژيم سفاك پهلوي و كمك به اداره كشور پس از پيروزي را مي توان از اصلي ترين و كلي ترين اهداف تاسيس شوراي انقلاب دانست. در حالي كه شاه آخرين تلاشها را براي استمرار رژيم سلطنت انجام مي داد و قدرتهاي حاكم بر منطقه هم كوشش داشتند راه حل مناسبي كه با منافعشان تطبيق داشته باشد بيابند همه نيروهاي مخالف انقلاب به تشكيل حكومت بختيار رضايت دادند و به توافق رسيدند. به خصوص آمريكا مستقيما مسئوليت نگهداري بختيار را بر عهده گرفته و تمام كوشش هاي باطن و ظاهر را به كار مي گرفت تا به نحوي شعله هاي انقلاب ولو به صورت موقت خاموش سازند. در اين ميان رهبري انقلاب به موقع ضربات مهلكي را بر رژيم در حال احتضار وارد مي ساخت كه تشكيل شوراي انقلاب يكي از همين تصميمات كوبنده بود.13
تاسيس شوراي انقلاب از جهات متعدد به تسريع در سرنگون ي رژيم پهلوي و ساماندهي و تقويت انقلاب كمك نمود كه اين جهات را مي توان بخشي از اهداف جزئي تر تاسيس شورا دانست ؛
1. ارايه تصويري فرهنگي و انساني از انقلاب در داخل و خارج
جداي از تلاش هايي كه شوراي انقلاب در راستاي معرفي چهره انقلاب اسلامي انجام داد ، نفس تصميم امام به تاسيس شوراي انقلاب كمك شاياني به ابهام زدايي از اذهان ملت ها و دولتها و همچنين معدود هموطناني داشت كه هنوز واقعيات انقلاب و انديشه هاي برگرفته از اسلام امام خميني (ره) را درك نكرده و باور نداشتند كه ايران پس از 2500سال از حكومتي مردمي برخوردار گشته است .
تكيه بر شورا و مشورت ، ايجاد فضايي براي هم انديشي انديشه هاي متفاوت و استقبال از عضويت كساني كه تا ديروز راهي جداي از نهضت داشتند در اين شورا، توانست به ارائه تصويري فرهنگي و انساني از انقلاب در داخل و خارج كمك نمايد.
2و3 . كاهش روحيه شاه ، ارتش و حاميان خارجي رژيم و تقويت روحيه نيروهاي انقلاب
امام خميني (ره) با روح الهي خود چنان به نصرت الهي و سرنگون ي رژيم سلطنت يقين داشتند كه در فاصله چند ماه مانده به پيروزي انقلابي كه در آن زمان بسياري پيروزي آن را امري عجيب و دور مي پنداشتند ، به برنامه ريزي ريز و دقيق در خصوص انتخابات مسئولان بعدي كشور پرداختند. اين يقين و اطمينان در 22 دي ماه 57 جهاني شد. نفس اعلام رسمي تاسيس شورايي كه وظيفه آن انتقال قدرت از رژيم پهلوي به دولت انقلابي مي باشد به معناي مهر انقضا و پايان يافته تلقي نمودن كار رژيم شاه بود. اين امر اثر تخريبي بسياري در روحيه رژيم و حاميانش به جاي گذارد. اينك آنان كم كم انتقال رسمي قدرت را به نيروهاي انقلاب مي ديدند. امري كه پيشتر هرگز آن را باور نداشتند. براي سران رژيم پهلوي چاره اي جز فرار باقي نمانده بود. آنان يك به يك مخفيانه و با تنها گذاردن همدستانشان از كشور مي گريختند. اوضاع در ميان نظاميان نيز بهتر از اين نبود. آنان يا از كشور فرار نموده و يا به صف نيروهاي انقلاب پيوستند.
اما در ديگر سو مردم انقلابي قرار داشتند.آنان شاهد به خاك و خون كشيده شدن هزاران هم سنگر خود بودند و از سويي بختيار را مي ديدند كه با اطمينان از بقاي خود و گذرا بودن «طوفان» سخن مي گفت. اعلام تاسيس شوراي انقلاب و در حقيقت اعلام مرگ رژيم پهلوي به طرز شگرفي بر روحيه آنان تاثير گذاشت و قدم هاي آنان را در مبارزه با طاغوت راسخ تر ساخت. اين امر به مردم كه پيروزي را نزديك مي‌ديدند دلگرمي بيشتري بخشيد و در كنار مبارزات حيات بخش انقلاب، نشانه‌هاي يك حركت سازنده را براي آينده انقلاب آشكار كرد.
4. گفتگو با برخي مسئولان رژيم بويژه نظاميان با هدف كاهش هزينه هاي انقلاب و تسريع در تحقق آن با كمترين خشونت
نحوه برخورد با ارتش به عنوان مركز ثقل قدرت حكومت توسط امام، در تاريخ انقلابهاي جهان منحصر به فرد و بي نظير مي باشد. جلوتر از همه و حتي فرماندهان نظامي و نخبگان حاكم، امام دريافته بود كه ارتش از دو قشر بالا و پايين تشكيل شده است. از اين رو سعي وافري به عمل آورد كه مردم با ارتش با احترام برخورد كرده و از اهانت به آنها و مقابله هاي احتمالي مسلحانه اجتناب ورزند. نيز به تبعيت از ايشان، ارتش را برادر خطاب كرده و در مناسبت هاي مختلف به دادن گل و شعار برادر ارتشي: چرا برادركشي، اكتفا مي كردند. تحمل اين روش براي مردم بويژه جوانان مبارز سخت بود، اما تحمل و شكيبايي، پيامدهاي مثبت اين روش را ظاهر ساخت و مردم در شرايط حساس و تاريخي مبارزه، پيوستن ارتش به مردم كه به منزله تير خلاص به رژيم بود مشاهده كردند14 .
رويكرد فوق در كنار مسائلي چون وضعيت آشفته دستگاه هاي حكومتي، فرار شاه، افزايش احتمال پيروزي انقلاب اسلامي ،اختلافات دروني بسيار در ميان قواي نظامي ،فرار نظاميان در سطوح مختلف و گرايش نسبي برخي مقامات نظامي به انقلاب زمينه هاي گفتگو ميان شوراي انقلاب و سران نظامي را جهت جذب آنان به سوي نهضت اسلامي و يا حداقل پيشگيري از برخورد آنان با نيروهاي انقلاب فراهم آورد.اين گفتگو ها مثمر ثمر واقع گشت تشتت قواي نظامي شاه را گسترش داد. نفس وجود اين گفتگو ها امري مخفي نبود . امام خميني (ره) در پاسخ به خبرنگاري كه پرسيد« آيا تا به حال تماسي با رهبران ارتش داشته ايد؟ اگر نداشتته ايد ، در آينده تماس مي گيريد؟» ، فرمودند: «تماس في الجمله بوده است .اگر مقتضي بدانيم باز هم تماس حاصل مي كنيم. آنها را دعوت به صلاح خود و ملت مي كينم. اميدواريم آنها هدايت شوند. ملت از آنها و آنها از ملت هستند. آنها نبايد در مقابل ملت مسلسل به كار ببرند . عظمت ملت، عظمت كشور است و عظمت كشور عظمت ارتش.»15
يكي از اين ديدارها ، قرار ديدار ژنرال قره باغي رئيس ستاد ارتش وقت با اعضاي شوراي انقلاب بود. شهيد بهشتي در اين با ره مي گويد:
«روزي قره باغي و چند نفر از كارگردانان ارتش گفتند كه مي خواهيم با اعضاي شوراي انقلاب مذاكره كنيم. اين موضوع در شورا بحث شد و اعضا ضمن توافق، مرا به عنوان طرف مذاكره كننده مامور كردند. موضوع را با امام مطرح كرديم ايشان نيز تاييد كردند. قرار بود ديدار در منزل من باشد ولي يك روز مانده به قرار، امراي ارتش آن را لغو كردند، با اين بهانه كه ما در منزل شما امنيت نداريم ولي دو سه روز بعد ، ژنرال مقدم به منزل من آمد . مهندس بازرگان هم بود و مذاكره حول و حوش ارتش و انقلاب صورت گرفت.»16
آقاي هاشمي با تاكيد بر اين هدف شوراي مي گويد:
« سياست كلي اين بود كه عوامل رژيم را به هر ترتيب با مذاكره سرگرم كنيم و تا آنجا كه ممكن است نگذاريم كار به خشونت بكشد تا مردم آماده تر بشوند » 17
اين مذاكرات در مواردي چون بحث استعفاي بختيار به بن بست رسيد و البته در مواردي چون بازگشت امام خميني (ره) به ميهن به ثمر نشست.
