همکاری معلّم و والدین در تربیت کودک

کار با هیأت تصمیم گیری اولیا

کار با والدین در جهت تعیین خط مشی اداری و آموزشی مدرسه معمولاً مشکلترین بخش ارتباط معلّم با اولیای اطفال را تشکیل می‌دهد. گاه ایراد متوجه معلّم است که احساس می‌کند به علت داشتن دانش تخصّصی بیشتر در تصمیم گیری، از والدین آمادگی بیشتری دارد. به علاوه در تصمیماتی که والدین برای فعّالیّتهای آموزشی اتخاذ می‌کنند سهم او نیز محفوظ است. معلّم تعصّبات اعتقادی خویش را نیز دارد که بینش صحیح او را در تصمیمات آموزشی محدود می‌کند.
والدین و معلّمان، هر دو گروه، با مشکلات خاص خود اقدام به تشکیل جلسات می‌کنند. اعضای گروههایی با نژاد یا مذهب متفاوت و والدینی که در سطح پایینتر جامعه قرار دارند تا حدّی به معلّمان با عدم اعتماد می‌نگرند. تجارب گذشته که قربانی تمایزها با تفاوتهای موجود در ارزشها و الگوهای رفتار شده است ممکن است در این گروه از والدین ایجاد سوء ظن کند. از سوی دیگر گاه معلّمان نیز در ایجاد ارتباط با افرادی که در بکارگیری مفاهیم شخصی و شغلی وجه مشترکی با آنها ندارند دچار مشکل می‌شوند.
شرایط ایجاد حس اعتماد در همه اعضای گروه تصمیم گیرنده آن است که معلّم بتواند با آنها ارتباطی مؤثر ایجاد کند. این کار مستلزم صرف وقت، نیرو، تلاش و برخوردهایی از سوی معلّم است تا نشان دهد که می‌تواند قابل اعتماد باشد. ابراز شایستگی و توجّه لازم به کودکان به سهولت حل مشکل کمک می‌کند. حفظ ارتباط، گوش فرادادن به گفتار والدین و سعی در همگانی ماندن منابع تصمیم گیری نیز در جلب اعتماد مؤثر است.
سخن آخر این که، اگر معلّم با گروهی تصمیم گیرنده مرکب از اولیا کار می‌کند باید آنها را در این مهم یاری کند. گاه تصمیمات آنها با تصمیماتی که معلّم خود می‌گیرد تفاوت دارد ولی او باید به قبول آنها تن دهد. این بدان معنا نیست که مسؤولیت شغلی خویش را نادیده می‌انگارد بلکه مقصود آن است که آن مسؤولیت تعریفی نو پیدا می‌کند. بر عهده معلّم است که در جلسات هیأت تصمیم گیری شرکت کند، به والدین آموزش دهد تا مطمئن شود آنها اطلاعات لازم برای تصمیم گیریهای خود را در اختیار دارند. علاوه بر اینها، کمک به والدین در پیش بینی نتایج تصمیمات در مورد برنامه ریزی و افراد ذینفع در آن نیز از وظایف معلّم است معلّمی که بتواند اولیا را به حرکت مستقل در پیشاپیش خود برانگیزد از مهارت حرفه‌ای لازم برخوردار است.

تکنیکهای مختلف کار با والدین

معلّم در کار با والدین، نظیر کار با کودکان، باید عواملی چون برنامه ریزی درازمدت، مصاحبه، نظارت، توانایی کار با گروههای کوچک و بزرگ، ارزیابی و ثبت نتایج جلسات را در نظر داشته باشد.

برنامه ریزی

اهداف جلسات مشاوره با والدین باید برای معلّم مشخص باشد، از آماده شدن و کاربرد منابع اطمینان حاصل کند و بتواند نتایج فعّالیّتهای این جلسات را بررسی کند و از همه مهمتر این که کار والدین را با اهداف خاص مورد نظر تطبیق دهد.
در مواردی که نیاز کمک به یک مؤسسه اجتماعی احساس می‌شود، معلّم باید بتواند آن نیاز را برای پدر یا مادر بشکلی تشریح کند که تهدید کننده نباشد. در دسترس داشتن نام و آدرس مؤسسات اجتماعی و آگاهی از نحوه ارتباط با آنها از وظایف معلّم است. اگر معلّم بخواهد در حل مشکل رفتاری یک کودک در کلاس از عده‌ای پدر یا مادر کمک بگیرد باید نمونه عینی آن رفتار را نشان دهد تا بتواند در حد امکان توضیح ملموسی از مسأله ارائه کند.
برنامه ریزی جامع برای کار با والدین باید بر مبنای یک سال پی ریزی شود تا معلّم بتواند بین افراد مختلفی که طی سال با آنها تماس دارد هماهنگی ایجاد کند. جلسات در محل خاصّی تشکیل شود تا در صورت تکرار با فعّالیّتهای مدرسه یا رسوم خانواده برخوردی نداشته باشد. معلّم می‌تواند نیازهای برنامه را پیش بینی و تهیه کند. اگر جلسات مذاکره تشکیل می‌شود معلّم باید نمونه‌هایی از کار یا رفتار کودکان را همراه آماری از فعّالیّتهای انجام شده در مدرسه جمع آوری کند.
وظیفه معلّم در برنامه ریزی برای تشکیل جلسه با گروههای مختلف والدین آن است که از قبل محتوای برنامه پیشنهاد شده را به دقت بررسی و نوبت سخنرانیها و گاه استفاده از فیلم را تنظیم کند، برای اعمال خاصی چون پذیرایی یا نظافت مسؤولیت هر فرد را مشخص سازد تا مطمئن شود جلسه‌ای مطلوب تشکیل خواهد شد.
برای فعّالیّتهای خاصّ والدین مکان مناسبی را باید در نظر گرفت. برای جلسات بزرگ به سالن اجتماعات یا اتاق مناسب نیاز است. جلسه مادران را می‌توان بعد از ساعات مدرسه در کلاس برگزار کرد ولی تغییر جای میزها ضرورت دارد. بهترین محل برای مذاکر با یک پدر یا مادر یک اتاق خاص یا کلاسی است که ساکت و بدون رفت و آمد باشد. اگر در جلسه والدین استفاده از وسائل نجّاری یا چرخ خیاطی ضروری به نظر برسد باید در فکر امکانات و جای مناسب برای ابزار و موادّ بود.

مصاحبه با والدین مصاحبه با والدین شامل دو شیوه است: اطلاعات دادن و اطلاعات گرفتن. لازم است معلّم در مذاکره با پدر یا مادر بداند چگونه در مخاطب خود اطمینان خاطر ایجاد کند. گاه پذیرایی با چای و زمانی شروع صحبت با مسائل کلی و جالب مدرسه در این مورد مفید است. رعایت چنین مراحل ساده و معمول به برقراری ارتباط کمک می‌کند. در عین حال رعایت این نکته ضروری است که وقت زیاد صرف صحبت در مورد مسائل مقدّمانی نشود زیرا اگر پدر یا مادری احساس کند معلّم از طرح مسأله اصلی «طفره می‌رود» موضع می‌گیرد و در نتیجه به جای حل مشکل، مشکل تازه‌ای ایجاد می‌شود.

استفاده از یک طرح یا پیش نویس برای مصاحبه مفید است زیرا معلّم در گفتگو می‌تواند اطمینان حاصل کند که همه نوع اطلاعات را به دست می‌آورد. پیش نویس شامل اخذ اطلاعات مورد نظر از پدر یا مادر و تکمیل نکات طرح ریزی شده است. باید توجه داشت که پیش نویس مصاحبه، همواره قابل تغییر باشد. نباید مستقیماً سؤالاتی را از فرم مخصوص قرائت کرد زیرا تهیه فرم فقط جنبه راهنمایی و اطمینان از این مهم دارد که اهداف مذاکره در مد نظر است بی آنکه به جنبه رسمیّت آن توجّه شود.
توصیه‌ی چند شیوه برای معلّم مفید به نظر می‌رسد. آگاهی از نحوه‌ی گوش دادن به سخنان والدین ضروری است. برای این منظور معلّم باید اطلاعاتی درباره والدین داشته باشد به احساسات آنها و نیز اطلاعاتی که مبادله می‌شود توجه کند. به سخن آنان بدقت گوش فرا دهد، به مناسبت، به برخی سؤالات پاسخ گوید و در ارائه راه حلهایی مبتنی بر واقعیت برای حل مسائل کودکان با آنها همکاری کند.
گاه ارائه طریق امری ساده است ولی توصیه‌ای که در محدوده رابطه معلّم و والدین است باید بالاخص مفهوم و به هر موقعیت خاص مربوط باشد. اگر مسأله درباره خواندن کودک در خانه است، پدر یا مادر به کمک معلّم با منبع کتاب آشنا شود یا به کتابهایی دسترسی پیدا کند و یا شیوه‌های مفید خواندن را که نهایتاً به سود کودک است بیاموزد.

کار با جلسات والدین

از نظر پیشرفت در بحثها و تقویت فرایند تقابل، گروههای کوچک مفیدتر از گروههای بزرگ به نظر می‌رسند. معلّم برای تشکیل جلسات کوچک باید با فنون اداره جلسه آشنا باشد، گروه را دعوت کند و رئیس گروه را مشخص سازد، به نیازهای گروه توجه داشته باشد و راه را برای ایجاد حق مسؤولیت در برابر فعّالیّتها برای اعضای آن باز بگذارد. اگر بخواهد بحث متوقف شود و دخالت پدر یا مادر در بحث کاهش یابد، خواسته خود را به گروه تحمیل کرده است، ولی از طرفی این قدرت را ندارد که بحث گروه را به حال خود رها سازد تا مدّتی طولانی بدون هدف ادامه یابد. او باید ضمن حفظ اعتبار خود، رهبری بیطرف، تأثیر پذیر و انعطاف گرا باشد تا بتواند از جلسات گروهی به بهترین شکل سود جوید.
سودمندی جلسات گروههای بزرگ در آن است که وسعت عمل بیشتری فراهم می‌شود. از سخنرانان یا فیلمهایی که در این جلسات به کار گرفته می‌شوند می‌توان در گروههای کوچک نیز استفاده کرد.
گروهی که معلّم فراهم می‌آورد بتدریج شکلی مستقل به خود می‌گیرد. طرحهایی که والدین ارائه می‌دهند ممکن است برای آموزش اعضای گروه یا در خدمت مدرسه به کار گرفته شوند. اگر معلّم بخواهد اداره گروه را برای مدتی بر عهده داشته باشد ممکن است ناگزیر شود زمان بیشتری از آنچه در نظر داشته است به ایجاد تغییرات بنیادی گروه اختصاص دهد، از این رو بهتر است این مسؤولیت را به شخصی دیگر از اعضای گروه یا خارج از آن محوّل کند. به این طریق او قادر است مشاور گروه باشد و در صورت نیاز به کمک گروه بشتابد. هنگامی که معلّم شاهد مستقل شدن اداره آن گروهی شود که خود آنرا گرد آورده است به حق احساس غرور می‌کند.

تشکیل گروه سبب ایجاد نیرویی عظیم می‌شود. گاه گروهها سودمند و مؤثر و گاه پرخاشگر و ظلم پیشه‌اند. بسیار مهّم است که در تشکیل گروه دقت داشته باشیم و در صورت کمبود مهارت و تجربه در کار با آنها همواره با احتیاط عمل کنیم.

ارزیابی کار والدین

ارزیابی برنامه ریزی برای والدین عیناً مشابه ارزیابی کار کودکان است. باید اهداف را مشخص کنیم و از نتایج آنها بررسی ذهنی داشته باشیم. این بررسی، بشکلی دقیقتر، شامل روابط خانه و مدرسه و اهداف برنامه اولیای کودکان نیز می‌شود. چنین برنامه‌ها در مقایسه با برنامه آموزشی کودکان به وقت کمتری نیاز دارد و بر عهده مدرسه است که زمان و منابع لازم برای ادامه و ارزیابی برنامه‌هایی سازنده اختصاص دهد.
نظارت معمول بر این جلسات شامل شمارش عدّه حاضر در جلسه یا مذاکره است. عرصه عمل وسیع است و نیاز به دقت دارد. حضور و ایفای نقش والدین در بخشهایی از جامعه چشمگیر به میزان سودمندی با وجود امکانات برای آنان بستگی ندارد. معلّمان معمولاً روابط خود با اولیای کودکان کلاس را به کمک قدرت شهودی می‌سنجند ولی بررسی توأم با احتیاط نیز در این مورد ضروری است. معلّمانی که مدتها در برابر خود و اولیاء اطفال وانمود کرده‌اند که مؤدبانه عمل می‌کنند می‌توانند بیش از آنچه واقعاً احساس می‌کنند مؤثر باشند. موقعیتهای خاصی که در مدرسه پیش می‌آید معمولاً به ماهیت ایجاد ارتباط خانه و مدرسه بستگی دارد. باید تلاشهایی، هرقدر هم دشوار برای ارزیابی کیفیت هر نوع برنامه صورت گیرد و بر عهده معلّم است که از فعّالیّتهای والدین، حداقل سابقه‌ای گزارش گونه داشته باشد.

بهره گیری از تکنیکهای روابط عمومی

بسیاری از روشهای کار با والدین که بحث آنها گذشت درباره روابط حضوری با اولیای کودکان بوده است، ولی باید شیوه‌های مختلف ارتباط با خانواده و اجتماع ملّی را نیز به کار گرفت. مدرسه مناسب باید برنامه‌ای ثابت در مورد روابط عمومی، ولو نه چندان پر زرق و برق، داشته باشد. از آنجا که مدرسه به والدین و اجتماع محل تعلق دارد باید پاسخگوی آنها باشد و آنها را از آنچه در مدرسه می‌گذرد مطلع سازد.
یک برنامه مناسب روابط عمومی شامل ایجاد ارتباط با اجتماع محل است، ارتباطی که در آن از دیدار والدین از مدرسه استقبال می‌شود.
ایجاد نمایشگاه در داخل یا خارج مدرسه نیز برای آشنا ساختن مردم محل با کارهای کودکان مفید است. کارهای هنری، نتایج طرحها، نوارهایی از سرودها و قصه‌های کودکان و غیره را می‌توان با سلیقه سازمان داد و از آنها برای اطلاع والدین از تجربیات کودکانشان در مدرسه استفاده کرد. در زمینه در اختیار داشتن محلی برای نمایشگاه و بهره گیری از سایر حمایتها معمولاً فروشگاههای هر منطقه کاملاً مشکل گشا هستند. رسانه‌های خبری محل در نقل گزارشهای مدرسه برای اهالی مفیدند. گزارش خبری از رویدادهای مهم و جالب مدرسه برای واحد آموزشی و منطقه هر دو با ارزش است. رسانه‌های خبری محلی می‌توانند از گردشهای علمی، برگزاری جشنها و حوادث خاصّ دیگر گزارشهایی نقل کنند.
معلّم با استفاده از خبرنامه، یادداشتهایی که به خانه‌ها می‌فرستد و دعوتنامه‌هایی که برای والدین به منظور دعوت به شرکت در مراسم خاص ارسال می‌دارد خود نوعی وسیله روابط عمومی است. اینها همه باید در یک برنامه خوب روابط عمومی مورد توجه قرار گیرد.

کار با والدین: ارتباطی دوجانبه

معلّمان در اغلب موارد چنین احساس می‌کنند که جلسات اولیا و مربیان فرصتی پیش می‌آورد تا معلّم به والدین چیزهایی بیاموزد و تغییری در آنان ایجاد کند. اما در واقع، یک جلسه خوب اولیا و مربیان آنست که به والدین نیز فرصت دهد تا بر معلّم تأثیر گذارند و حتی در صورت امکان تغییراتی در کار مدرسه ایجاد کنند. با طرح برنامه‌ای مؤثر می‌توان به برقراری روابط دوجانبه کمک کرد. اگر شناختی نباشد انتقادی مطرح نمی‌شود ولی اگر شناخت والدین از مدرسه بیشتر باشد، انتقاد سازنده بیشتر است.
درحقیقت داوری اولیا نوعی منبع اطلاعات در باره مؤثر بودن برنامه محسوب می‌شود. شکوه‌هایی که از فرزندان خویش دارند و نیز اطلاعات دیگری که در اختیار آنهاست به کار تصمیم گیری آموزشی می‌آید و بر عهده معلّمان است که نظریات و انتقادات آنان را بپذیرند. ولی مبنای تغییرات نباید فقط همراه کردن والدین با خط مشی آموزشی باشد بلکه وظیفه‌ی شغلی معلّم به او این قدرت را می‌بخشد که اعمال خود را مجاز بداند و از برنامه‌هایی که به نظر او فعّالیّتهای شغلی مناسبی به شمار می‌آید جانبداری کند.
منبع مقاله :
اسپادک، برنارد؛ (1379)، آموزش در دوران کودکی، ترجمه محمّدحسین نظری نژاد، مشهد: شرکت به نشر، چاپ نهم