ترَورز، موریس ویلیام

[moris wiliәm traverz]
Morris William Travers
(ت.کنرینگتن، لندن، انگلستان، 4 بهمن 1251/24 ژانویه‌ی 1872؛ و. استراود، گلاسترشر، انگلستان، 3 شهریور، 1340/ 25 اوت 1961)، شیمی فیزیکی، سرمازایی، شیمی صنعتی.
ترورز با ویلیام رمزی در کشف و تعیین مشخصات گازهای بی اثر فعّالانه همکاری کرد. او، که دومین پسر از چهار پسر پزشکی لندنی بود، از 1258 تا 1261 در رمزگیت و از 1261 تا 1264 در ووکینگ به مدرسه رفت. در بهار 1264 به مدرسه‌ی بلاندل (تیورتن)، که به آزمایشگاه شیمی خوبی مجهز بود، انتقال یافت. از 1268 تا 1272 در کالج دانشگاهی لندن تحصیل کرد و در 1272 لیسانس گرفت. در زمستان 1272 به قصد احراز تخصص در شیمی آلی، در دانشگاه نانسی با آلبان‌هالر کار کرد. در پاییز 1273، درست به هنگام کشف آرگون، به منظور کار کردن با رمزی ]به لندن [ بازگشت و به عنوانِ دستیار عملی در کالج دانشگاهی لندن مشغول خدمت شد و زیر نظر کالی به پژوهش در شیمی آلی ادامه داد. در 1277 دکتری در علوم گرفت و استادیار شد.
پس از کشف هلیوم در 1274، ترورز در تعیین خواص آرگون و هلیوم با رمزی به همکاری پرداخت. آنها کانیها و سنگهای آسمانی را نیز برای تهیه‌ی گازهای جدید حرارت می‌دادند، ولی عملاً فقط هلیوم متصاعد می‌شد. مدتی تصور می‌شد که می‌بایستی گاز دیگری همراه آرگون باشد، و بنابراین با حذف اوکسیژن و ازوت از هوا و جمع آوری باقیمانده‌ی آن در حبابی، مقدار زیادی از این گاز تهیه کردند. به منظور انجام تقطیر جزئی، نخستین قدم اساسی تبدیل این باقیمانده‌ی آرگون به مایع بود. ترورز و رمزی، با دستیاری همپسن، در خرداد 1277 ، مقدار زیادی هوای مایع برای این منظور بدست آوردند. آنان، برای کسب آمادگی در تحقیق مربوط به آرگون، به کار و تمرین در مورد هوا روی آوردند. ترورز، با تبخیر مقدار اندکی از هوای مایع، آن قسمتی را که فرّاریتش کمتر بود جمع آوری کرد. نتیجه‌ی تجزیه‌ی طیفی این باقیمانده پیدایش خطوط جدید کریپتون بود. (ترورز این گاز را از ده سانتیمتر مکعبِ آخر 750 سانتیمتر مکعب هوای مایع در حال تبخیر جمع آوری کرد. پس از حذف اوکسیژن و ازوت و بر جای ماندنِ حدود 26 سانتیمتر مکعب باقیمانده‌ی گازی، وی و رمزی در 10 خرداد 1277 خطوط طیفی جدید را مشاهده کردند. خبر جدید را به برتلو در پاریس تلگراف کردند و گزارش خود را در 13 خرداد به انجمن سلطنتی فرستادند. موضوع در 16 خرداد، در فرهنگستان پاریس، و در 19 خرداد در لندن اعلام شد.) باقیمانده‌ی آرگون، اگر حاوی جزئی بود که نقطه‌ی جوش پایین تری می‌داشت (یعنی فرّاریتش بیشتر بود)، بایستی ابتدا تقطیر شود. بنابراین آنان آرگون را به صورت مایع در آوردند و با تبخیر آن فرّارترین جزء را گرد آوردند. تجزیه‌ی طیفی خطوط جدید نئون را نشان داد. (ترورزفرّارترین جزء را در 21 خرداد تهیه کرد. در 22 خرداد خطوط جدید طیفی را با رمزی مشاهده کرد. گزارش علمی در 26 خرداد برای انجمن سلطنتی لندن خوانده شد، و در 30 خرداد 1277 در پاریس اعلام گردید). ثابت شد که تصوّر عنصر غیر منتظره‌ی همراه ، به نام «متارگون»، همانندِ «اِتربونِ» خیالیِ براش، اشتباه بوده است. متارگون فقط آرگونِ آلوده به مونوکسید کربون بود. ف. براش، در اول شهریور، وجود جزء گازی شکل سبکتری با چگالی برابر ئیدروژن را اعلام داشت Science ] («علم»)، 8 (1898)، 485-494[.
سپس ترورز و رمزی توجهشان را به تهیه‌ی مقادیری از هر یک از گازهای بی اثر، به اندازه‌ای که برای تعیین خواصشان کافی باشد، معطوف کردند. ثابت شد که جدا کردنِ مقادیری کریپتون، به رغم کم فرّار بودنش، کاری است دشوار؛ و معلوم گردید که عنصری با فرّاریت کمتر، به نام گزنون، همراه آن است، که در حدود 21 تیر 1277 با طیف سنجی شناخته شد و در 17 شهریور 1277، به «مجمع بریتانیا» اعلام گردید. چون جزء نئونِ حاصل از باقیمانده‌ی آرگون حاوی هلیوم نیز بود، معلوم شد که هوای مایع کافی نیست؛ و لازم بود که برای میعان از ئیدروژن مایع استفاده شود.