5 . ايفاي نقش رهبر انقلاب در داخل در ايام حضور امام در پاريس
شهيد مطهري درباره ي شرايط و فلسفه پيدايش شوراي انقلاب ، به مهندس عزت الله سحابي توضيح مي دهد كه در پاريس در حضور حضرت امام مطرح شد كه در حال حاضر نهضت در ايران به صورت انقلاب در آمده و حركت اين انقلاب بدون رهبري درست امكان پذير نيست. رهبر اصلي امام است ولي اولا امام در ايران نيست و ثانيا به تنهايي نمي توانند به همه كاره رسيدگي كنند، در نتيجه در پاريس تصميم گرفته شد كه شوراي انقلاب تشكيل شود.يك شاخه ي آن در ايران و شاخه ي ديگرش در اروپا به دست اطرافيان امام باشد.18
با اوج گيري نهضت اسلامي عوامل رژيم بسان غريقي به هر راهي براي نجات رژيم پهلوي متوسل مي شدند و در كنار كشتار ها تلاش مي نمودند با فريب مردم از راه هاي مختلفي چون وعده محدود نمودن اختيارات شاه و يا به قدرت رساندن به اصطلاح ميانه روها نهضت را كمرنگ سازند. طبيعي است كه در اين شرايط نهضت بيش از هر زماني به حضور رهبر نياز داشت و خلا رهبري اجرايي در داخل براحتي احساس مي شد. شوراي انقلاب بهترين وسيله براي مبارزه با نابساماني هاي نيروها ي انقلاب بود . تصميم گيري به موقع امام خميني (ره) در مورد تاسيس شورا توانست خلاء فوق را جبران سازد. طبيعي است كه هدايت نهضت در بسياري موارد نياز به تصميم گيري فوري داشت و يا برخي مسائل جزئي تراز آن بود كه نياز به نظر مستقيم امام خميني (ره) داشته باشد.در اين ميان شوراي انقلاب نقش رهبر انقلاب در داخل را برعهده گرفته و بخوبي آن را به انجام رساند.
جداي از اين مطلب شوراي انقلاب نقش مجري دستورات امام را در داخل برعهده داشت و همچنين تصميمات اصلي همه به اطلاع امام خميني (ره) مي رسيد و پس از كسب تكليف به مرحله اجرا در مي آمد.19
ذكر اين نكته نيز ضروري است كه شوراي انقلاب علاوه بر اينكه به فرمان امام خميني (ره) نقش هدايت انقلاب را در داخل كشور بر عهده داشتند ، خود بخشي از ميليونها مبارزي بودند كه مستقيما در بطن مبارزات قرار داشته و وظيفه نظام بخشي به آن را به دوش مي كشيدند. سازماندهي تظاهرات ميليوني مردم تهران در روز هاي تاسوعا و عاشورا مصداقي از اين تلاشهاست.
6. ايفاي نقش رابط ميان مردم و امام خميني (ره)
عليرغم مخفي بودن اسامي اعضاي شوراي انقلاب در بدو امر ، آنان با تكيه بر اعتبار خود مردم را با انديشه ها و خواسته هاي امام خميني (ره) آشنا مي ساختند و همچنين به مردم بر اساس افكار و تصميمات امام ،جهت مي دادند و از سويي خواسته هاي مردم را به اطلاع امام خميني (ره) مي رساندند و در مواردي به دستور و يا اذن ايشان ،خود مسئول رسيدگي به اين خواسته ها مي شدند. تامين سوخت مصرفي مردم از جمله اين موارد مي باشد.
7. ايفاي نقش رهبري در شرايط اضطراري (پس از پيروزي انقلاب اسلامي )
يكي از اهداف پيش بيني شده در تاسيس شوراي انقلاب انتقال موقت قدرت از امام خميني (ره) به شوراي انقلاب در زماني محتمل الوقوع است كه ايشان به هر دليلي قادر به راهبري كشور نباشند.
اين هدف در اساسنامه شوراي انقلاب ذكر شده است. در ماده هفت اين اساسنامه تصريح شده است:« در صورت عدم امكان دسترسي به امام خميني (ره) ،به علتي از قبيل مسافرت بيماري فوت و ... ،شوراي انقلاب داراي همان اختياراتي خواهد بود كه امام خميني (ره) دارا مي باشد.»20
8 . تبيين راه انقلاب و جلوگيري از نفوذ و سوء استفاده گروه هاي انحرافي
همانگونه كه اشاره شد، در آستانه پيروزي انقلاب اسلامي گروه هايي كه از نظر فكري سنخيتي با تفكر اسلام ناب امام خميني (ره) نداشتند نيز براي سهم خواهي به تكاپو افتادند. آنها به طور گسترده اي تلاش نمودند تا مردم را به سوي خود جذب نموده و با گنجاندن شعارهاي خود در بين شعارهاي اصيل مردم زمينه را براي ادعاهاي بعدي در زمينه مطالبه «سهم» خود از انقلاب اسلامي فراهم سازند. پيروان انديشه هاي ماركس از جمله اين افراد بودند و البته برخي گروه هاي سكولار نيز چنين وضعيتي داشتند.
امام خميني (ره) با تاسيس شوراي انقلاب به اصطلاح آب پاكي را بر دستان آنان ريخته و شوراي انقلاب كه نخستين نهاد رسمي حكومت آينده و نمادي از تفكر حاكم بر اين حكومت بود را مجمع افرادي معرفي نمودند كه منحرفين و فرصت خواهان جايگاهي در آن ندارند؛
ايشان با احراز شرايطي چون صلاحيت فردي ، اسلام ، تعهد ، و مورد وثوق بودن خطوط قرمز مسئولان نظام اسلامي را مشخص نموده و افراد و گروهك هايي كه خود را از اين شرايط محروم ساخته بودند و نام خود را در اين شورا نيافته بودند ، نوميد كردند.ايشان همچنين مردم مسلمان را در اين خصوص آگاه ساخته و زمينه هاي گرايش آنان را به تفكرات فوق الذكر ، بيش از پيش محدود ساختند.
9. معرفي مسئول دولت و زمينه سازي جهت انتقال قدرت به آن
يكي از مهمترين اهداف تاسيس شوراي انقلاب معرفي افراد شايسته براي پذيرش مسئوليت در حكومت اسلامي و فراهم آوردن زمينه هاي قانوني به قدرت رسيدن دولت موقت بود.
اين هدف رسمي ترين هدف تاسيس شوراي انقلاب بود . امام خميني (ره) در تمام اشارات خود به تاسيس شورا ، زمينه سازي براي تشكيل دولت موقت را به عنوان هدف مطرح مي ساختند. بديهي است كه بجز اين مورد ، ساير اهداف ذكر شده سري بوده و يا دليل و مصلحتي براي بازگويي آن وجود نداشته است و تنها از رفتارهاي بعدي شوراي انقلاب مي توان به اين اهداف پي برد.
حضرت امام خميني (ره) در 25 دي 1357 و در مصاحبه‌ خبرنگار كانال يك تلويزيون فرانسه با ايشان مي فرمايند:
«هدف اين است كه «شوراي انقلاب» يك حكومت موقتي ايجاد كند كه آن حكومت موقت، مجلس موسسان را تاسيس كند براي تصويب قانون اساسي و بعد بقيه كارها».21
شوراي انقلاب مجدانه به بررسي نحوه تعيين ساختار سياسي بعد از انقلاب پرداخت و مباحثي همچون نحوه تعيين ساختار سياسي بعد از انقلاب پرداخت و مباحثي همچون تشكيل دولت و تشكيل مجلس و ايجاد مجلس موسسان قانون اساسي از جمله بحث هاي مهم شوراي انقلاب در راستاي جايگزيني دولت و حكومتي اسلامي بود.
اعضاي شوراي انقلاب در زمينه معرفي مسئول دولت موقت ، بر مهندس بازرگان به توافق رسيده و آن را به امام خميني (ره) پيشنهاد دادند. اين پيشنهاد را مي توان يكي از مهمترين عللي دانست كه امام را به انتصاب مهندس بازرگان به نخست وزيري راغب نمود.
10. ركني براي قانون گذاري
از ابتداي پيروزي انقلاب اسلامي تا 7 خرداد 1359 كه مجلس شوراي اسلامي رسما افتتاح گرديد شوراي انقلاب ركن قانون گذاري كشور بود . يكي از وظايف شورا در اين مقطع انجام وظايف مجلس بود.امام خميني در مرقومه اي خطاب به بازرگان و در زمان رياست وي در دولت موقت به اين وظيفه اشاره دارد؛
«من از شما مي‌خواهم كه تا انعقاد مجلس شوراي اسلامي كه شوراي انقلاب به منزله آن است ، از شوراي انقلاب اسلامي و از افراد آن شورا كه خدمتگزار به اسلام و به ملت و مورد تاييد اين جانب هستند پشتيباني نماييد».22
شوراي انقلاب در طي دوسال ، نزديك به دو هزار لايحه راتصويب نمود.

منابع:

1. صحيفه نور ، جلد 5 - صفحه 426
2 متن اساسنامه شوراي انقلاب ، روزنامه ي شرق ، 10/6/83
3 . مرتضي نظري ، خاطرات ماندگار از زندگي آيت الله دكتر محمد حسيني بهشتي ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي ،تهران ،1378،ص199
4 صحيفه نور . جلد 4 - صفحه 307
5 .قاسم پور داود ، دهه سرنوشت ساز ، مركز اسناد انقلاب اسلامي ،1385، ص17
6 . ماهنامه ايران فردا ، شماره 51 ، ص 11
7 . صحيفه نور ، ج5، ص 377
8 . صحيفه نور ، جلد 5 - صفحه 426
9 . مدني دكتر سيد جلال الدين ، تاريخ سياسي معاصر ايران ، دفتر انتشارات اسلامي ، 1375، ج2 ، ص 438
10 . قاسم پور داود ، همان ، ص 25
11روزنامه اطلاعات ، 24 دي 1357 ، ش 15759، ص 2
12. مسعود رضوي ـ هاشمي و انقلاب ـ همشهري ـ ???? ـ ص ???
13 . مدني جلال الدين ، همان ص 438
14 . اردستاني حسين ، بررسي عوامل شتاب دهنده فروپاشي نظام شاهنشاهي، وبگاه مركز اسناد انقلاب اسلامي
15. روزنامه كيهان ، 14 بهمن 1357
16. نظري مرتضي ، خاطرات ماندگار از زندگي آيت الله دكتر محمد حسيني بهشتي ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي ،1378 ، ص 177
17 . رضوي ،همان ، ص 163
18 . جوانمرد سيد احسان ، رفتار سياسي شهيد مطهري و انقلاب اسلامي ، مركز اسناد انقلاب اسلامي ، تهران ،1385 ، صص 232-231
19. رك هاشمي و انقلاب همان ، ص 143
20 .متن اساسنامه شوراي انقلاب ، روزنامه ي شرق ، 10/6/83
21 . صحيفه نور ، جلد 5 ، ص 467
22. صحيفه نور ،جلد 12 - صفحه 150
23. گفتگو با هاشمي ، سروش، 2 اسفند 59 ،ص8-13