تیتیوس (تیتس)، یوهان دانیئل

[yohān dàniel titus (tits)]
Johann Daniel Titus (Tietz)
(ت. کونیتس، آلمان [اینک خوینیتسه، لهستان]، 12 دی 1107/ 2 ژانویه 1729؛ و، ویتنبرک، آلمان، 26 آذر 1175/ 16 دسامبر 1796)، اخترشناسی، فیزیک، زیست شناسی.
تیتیوس پسر باربارا دوروتئا هانو، دختر یک کشیش لوتری، و یاکوپ تیتس، یکی از پارچه فروشان و عضو شورای شهر کونیتس، بود. پدر تیتیوس به هنگامی که وی خردسال بود درگذشت، و تیتیوس به دانتسیش فرستاده شد تا زیر نظر دایی خویش، میشائل کریستوف هانو، متخصص تاریخ طبیعی که او را به علوم طبیعی علاقه‌مند ساخت، پرورش یابد. تیتیوسی تحصیلات خود را در دبیرستان دانتسیش به پایان رساند، و سپس، در 1127، به دانشگاه لایپ تسیش راه یافت، و چهار سال بعد با پایاننامه‌ای درباره‌ی نظریه‌ی مهتاب اویلر به دریافت درجه‌ی فوق لیسانس نایل آمد. وی در 1134 مدرّس آزاد دانشکده فلسفه لایپ تسیش شد؛ در فروردین 1135 انتصاب خویش به عنوان استاد عادی ریاضیات معمولی در دانشگاه ویتنبرک را پذیرفت. تیتیوس در سال 1147 استاد فیزیک و عضو ارشد دانشکده‌ی فلسفه در وینتبرک شد، و در 1147 به ریاست دانشگاه منصوب گردید. وی، علاوه بر تدریس در زمینه‌ی ریاضیات و فیزیک، در زمینه‌ی فلسفه، الهیات طبیعی، و قانون طبیعی نیز سخنرانی و تدریس می‌کرد.
تیتیوس فردی همه فن حریف و کوشا بود که بر علوم طبیعی عصر خویش تسلط داشت، بی آن که سهم مبتکرانه و مهمی در آنها داشته باشد. اگرچه وی فقط گاه به گاه به اخترشناسی می‌پرداخت، بیشتر به مناسبت قانون حاکم بر فواصل بین سیارات و خورشید- که اینک به نام وی خوانده می‌شود- شهرت یافت، قانونی که ممکن است آن را بدون رصد تدوین کرده باشد. قانون تیتیوس نخستین بار در ترجمه‌ی Contemplation de la nature («تأمل در طبیعت») اثر شارل بونه، که در سال 1145 صورت گرفت و در لایپ تسیش انتشار یافت، بیان شد و به صورت یادداشتی بر چند ویرایش پی در پی این اثر چاپ شد. بر طبق این قانون فاصله‌های بین سیارات و خورشید در رشته‌ی زیر صدق می‌کنند:


در سال 1151 این رابطه را بوده تأیید کرد؛ او سیّاره‌ای فرضی بین مریخ و مشتری، در فضائی که تیتیوس برای قمری از مریخ در نظر گرفته بود، قرار داد. در همین نقطه بود که در 1180 پیاتسی، سِرِس، نخستین سیّارک را کشف کرد. قانون تیتیوس در تبیین فاصله‌های متوسط بین سیّارکها و خورشید درست است و برای سیاره‌ی اورانوس، که هرشل در 1160 آن را کشف کرد، نیز صدق می‌کند؛ اما هم در مورد نپتون و هم در مورد پلوتو کاملاً غلط است.
بیشترین فعالیت علمی تیتیوس متوجه فیزیک و زیست‌‌شناسی بود. او چندین اثر درباره‌ی موضوعات فیزیک، از جمله مجموعه‌ای از شرایط و قواعد برای انجام دادن آزمایش، منتشر کرد. او بویژه به گرماسنجی علاقه‌مند بود؛ در سال 1144 یک بررسی کلی از گرماسنجی تا آن تاریخ، با تأکید بر گرماسنج هوایی، عرضه کرد و تکنگاشتی نیز درباره گرماسنج فلزی‌ای که در سالهای 1125-1126 به همت هانس لوزر ساخته شده بود نوشت. فزون بر این، تیتیوس رساله‌هائی نیز درباره‌ی فیزیک نظری و فیزیک تجربی به نگارش درآورد، و در آنها یافته‌های دیگران را درج کرد (برای نمونه، توصیف آزمایشهایی که گئورک و ولفگانگ کرافت در 1117 نوشته بود).
پژوهش زیست شناختی تیتیوس از پژوهش زیست شناختی لینه تأثیر پذیرفته بود. مبسوط‌ترین نوشته‌ی وی در این زمینه Lehrbegriff der Naturgeschichte zum ersten Unterrichte («درک مفهومهای مربوط به تاریخ طبیعی همراه با نخستین درسها»)، لایپ تسیش، 1777)، طبقه بندی منظمی است از گیاهان، حیوانات تا حدی مبتنی بر دستگاه یاکوپ تئودور کلاین]، و کانیها و نیز مواد بنیادی، اثیر، نور، آتش، هوا، و آب. در نوشته‌های کوتاهتری که به طبقه بندی حیوانات (1139) و کانیها (1144) مربوط می‌شدند، تیتیوس به اصلاح روش لینه مبادرت ورزید. او همچنین دو تکنگاشت کوتاه دیگر را به موضوعات خاصی اختصاص داد: چرخ ریسک آونگی (1134) و روشی برای جلوگیری از لجن گرفتن انشعاب نزدیک دانتسیش از راه کاشتن اقاقیا، جلبک دریایی، و جاروب (1147).
تعدادی از دیگر نوشته‌های تیتیوس به مسائل الهیات و فلسفه در رابطه با علم اختصاص دارند. او همچنین آثاری در زمینه تاریخ به نگارش درآورد، از جمله تاریخچه‌ای از پروس غربی و ویتنبرک، شرحی درباره‌ی غلبه کازیمیر چهارم، پادشاه لهستان، بر پروس غربی در سالهای 833-845، و، به مناسبت ساختن پلی تازه بر روی اِلبِه، یک بررسی تاریخی درباره‌ی پلهای پیشین در آن نقطه.
تیتیوس به عنوان ویراستار شش دوره از نشریه‌های ادواری که بیشتر به علوم طبیعی می‌پرداختند شهرت بیشتری یافت. این نشریات به منظور شناساندن نتیجه‌های جدید علمی به متخصصان و غیرمتخصصان و نیز به منظور سرگرمی نوشته می‌شدند؛ از این رو با استقبال قابل توجه عموم مردم روبرو شدند. از این میان، نشریه‌ی Allgemeines Magazin («مجله‌ی عمومی») به ترجمه‌ی آثار نویسندگان خارجی محدود می‌شد، در حالی که خود تیتیوس مقالاتی برای نشریه‌ی Neue Gesellschaftliche Erzählungen («گزارشهای اجتماعی») می‌نوشت و چهارده مقاله از سی و دو مقاله چاپ شده در Gemeinnützige Abhandlungen («مقاله‌های عام المنفعه») را، که بیشتر درباره‌ی تاریخ طبیعی ساکسونی بودند، خود نوشت. تیتیوس در کوششهای خویش به منظور قراردادن آثار علمی خارجی در دسترس خوانندگان بیشتر، در تشویق و ترویج تجدید چاپ ارزان قیمت بخشهای مهم Philosophical Transactions of the Royal Society («خلاصه‌ی مذاکرات فلسفی انجمن سلطنتی») نیز فعّال بود.
با این که کرسیهائی در دانشگاه‌های دیگر، از جمله دانشگاه‌های گوتینگن، هلمشتت، دانتسیش، و کیل، به تیتیوس پیشنهاد شد، او چهل سال در ویتنبرک به سر برد. پسرش، زالومو کونستانتین، نیز با دارا بودن سومین کرسی پزشکی، که کالبدشناسی و گیاه‌شناسی را در بر می‌گرفت، از 1174 تا زمان مرگ در 1180، در ویتنبرک تدریس می‌کرد.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی.

مفصّلترین فهرست نوشته‌های تیتیوس در اثری است به نام Lexikon der vom Jahre 1750:1800 verstorbenen teutschen Schriftsteller، چهاردهم (لایپ تسیش،1815)، 74-81. نیز، پوگندورف و فهرستهای مفصّلی که در Neues gelehrtes Europa، چاپ نوزدهم (وولفنبونل، 1773)، 630-642؛ داده است. Litteraische Nachrichten von Preussen، («از ج. ف. گولتبِک، چاپ یکم (لایپ تسیش- دسائو، 1781)، 194-200؛
Historisch-ltterarisches Handbuch Berühmter und denkwürdiger Personen, welche in dem 18. Jahrhundert gelebt haben, fortgestzt und herausgegeben von JHM. Ernesti، از ف.ک.گ. هیرشینگ، چهاردهم (لایپ تسیش، 1810)، 375-376، که همه‌ی آنها زندگینامه‌های کوتاهی را نیز شامل می‌شوند. زندگینامه‌ی تیتیوس به قلم Nachricht von den Gelehrten, welche aus der Stadt Conitz des Polnischen Preussens herstammen (لایپ تسیش، 1763)، 69-74، که همچنین فهرست نوشته‌های تیتیوس تا آن زمان به قلم خودش را در بر می‌گیرد. فهرستی که خود تیتیوس از نوشته‌هایش تا سال 1773 تهیه کرده است در کتابخانه‌ی دانشگاهی و ملی زاکسن-آنهالت، هاله، یافت می‌شود.
تکنگاشتهای تیتوس عبارتند از: Luminis lunaris theoria nova, argumentis Euleri superstructa (لایپ تسیش، 1752)؛ Investigatio finium divinorum in rebus naturalibus necessaria, adversus Cartesium Princip. philos 1.28. III.2Philosophische Gedanken von dem Wahren Begriffe der Ewigkeit- Eternity is All! لایپ تسیش، 1755)؛ Parus minimus Polonorum remiz Bononiensium pendulinus لایپ تسیش، 1755)؛ Feyerliches descriptus Denkmahl der Ehrfurcht und Treue, dem glorreichen Gedächtnisse Friedrich Augusts, Königs in Polen, und Kurfürst Friedrich Christian’s gewidment von der Teutschen Gesellschaft in Wittenberg (ویتنبرک، 1763)؛Attributorum Dei, apto digestorum ordine, brevis exposition (لایدن، 1763)؛ Ortus mundi necessarius a priori assertus (ویتنبرک، 1763)؛ Thermometri metallici ab inventione illustrissimi.. atque excellentissimi S.R.I Comitis Loeseri descriptio (لایپ تسیش، 1765)؛ Die gänzliche Ergebung der Lande Preussen an Polen, mittelst des A. 1466, nach der Einnahme von Conitiz, zwischen König Casimir dem IV und dem Hohmeister Ludwig von Erlichshausen geschlossenen Friedens, historisch vorgestellet (ویتنبرک، 1766)؛ Abhandlung über die von der naturforschenden Gesellschaft in Danzig aufgegebene über die von der naturforschenden Gesellschaft in Danzig aufgegeben Frage: Welches die dienlichsten und am wenigsten kostbaren Mittel sind, der überhandnehmenden Versandung in der Danziger Nähring vor zubeugen und dem weitern Anwachs der Sanddünen abzuhelfen (لایپ تسیش، 1768)؛ Physicae dogmaticae elementa, Praelectionum causa evulgata (ویتنبرک، 1773)؛ Lehrbegriff der Naturgeschichte zum ersten Unterrichte (لایپ تسیش، 1777) Grundsätze der theoretischen Haushaltungskunde zum Unterrichtet der Anfänger und zur femem Erklärung entworfen (لایپ تسیش، 1780)؛ Physicae experimentalis elementa Praelectionum causa in lucem edita (لایپ تسیش، 1782)؛ و Nachricht von der vormaligen und der neu erbaueten Elbbrücke bey Wittenberg nebst einigen Beylagen mitgetheilet (لایپ تسیش، 1788).
نشریه‌های ادواری که تیتیوس آنها را ویراسته و بخشهائی از آنها را نوشته است بدین قرارند: Allgemeines Magazin der Natur, Kunst und Wissenschaften، 4 بخش (1753-1754)؛ Neue Erweiterungen der Erkenntnis und des Vergnugens، 12 جلد (1753-1762)؛ Neue Gesellschaftliche Erzählungen für die Liebhaber der Arztneykunst und der Sitten، 4 بخش (1758-1762)؛ Wittenbergisches Wochenblatt A , zur Aufnahme der Naturkunde und des ökonomischen Gewerbes (جلد 1768-1775)؛ Gemeinnützige Abhandlungen zur Beförderungder Erkenntniss und des Gebrauches natürlicher، چاپ یکم (1768)؛ و Nützliche Sammlung von Aufsätzen und Wahrnehmungen über die Wittenungen die Haushaltungskunde, das Gewerbe, die Naturkenntniss, Polizey und andere damit verknüpfte Wissenschaften, als die Fortsetzung des Wittenbergischen Wochenblatts، 10 جلد (1783-1792).

دوم. خواندنیهای فرعی.

علاوه بر زندگینامه‌هائی که در کتابشناسیهای فوق آمده است، یادداشت کوتاهی از ر. کنوت، درAllgemeine deutsche Biographie. تصویری از تیتیوس، که س، هاله آن را گراوور کرده است، در آغاز Oeconomische Encyklopidie، از ی، گا. کرونیتس، چهل و پنجم (برلین، 1789) یافت می‌شود. نیز،The titius-Bode Law of Planetary Distances: Its History and Theory (آکسفرد، 1972).
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول