توئه، آکسل

[āksel tue]
Axel Thue

(ت. تونسبَرگ، نوروژ، 30 بهمن 1241/ 19 فوریه‌ی 1863؛ و. اوسلو، نوروژ، 16 اسفند 1300/ 7 مارس 1922)، ریاضیات.
توئه در سال 1262 در دانشگاه اوسلو نام نوشت و در 1268 داوطلب دریافت درجه‌ی دکتری شد. از 1270 تا 1273 از طریق کمک هزینه به تحقیق دانشگاهی در زمینه ریاضیات پرداخت، و از 1282 تا 1301 در اوسلو استاد ریاضیات کاربردی بود.
در سالهای 1269-1270 توئه در لایپ تسیش زیر نظر سوفوس لی به تحقیق پرداخت، امّا تأثیر لی در آثار وی مشهود نیست، احتمالاً بدان سبب که توئه نمی‌توانست خط فکری شخص دیگری را دنبال کند. وی در سال 1288 مقاله‌ی معروف خویش «Über Annäherungswerte algebraischer Zahlen» را در « مجله‌ی» کرله منتشر کرد. در 1299 ک. ل. زیگل بیان دقیقتری برای تقریب اعداد جبری یافت و ک. ف. روت بهترین معادله‌ی ممکن را در 1337 کشف کرد. با وجود این، توئه توانست در نظریه‌ی اعداد به نتیجه‌ی جامعی دست یابد.
وی نشان داد که شاید هیچ جفت عددی مانند x و y، که هر دو عدد صحیح باشند، نتوان یافت که در معادله‌ای مانند y^3-〖2x〗^3=1 صدق کنند. به بیان کلّی، طرف چپ معادله ممکن است یک چند جمله‌ای همگن تحویل ناپذیر برحسب x و y از درجه‌ای بیشتر از 2 باشد، و طرف راست معادله را می‌توان هر عدد صحیحی در نظر گرفت. اتمونت لانداو (1301) قضیه‌ی توئه را به صورت «مهمترین کشف در نظریه‌ی مقدماتی اعداد که من می‌شناسم» وصف کرده است.
توئه در سالهای 1285-1291 مقالات بسیاری درباره‌ی رشته‌ها منتشر کرد، که در یکی از آنها می‌گوید: «برای پیشرفت علوم منطقی، یافتن حوزه‌های گسترده به منظور بحث و بررسی نظری درباره مسائل دشوار، قطع نظر از کاربردهای احتمالی، حایز اهمیت خواهد بود.» گ. آ. هدلوند (1346) نوشته‌ی وی با عنوان «Über die gegenseitige Lage gleicher Teile gewisser Zeichenreihen» را به منزله‌ی یک اثر بنیادین وصف کرده است.
مهمترین اثر توئه در زمینه‌ی ریاضیات کاربردی «De Virtuelle hastigheters princip» («اصل سرعت مجازی») است، که شرحی بدیع است که در این زمینه بی‌همتا است. یکی از باطلنما (پارادوکس)هائی که توئه دوست داشت بر زبان براند این بود: «هرچه از سودمندی یا کاربرد عملی دورتر، با اهمیت‌تر.»

کتابشناسی
یکم. کارهای اصلی.
فهرستی از 47 مقاله (1884-1920) در NMTi، 4 (1922)، 46-49، مندرج است. تعدادی از آن‌ها بدین قرارند: «Über Annäherungswerte algebraischer Zahlen»، در JRAM، 135 (1909)، 284-305؛ «Eine Eigenschaft der Zahlen der Fermatschen Gleichung»، درVidenskabsselskabets skrifter (اوسلو، 1911)، 1-21؛ و «De virtuelle hastigheters princip»، در Aars Voss’ skoles festskrift (اوسلو، 1913)، 194-213. Selected Mathematical Papers of Axel Thue (اوسلو،)، با مقدمه‌ای به قلم کارل لوتویش زیگل، در دست چاپ است.
دوم. خواندنیهای فرعی.
چند زندگینامه به قلم ک. استورمر، و، بیئرک نس، و دیگران در NMTi، 4 (1922)، 33-46، با تصویری از دانشمند موجود است. ویگو برون و تروگوِه ناگل فهرستی از آثاری را که پس از مرگ وی انتشار یافتند در Videnskabsselskabets skrifter (اوسلو، 1923)،1-15، بچاپ رساندند. نیز - «Remarks on the Work of Axel Thue on Sequences»، از گ. آ. هدلوند، در NMTi (1967)، 148-150.

منبع مقاله:
گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.