اگر چه دیوئر در اردیبهشت 1277 به میعان ئیدروژن توفیق یافته بود، ولی ترورز مستقلاً دستگاهِ مورد لزوم را ساخت. آنان با استفاده از ئیدروژن مایع توانستند که جزء نئونی را مایع کنند، در حالی که هلیوم به حالت گازی باقی ماند. از تبخیر این مایع، در تیرماه 1279 مقدار نئون کافی بدست آوردند و توانستند بررسی خود درباره‌ی گازهای بی اثر را تکمیل کنند. ترورز احتمالاً نخستین دماسنجیهای دقیق در مورد گازهای مایع شده را انجام داد و چندین کارگاهِ آزمایشی هوای مایع را در اروپا بر پا ساخت. در آبان 1282 ترورز به عنوان استاد شیمی در کالج دانشگاهی بریستل جانشینِ س یانگ گردید و در کسب منشوری برای آن مؤسسه و تبدیل آن به دانشگاه سهمی داشت. در 1283 به عضویت انجمن سلطنتی انتخاب شد، و دو سال بعد به عنوان رئیس «انستیتوی علمی هند»، که از 1291 آغاز به پذیرش دانشجو کرد، به بنگال رفت. ترورز در 1288با خواهرِ ر. ویتلاگری ازدواج کرد. در طی این دوره بررسی جالب توجه ولی بحث برانگیزتری درباره‌ی عنصر بور انجام داد.
ترورز، پس از آن که در تیر 1293 به انگلستان بازگشت، مدیر شیشه سازی والتمستو (شرکت دورو- گلاس با مسئولیت محدود) شد و در دوران جنگ جهانی اول این مؤسسه را اداره کرد و بعد رئیس «انجمن فنون شیشه سازی» گردید. از 1299 به بررسی کوره‌های دمای بالا و فنّاوری مواد سوختی، از جمله تبدیل زغال به گاز، پرداخت و در 1304 در بنیادگذاریِ «مؤسسه‌ی مواد سوختی» شرکت جست. در 1306 استاد افتخاری شیمی بریستل شد و گروهی پژوهشی تشکیل داد که درباره‌ی تجزیه‌ی بخارهای آلی و واکنشهای گازی و ناهمگن کار می‌کرد. وی همچنین علاقه‌ی علمی نوپای ا.ب.پیپارد را در این دوره بیدار کرد. از 1315تا 1317 رئیس «انجمن فاراده» بود و در 1316 بازنشسته شد. سپس پژوهش تاریخیش را درباره‌ی رمزی آغاز کرد، نوشته‌های رمزی را نظم داد و به جمع آوری و کار بر سر بیست و چهار جلد مدارک پرداخت. در جنگ جهانی دوم، ترورز در سمت مشاور خدمت کرد و از 1319 تا 1324 مشاور قسمتِ مواد منفجره‌ی وزارت تدارکات بود. وی، که بسیار سفر می‌کرد، مشکل گشای همگان بود و با مسائل فنی گوناگون سرو کار داشت. از 1332 به نوشتن زندگینامه‌ی رمزی پرداخت و آن را در 1334 کامل کرد.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی. فهرست تقریباً کاملی از آثار منتشر شده‌ی ترورز در مقاله ی «Morris William Travers 1872-1961»، از ا.ه. بان، در BMFRS، 9 (1963)، 301-313، موجود است. ترورز نویسنده ی William Ramsay and University College London، کتابچه ی کوچکی که به طور خصوصی توسط دانشگاه کالج لندن به مناسبت صدمین سال تولد رمزی منتشر شد، و «Sir William Ramsay» در Ende، 11 (1952)، 126-131، نیز بود. بهترین منبع درباره ی کشف گازهای بی اثر کتابی است با عنوان The Discovery of the Rare Gases (لندن، 1928). برای دستیابی به گزارشی کوتاه، ـــ «The Rare Gases of the Atmospher»، از ترورز، در Chemistry in the Twentieth Century، ویراسته ی ا.ف.آرمسترانگ (لندن، 1924)، 82-87. مجموعه ی مفصلی از نسخه های خطی ترورز ضمیمه ی مقاله‌های رمزی شده است (بویژه مقاله های 82 تا 105) و در کتابخانه ی کالج دانشگاهی لندن موجود است. در کتاب Archives of British Men of Science، از ر.م.مکاود و ج.ر.فرایدی (لندن، 1972)، از مقاله های موجود در انجمن سلطنتی یاد شده است.
دوم خواندنیهای فرعی. درباره‌ی ترورز و کارش، ـــ مقاله ی د.ه.اِوریت، در Nat، 192 (1961)، 1127-1128؛ The Rise and Development of the Liquefaction of Gases ، از و.ل. هاردین (نیویورک، 1899)، که در بردارنده ی بحثی است مناسب درباره‌ی وضعیت متداول علم سرمازایی، و نیز کشف کریپتون، نئون، متارگون، و اِتریون؛ «Morris William Travers 1872-1961»، از د.مکی، در PCS (1964)، 377-378، که از زندگینامه‌ای به قلم خود دانشمند یاد می کند که پیشنویس آن در کتابخانه‌ی کالج دانشگاهی لندن موجود است؛«Lothar Meyer, Mendelejeff, Ramsay und das Periodische System der Elemente» از پ. والدن، در Das Buch der Grosses Chemiker ، ویراسته‌ی گونتر بوگه، چاپ دوم، جلد دوم (واینهایم، 1955)، 229-287؛ Discovery of the Elements، از ویکس، چاپ هفتم (ایستن، 1968)، 750-773، 868-896؛ و A Biographical Dictionary of Scientists، از ت.ا.ویلیامز (لندن، 1969)، 518-519.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، برگردان: احمد آرام، [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول