پناهگاهی در دل خاک

 شهرهای مشهور زیرزمینی کدامند؟

تاریخ شهرهای زیرزمینی پیچیده و پر پیچ و خم است؛ محدودهای که از دوران باستان در خاورمیانه شروع می‌شود و تا دوران پارانویایی جنگ سرد در اروپا را در بر می‌گیرد. از شهر زیرزمینی پکن گرفته تا مجموعه‌ی کوهستانی «شاین» در آمریکا، همگی زائیده‌ی همین پارانویا هستند. در دوران جنگ سرد، نبرد اتمی و ویران شدن و پایان زمین تمام مردم جهان را وحشت زده کرده بود. با پایان جنگ سرد، این شهرها هم از یاد رفتند و کم کم ایده‌ی ساختن شهرهای زیرزمینی برای برطرف کردن مشکل کمبود زمین مطرح شد. امروزه شهرهای زیرزمینی مدرنی وجود دارند که صرفاً به عنوان فروشگاه ساخته شده یا به عنوان شبکه‌ای از جاده‌های زیرزمینی استفاده می‌شوند. مانند شهرهای زیرزمینی ونکوور و توکیو. در آینده هم شهرهای دیگری ساخته خواهند شد که مشکل کمبود فضا در جزیره‌های کوچک و ثروتمند را برطرف کنند. سنگاپور و هنگ کنگ از جمله‌ی این جزایر هستند که به جای نگاه کردن به آسمان، چشم خود را به اعماق زمین دوخته اند. دلیل اصلی حفر زمین برای ساختن سرپناه در دنیای باستان، حفظ جان و مال بوده است. این الگو بارها در طول تاریخ تکرار شده. از اسپانیا تا ترکیه، از زمان رومیان تا جنگ سرد، ملت‌ها و اقوام برای حفاظت خود به ساخت این گونه شهرها روی می‌آوردند. شهرهایی آن قدر زیبا و بزرگ که ما را حیرت زده‌ی خود کرده اند.

1- برلینگتون؛ شهر محرمانه

نام «مجتمع کوهستانی شاین» - یک تاسیسات دولتی زیرزمینی و نه چندان سری – به گوش بسیاری از آمریکایی خورده است، اما کمتر کسی تشکیلاتی مشابه شاین را در انگلیس می‌شناسد. در سال 1950 میلادی، در زیرزمین منطقه‌ای روستایی در انگلستان، تأسیساتی محرمانه با اسم رمز «برلینگتون» ساخته شد، که قرار بود در زمان وقوع حمله‌ای اتمی، پناهگاهی برای دولت انگلیس باشد. برلینگتون در یک معدن سنگ قدیمی در منطقه‌ای به مساحت یک کیلومتر مربع ساخته شد و می‌توانست تا چهار هزار نفر را در خود جای دهد. این پناهگاه فقط برای حفظ جان کارمندان دولت ساخته شده بود و قرار نبود از اعضای خانواده شان هم محافظت کند. برلینگتون 95 کیلومتر جاده، یک ایستگاه قطار، بیمارستان، دریاچه‌ی مصنوعی، تصفیه خانه‌ی آب و حتی محلی شبیه قهوه خانه داشت. یک استودیوی بی بی سی هم برای ضبط و ارسال تصاویر در نظر گرفته شده بود تا نخست وزیر انگلیس بتواند در جای گرم و نرم خود، مردمی را که به طور فرضی از بمباران اتمی جان سالم به دربرده بودند، خطاب قرار دهد. برلینگتون تا اواخر جنگ سرد، یعنی سال 1991 نگهداری شد و به صورت عملیاتی باقی ماند.

2- زیرزمین غول پیکر

در زیر شهرباستانی پکن، شهر زیرزمینی بسیار بزرگی وجود دارد که به مدت بیست سال پناهگاه پکنی‌ها بود. این تونل‌ها از سال 1969 تا 1979 ساخته شدند و بیش از سیصدهزار شهروند و حتی کودک پکنی، در ساخت آن مشارکت کردند. شهر عظیم، سی کیلومتر درازا داشت و در محوطه‌ای به مساحت 85 کیلومتر مربع ساخته شده بود. برای حفظ امنیت این شهر، از حدود هزارسازه‌ی ضد بمباران هوایی استفاده می‌شد. «مائو تسه تونگ» رهبر جمهوری خلق چین، دستور ساخت این پناهگاه اضطراری را داده بود. این پناهگاه که به دلیل استفاده‌ی دفاعی، با نام«دیوار بزرگ زیرزمینی» هم شناخته می‌شد، در زمان نبرد مرزی چین و روسیه ساخته شد. مائو دستور داد این شهر زیرزمینی را طوری بسازند که ظرفیت پناه دادن به چهل درصد جمعیت پکن آن زمان را داشته باشد. در این شهر عظیم مغازه، رستوران، سالن تئاتر، آرایشگاه، مدرسه و حتی پیست اسکیت روی یخ هم ساخته شده بود. بنا به گفته‌های غیر رسمی، همه‌ی خانه‌های آن زمان پکن، دریچه‌ای به داخل این شهر داشتند تا شهروندان در زمان اضطراری به آسانی به آن پناه ببرند.

3- تونل چینی‌ها در حوزه پاسیفیک

زیر شهر «پورتلند» ایالت «اورگُن» در ایالات متحده، تونل‌هایی به نام «شانگ‌های» آرمیده است. این تونل‌ها زیر محله‌ی چینی‌ها قرار گرفته‌اند و از آنها برای جابه جایی کالاها و افراد استفاده می‌شد. نام تونل شانگ‌های به خاطر آدم ربایی، با داستان‌های ترسناکی گره خورده است. «عمل شانگ‌هایی»، عنوان عملی بود که انجامش از طریق این تونل‌ها ممکن می‌شد. از سال 1850 تا 1941 میلادی، با حیله گری، ارعاب یا خشونت مردان را می‌ربودند، از طریق این تونل‌ها به بندر می‌بردند و آنها را در ازای پنجاه دلار به ناخدایان می‌فروختند تا به رایگان به عنوان پادوی عرشه‌ی کشتی‌ها به کار گرفته شوند. این مردان معمولاً از کشورهای خاور دور سر در می‌آوردند و احتمالاً تا پایان عمر از این کار خلاصی نداشتند. تونل‌های شانگ‌های به اسم «شهر ممنوعه» هم شناخه می‌شود.

4- شهر بیست هزارنفری کاپادوکیه

منطقه‌ی «کاپادوکیه»ی ترکیه، به خاطر شهرهای زیرزمینی اش معروف است، مهم‌ترین آنها، شهر زیرزمینی «درینکویو» (Derinkuyu) است. این شهر مرکب از هفت طبقه است و گفته می‌شود بیست هزار نفر در آن زندگی می‌کردند. درینکویو، شهر کوچکی نیست و برخلاف بقیه‌ی شهرهای زیرزمینی، از چند غار به هم پیوسته تشکیل نشده در این شهر باستانی، مغازه، کلیسا و حتی مدرسه وجود داشته است. گفته می‌شود این شهرهای زیرزمینی، برای مسیحیانی بوده که از دست امپراتوری روم پنهان می‌شدند، مبادا برای سرگرمی رومیان در «کولوسیوم» خوارک شیرها شوند.

5- شهر خیالی مصری‌ها

هرم بزرگ جیزه در مصر، تنها بازمانده‌ی عجایب هفت گانه‌ی جهان به شمار می‌آید. این بنا علاوه بر این که یک شاهکار معماری است، بنا به عقیده‌ی عده‌ای رازهای بزرگ تری نیز در خود نهفته دارد. این گروه باور دارند که زیر «دشت جیزه» چیزی خارق العاده نهفته است. به گفته‌ی این گروه، پژوهشگران در سال 1978 نقشه برداری از مجموعه‌ی عظیم زیرزمینی را آغاز کردند. این تحقیقات در زمان انورسادات شروع شد و نتیجه‌ی آن تا سه دهه محرمانه بود. بعضی‌ها مدعی هستند که این سازه‌های زیرزمینی، شهر خدایان است. به عقیده‌ی این گروه از پژوهشگران، در زیر این دشت تونل‌هایی فراخ و اتاق‌هایی به بزرگی بزرگترین کلیساها قرار دارد. به باور آنان، این شهرها مربوط به 15 هزار سال پیش است و مجسمه‌هایی غول پیکر، دریاچه‌هایی پهناور و رودهایی بزرگ به همراه سیستم آبیاری کامل در آن وجود دارد. به هر حال، این شهر مملو از رمز و راز است و گمان نمی‌رود به این زودی‌ها پرده از اسرار آن برداشته شود. در عین حال، مخالفان این نظریه عقیده دارند که تئوری شهر خدایان بی اساس و ایده‌ای شبه علمی است که برای حمایت از نظریه‌ی بیگانه‌های فضایی ساخته شده است.

6- کاریز کیش

زیر شهر کیش در خلیج فارس، شهری بسیار مرموز وجود دارد که حتی فاقد نام رسمی است و هر کس آن را به اسمی صدا می‌زند. در میان این نام‌ها، «کاریز» (به معنای قنات) موسوم تر است، هر چند توریست‌ها آن را «شهر زیرزمینی کیش» می‌نامند. این شهر بیش از 2500 سال قدمت دارد و در اصل برای مدیریت آب شیرین ساکنان جزیره مورد استفاده قرار می‌گرفت. کاریز مانند بسیاری از شهرهای زیرزمینی باستانی، بازسازی شده و طرح تبدیل آن به شهری مدرن در حال اجراست. نسخه‌ی جدید کاریز شامل رستوران و فروشگاه خواهد بود و تبدیل به مجتمعی به مساحت 10 هزار متر مربع می‌شود. کاریز کیش، آب‌های زیرزمینی سرازیر شده از کوه‌های زاگرس را به سطح جزیره‌ی مرجانی کیش می‌آورد و آن را تصفیه می‌کند. کارگران، دیوارهای مرجانی شهر زیرزمینی کیش را با سنگ و ساروج تقویت می‌کنند تا تالاری غول آسا در زیر زمین بسازند.
منبع مقاله :
نشریه‌ی دانستنیها همشهری، شماره‌ی 137