نویسنده: A . T. Grigorian
مترجم: مجید ملکان
مترجم: مجید ملکان
[ konstāntin eduā rdevič tsiolkofski]
Konstantin Eduardovich Tsiolkovsky
(ت.ایژفسک، استان ریازان، روسیه، 26 شهریور 1236/ 17 سپتامبر 1857؛ و. کالوگا، روسیه، 28 شهریور 1314/ 19 سپتامبر 1935)، مکانیک، علم هوانوردی، علم فضانوردی.
تسیولکوفسکی پسر یک جنگلبان بود. در نه سالگی به دنبال بیماری سختی تقریباً ناشنوا شد. او، که قادر به ادامه‌ی تحصیل در مدرسه نبود، مجبور شد که با استفاده از کتابخانه‌ی پدرش بتنهایی درس بخواند. تسیولکوفسکی از سیزده سالگی به طور منظم به تحصیل علوم طبیعی پرداخت. در این زمان تمایل او به اختراع آشکار شد.
در 1252پدرش وی را به مسکو فرستاد تا خود آموزیش را ادامه دهد. تسیولکوفسکی، که خودش درسها را می‌خواند، تمام درسهای دبیرستان و بخش چشمگیری از درسهای دانشگاه را به پایان رساند.
تسیولکوفسکی، بعد از آن که- بدون حضور در کلاسها- در 1258 امتحان معلمی را گذراند، در 1259 برای تدریس در مدرسه‌ای در حومه‌ی بارِفسک، در نود و شش کیلومتری جنوب غربی مسکو، انتخاب شد، و در آنجا به تدریس حساب و هندسه پرداخت. او بخش اعظم وقت آزاد خود را به پژوهشهای علمی اختصاص داد.
تسیولکوفسکی در اواسط دهه‌ی 1260 شروع به پژوهش در هواایستایی شناسی (aerostatics) کرد. او طرحی تهیه کرد برای بالون تمام فلزی با بدنه‌ی فلزی چین دار، که حجم آن حین پرواز قابل تغییر بود. تسیولکوفسکی بعدها نظریه‌ی خویش در مورد بالون را در مقاله‌ی «بالون فلزی کنترل شده» (1271) بسط داد.
تسیولکوفسکی در مقاله‌ی «درباره‌ی پرواز با بال»، که در 1269 تکمیل شد، اندازه‌ی نیروهای وارد بر یک صفحه‌ی متحرک را بررسی کرد. در این مقاله او برای اولین بار کوشید که اثر طول صفحه بر نیروهای هواپویایی (آئرودینامیک) را به طور کمّی ارزیابی کند. بخشی از این مقاله در 1270 به همت انجمن دوستداران علوم طبیعی با نام «فشار سیّال بر صفحه‌ای که به طور یکنواخت در آن حرکت می‌کند» انتشار یافت. این اولین اثر چاپ شده‌ی تسیولکوفسکی بود.
تسیولکوفسکی در 1271 به کالوگا عزیمت کرد، و در آنجا، بی آن که وقفه‌ای در پژوهش علمی وی پدید آید، به تدریس ادامه داد. اثر او به نام «هواپیما، یا ماشین پرواز پرنده مانند» در 1273 در Nauka i zhizn («علم و زندگی») بچاپ رسید. در این اثر او طرحی برای هواپیمائی با بدنه‌ی فلزی (شبیه هواپیمای امروزی) پیشنهاد کرد، که عبارت بود از هواپیمای تک باله‌ای با بدنه‌ی دوکی شکل، بالهائی که آزاد نگه داشته می‌شد، نمای جانبی ضخیم با لبه‌ی پیشین مدوّر، چرخهائی در زیر بدنه، و موتور درونسوز. او همچنین پیشنهاد کرد که از دو ملخ که در جهتهای مخالف می‌چرخند استفاده شود. او ایده‌ی استفاده از چرخش نما (ژیروسکوپ) در هواپیما به عنوان یک راهنمای خودکار ساده را توضیح داد.
تسیولکوفسکی، ضمن کار بر سر این طرحها، با ضرورتِ اجتناب ناپذیرِ بدست آوردنِ اطلاعات دقیق در مورد مقاومت یک محیط روبرو شد. مجموعه‌ای از آزمایشها، که در شرایط طبیعی انجام گرفت، او را به آزمودن الگوهای خویش در جریان هوای مصنوعی رهنمون شد. وی در 1276 تونل بادی ساخت که اولین تونل برای استفاده در هوانوردی روسیه بود.
آثار تسیولکوفسکی درباره‌ی فضای اطراف زمین از اهمیت بیشتری برخورداند. او در شانزده سالگی به موضوعات مربوط به سفر بین سیّارات علاقه مند شد. در مقاله‌ی «فضای آزاد»(1262) پدیده‌هائی را بررسی کرد که در محیطی رخ می‌دهند که در آن نیروهای گرانش – عملاً – نقشی ندارند. این مقاله حاوی اولین بیان درباره‌ی امکان کاربرد اصل حرکت واکنشی برای پرواز در خلأ بود، که به طرح ساده‌ای برای سفینه‌ی فضایی انجامید. تسیولکوفسکی به بررسی مسائل متعددی در مورد شرایط لازم حیات برای گیاهان و حیوانات در فضا نیز پرداخت.
تسیولکوفسکی در 1275 بررسی امکان سفر بین سیّاره‌ای به کمک موشک را شروع کرد. در 1276 فورمول بسیار معروف خود را عرضه کرد که بین سرعت موشک در لحظه‌ای معیّن، سرعت خروج ذرّات گاز از شیپوره‌ی موتور، جِرم موشک، و جرم مادّه‌ی محترقه‌ی مصرف شده یک ارتباط دقیق ریاضی برقرار می‌کرد.
تسیولکوفسکی در مقاله‌ی «بررسی فضای جوّ با استفاده از وسایل واکنشی» (1282) نظریه‌ی خود در مورد حرکت موشکها را مطرح ساخت و امکان سفر فضایی به وسیله‌ی موشک را ثابت کرد و فورمولهای اساسی پرواز را بدست آورد.
تسیولکوفسکی به رشته‌ی جدید التأسیس مکانیک اجسام دارای جرم متغیّر کمک کرد. او نظریه‌ای درباره‌ی پرواز موشک با در نظر گرفتن تغییر جرم در حین حرکت عرضه کرد؛ برای هدایت موشک در خلأ، موضوع سکانهای گازی را پیشنهاد کرد؛ و ضریب عملکرد واقعی موشک را بدست آورد.
تسیولکوفسکی از 1282 تا 1296 طرحهای متعددی برای ساختن سفینه‌های موشکی ابداع کرد. او مسائلی مانند هدایت موشک در خلأ، استفاده از بخشی از سوخت برای خنک کردن دیواره‌های اتاقک احتراق و کاربرد موادّ دیر گداز را بررسی کرد.
عقاید پیشرفته‌ی تسیولکوفسکی مقبولیّتی نیافت، و او با بی اعتنایی و ناباوری روبرو شد. بسیاری می‌پنداشتند که این خود آموخته یک خیالپرداز سطحی نگر است. تسیولکوفسکی، که با هیچ حمایت مادّی و معنوی روبرو نشده بود، با امکانات خویش به حال خود رها شد. او با تلخی در این مورد می‌نویسد: «برای من مشکل بود که سالها با شرایط نامطلوب بتهایی کار کنم بی آن که حتی امکان امید یا کمکی باشد.»
بعد از انقلاب اکتبر شرایط کار و زندگی تسیولکوفسکی دستخوش دگرگونی اساسی شد. در 1297 عضو فرهنگستان شد، و در آبان 1300 برای او مستمری در نظر گرفته شد، و این امکان را یافت که خود را تماماً وقف کار علمی کند.
تسیولکوفسکی در دهه‌ی 1300 به پژوهشهای خود درهوانوردی ادامه داد، و نظریه‌ی موشکهای چندمرحله‌ای را تدوین کرد. همچنین به تدوین نظریه‌ی پرواز هواپیماهای جت پرداخت و مقاله‌های متعددی به این مسأله اختصاص داد.
تسیولکوفسکی در دهه‌ی 1300 فکر ساختن وسیله‌ی نقلیه‌ای که روی بالشتکی از هوا حرکت کند را در ذهن پرورد. این فکر بعدها در مقاله‌های «مقاومت هوا و قطار تندرو» (1306) و «شرایط کلی برای حمل و نقل» (1313) تکمیل شد.
اواسط دهه‌ی 1300 آغاز شناسایی جهانی کارهای تسیولکوفسکی در زمینه‌ی مهندسی موشک و پرواز فضایی بود. هرمان اوبرت، متخصص آلمانی فنّاوری موشک، در 1308 به تسیولکوفسکی چنین نوشت:« شما شعله را بر افروخته‌اید، و ما نمی‌گذاریم که خاموش شود؛ ما برای تحقق بزرگترین آرزوی بشر تمام سعی خود را خواهیم کرد.»
تسیولکوفسکی، با وجود سن زیاد، به کار علمی خود ادامه داد. او در مقاله‌ی «رسیدن به پوشکره» (1311) شرایط لازم سوخت انفجاری برای استفاده در موتورهای جت را تدوین کرد. در 1313 و 1314 برای دستیابی به سرعتهای زیاد پیشنهاد خوشه‌ای شدن موشکها را مطرح ساخت.
تسیولکوفسکی در ارزیابی فعالیت خود چنین نوشت:« انگیزه‌ی اصلی زندگی من ... پیش بردن بشریت، ولو اندکی، بوده است؛ و دقیقاً به همین دلیل است که به چیزهائی علاقه مندم که هرگز نان و قدرت بدست نمی‌دهند. اما امیدوارم که شاید زحمات من ... بتواند به جامعه کوهی از نان و قدرت نامحدود بدهد.»
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، برگردان: احمد آرام، [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول
Konstantin Eduardovich Tsiolkovsky
(ت.ایژفسک، استان ریازان، روسیه، 26 شهریور 1236/ 17 سپتامبر 1857؛ و. کالوگا، روسیه، 28 شهریور 1314/ 19 سپتامبر 1935)، مکانیک، علم هوانوردی، علم فضانوردی.
تسیولکوفسکی پسر یک جنگلبان بود. در نه سالگی به دنبال بیماری سختی تقریباً ناشنوا شد. او، که قادر به ادامه‌ی تحصیل در مدرسه نبود، مجبور شد که با استفاده از کتابخانه‌ی پدرش بتنهایی درس بخواند. تسیولکوفسکی از سیزده سالگی به طور منظم به تحصیل علوم طبیعی پرداخت. در این زمان تمایل او به اختراع آشکار شد.
در 1252پدرش وی را به مسکو فرستاد تا خود آموزیش را ادامه دهد. تسیولکوفسکی، که خودش درسها را می‌خواند، تمام درسهای دبیرستان و بخش چشمگیری از درسهای دانشگاه را به پایان رساند.
تسیولکوفسکی، بعد از آن که- بدون حضور در کلاسها- در 1258 امتحان معلمی را گذراند، در 1259 برای تدریس در مدرسه‌ای در حومه‌ی بارِفسک، در نود و شش کیلومتری جنوب غربی مسکو، انتخاب شد، و در آنجا به تدریس حساب و هندسه پرداخت. او بخش اعظم وقت آزاد خود را به پژوهشهای علمی اختصاص داد.
تسیولکوفسکی در اواسط دهه‌ی 1260 شروع به پژوهش در هواایستایی شناسی (aerostatics) کرد. او طرحی تهیه کرد برای بالون تمام فلزی با بدنه‌ی فلزی چین دار، که حجم آن حین پرواز قابل تغییر بود. تسیولکوفسکی بعدها نظریه‌ی خویش در مورد بالون را در مقاله‌ی «بالون فلزی کنترل شده» (1271) بسط داد.
تسیولکوفسکی در مقاله‌ی «درباره‌ی پرواز با بال»، که در 1269 تکمیل شد، اندازه‌ی نیروهای وارد بر یک صفحه‌ی متحرک را بررسی کرد. در این مقاله او برای اولین بار کوشید که اثر طول صفحه بر نیروهای هواپویایی (آئرودینامیک) را به طور کمّی ارزیابی کند. بخشی از این مقاله در 1270 به همت انجمن دوستداران علوم طبیعی با نام «فشار سیّال بر صفحه‌ای که به طور یکنواخت در آن حرکت می‌کند» انتشار یافت. این اولین اثر چاپ شده‌ی تسیولکوفسکی بود.
تسیولکوفسکی در 1271 به کالوگا عزیمت کرد، و در آنجا، بی آن که وقفه‌ای در پژوهش علمی وی پدید آید، به تدریس ادامه داد. اثر او به نام «هواپیما، یا ماشین پرواز پرنده مانند» در 1273 در Nauka i zhizn («علم و زندگی») بچاپ رسید. در این اثر او طرحی برای هواپیمائی با بدنه‌ی فلزی (شبیه هواپیمای امروزی) پیشنهاد کرد، که عبارت بود از هواپیمای تک باله‌ای با بدنه‌ی دوکی شکل، بالهائی که آزاد نگه داشته می‌شد، نمای جانبی ضخیم با لبه‌ی پیشین مدوّر، چرخهائی در زیر بدنه، و موتور درونسوز. او همچنین پیشنهاد کرد که از دو ملخ که در جهتهای مخالف می‌چرخند استفاده شود. او ایده‌ی استفاده از چرخش نما (ژیروسکوپ) در هواپیما به عنوان یک راهنمای خودکار ساده را توضیح داد.
تسیولکوفسکی، ضمن کار بر سر این طرحها، با ضرورتِ اجتناب ناپذیرِ بدست آوردنِ اطلاعات دقیق در مورد مقاومت یک محیط روبرو شد. مجموعه‌ای از آزمایشها، که در شرایط طبیعی انجام گرفت، او را به آزمودن الگوهای خویش در جریان هوای مصنوعی رهنمون شد. وی در 1276 تونل بادی ساخت که اولین تونل برای استفاده در هوانوردی روسیه بود.
آثار تسیولکوفسکی درباره‌ی فضای اطراف زمین از اهمیت بیشتری برخورداند. او در شانزده سالگی به موضوعات مربوط به سفر بین سیّارات علاقه مند شد. در مقاله‌ی «فضای آزاد»(1262) پدیده‌هائی را بررسی کرد که در محیطی رخ می‌دهند که در آن نیروهای گرانش – عملاً – نقشی ندارند. این مقاله حاوی اولین بیان درباره‌ی امکان کاربرد اصل حرکت واکنشی برای پرواز در خلأ بود، که به طرح ساده‌ای برای سفینه‌ی فضایی انجامید. تسیولکوفسکی به بررسی مسائل متعددی در مورد شرایط لازم حیات برای گیاهان و حیوانات در فضا نیز پرداخت.
تسیولکوفسکی در 1275 بررسی امکان سفر بین سیّاره‌ای به کمک موشک را شروع کرد. در 1276 فورمول بسیار معروف خود را عرضه کرد که بین سرعت موشک در لحظه‌ای معیّن، سرعت خروج ذرّات گاز از شیپوره‌ی موتور، جِرم موشک، و جرم مادّه‌ی محترقه‌ی مصرف شده یک ارتباط دقیق ریاضی برقرار می‌کرد.
تسیولکوفسکی در مقاله‌ی «بررسی فضای جوّ با استفاده از وسایل واکنشی» (1282) نظریه‌ی خود در مورد حرکت موشکها را مطرح ساخت و امکان سفر فضایی به وسیله‌ی موشک را ثابت کرد و فورمولهای اساسی پرواز را بدست آورد.
تسیولکوفسکی به رشته‌ی جدید التأسیس مکانیک اجسام دارای جرم متغیّر کمک کرد. او نظریه‌ای درباره‌ی پرواز موشک با در نظر گرفتن تغییر جرم در حین حرکت عرضه کرد؛ برای هدایت موشک در خلأ، موضوع سکانهای گازی را پیشنهاد کرد؛ و ضریب عملکرد واقعی موشک را بدست آورد.
تسیولکوفسکی از 1282 تا 1296 طرحهای متعددی برای ساختن سفینه‌های موشکی ابداع کرد. او مسائلی مانند هدایت موشک در خلأ، استفاده از بخشی از سوخت برای خنک کردن دیواره‌های اتاقک احتراق و کاربرد موادّ دیر گداز را بررسی کرد.
عقاید پیشرفته‌ی تسیولکوفسکی مقبولیّتی نیافت، و او با بی اعتنایی و ناباوری روبرو شد. بسیاری می‌پنداشتند که این خود آموخته یک خیالپرداز سطحی نگر است. تسیولکوفسکی، که با هیچ حمایت مادّی و معنوی روبرو نشده بود، با امکانات خویش به حال خود رها شد. او با تلخی در این مورد می‌نویسد: «برای من مشکل بود که سالها با شرایط نامطلوب بتهایی کار کنم بی آن که حتی امکان امید یا کمکی باشد.»
بعد از انقلاب اکتبر شرایط کار و زندگی تسیولکوفسکی دستخوش دگرگونی اساسی شد. در 1297 عضو فرهنگستان شد، و در آبان 1300 برای او مستمری در نظر گرفته شد، و این امکان را یافت که خود را تماماً وقف کار علمی کند.
تسیولکوفسکی در دهه‌ی 1300 به پژوهشهای خود درهوانوردی ادامه داد، و نظریه‌ی موشکهای چندمرحله‌ای را تدوین کرد. همچنین به تدوین نظریه‌ی پرواز هواپیماهای جت پرداخت و مقاله‌های متعددی به این مسأله اختصاص داد.
تسیولکوفسکی در دهه‌ی 1300 فکر ساختن وسیله‌ی نقلیه‌ای که روی بالشتکی از هوا حرکت کند را در ذهن پرورد. این فکر بعدها در مقاله‌های «مقاومت هوا و قطار تندرو» (1306) و «شرایط کلی برای حمل و نقل» (1313) تکمیل شد.
اواسط دهه‌ی 1300 آغاز شناسایی جهانی کارهای تسیولکوفسکی در زمینه‌ی مهندسی موشک و پرواز فضایی بود. هرمان اوبرت، متخصص آلمانی فنّاوری موشک، در 1308 به تسیولکوفسکی چنین نوشت:« شما شعله را بر افروخته‌اید، و ما نمی‌گذاریم که خاموش شود؛ ما برای تحقق بزرگترین آرزوی بشر تمام سعی خود را خواهیم کرد.»
تسیولکوفسکی، با وجود سن زیاد، به کار علمی خود ادامه داد. او در مقاله‌ی «رسیدن به پوشکره» (1311) شرایط لازم سوخت انفجاری برای استفاده در موتورهای جت را تدوین کرد. در 1313 و 1314 برای دستیابی به سرعتهای زیاد پیشنهاد خوشه‌ای شدن موشکها را مطرح ساخت.
تسیولکوفسکی در ارزیابی فعالیت خود چنین نوشت:« انگیزه‌ی اصلی زندگی من ... پیش بردن بشریت، ولو اندکی، بوده است؛ و دقیقاً به همین دلیل است که به چیزهائی علاقه مندم که هرگز نان و قدرت بدست نمی‌دهند. اما امیدوارم که شاید زحمات من ... بتواند به جامعه کوهی از نان و قدرت نامحدود بدهد.»
کتابشناسی
آثار جمع آوری شده‌ی تسیولکوفسکی با عنوان Sobranie sochinemy، 5 جلد (مسکو، 1951-1967) بچاپ رسیده است. درباره زندگی و آثارش، ـــــ Konstantin Eduardovich Tsiolkovsky (مسکو- لنینگراد، 1932)، مجموعه‌ای که به مناسبت بزرگداشت هفتاد و پنجمین سالگرد تولدش منتشر شد؛ و K.E.Tsiolkovsky, ego zhizn i deyatelnost («.... زندگی و آثارش»، مسکو، 1962).منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، برگردان: احمد آرام، [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول
