جنگ سرد جديد (نزاع روسيه و اروپا بر سر اوكراين)
بررسي نزاع حاميان روسيه و غرب بر سر انتخابات رياست جمهوري اوكراين
سومين انتخابات رياست جمهوري اوكراين پس از فروپاشي شوروي و استقلال اين كشور به عرصه رويارويي شرق و غرب و احياي جنگ سرد تبديل شده است. با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و سقوط ديوار برلين جنگ سردي كه بلافاصله پس از پايان جنگ جهاني دوم بين دوبلوك شرق و غرب به رهبري ايالات متحده آمريكا و اتحاد جماهير شوروي آغاز شده بود و در گوشه و كنار جهان از اروپا تا جنگل هاي آفريقا و جنوب شرقي آسيا و خاورميانه ادامه داشت، به پايان رسيد. پايان جنگ سرد و فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و سقوط كمونيسم بسياري را به اين توهم واداشت كه اكنون جهان يكسره تابع آموزه هاي كاپيتاليسم ليبرالي غرب كه ايالات متحده آمريكا به طور يكجانبه مدعي رهبري آن بود قرار گرفته است. اجراي سياست هاي غربگرايانه بوريس يلتسين در روسيه پس از فروپاشي شوروي زمينه اينگونه تصورات را بيش از پيش تقويت كرد تا آنجا كه فرانسيس فوكوياما معاون پيشين وزارت امورخارجه آمريكا به خود جرات داد تا از شرايط پس از جنگ سرد به عنوان پايان تاريخ و پيروزي ليبرال دمكراسي غرب بر ساير ايدئولوژي ها ياد كند. گذشت زمان و تحولات بعدي جهان تا حد زيادي خط بطلاني بر اين اوهام و تصورات خوش خيالانه كشيد. پس از روي كارآمدن ولاديمير پوتين در روسيه سمت و سوي سياست هاي اين كشور از غربگرايي ليبراليستي بوريس يلتسين به ملي گرايي شديد روسي تغيير جهت داد. اين تغيير جهت خودبه خود به نوعي تفكر احياي اتحاد جماهير شوروي سابق را در بين تحليلگران مطرح كرد.
اگرچه انفجارهاي ۱۱ سپتامبر و ائتلاف جهاني براي مبارزه با تروريسم موجب شد تا روسيه و شخص پوتين به حمايت جدي از جنگ جهاني عليه تروريسم به رهبري آمريكا بپيوندد، اما اندكي پس از آنكه در اولين مرحله از اين جنگ در افغانستان، روسيه شاهد حضور نظاميان آمريكايي و ايجاد پايگاه نظامي آنها در جمهوري قرقيزستان كه حياط خلوت خود تلقي مي كند، بود به نوعي نارضايتي خود را از اين اقدام آمريكا اعلام كرد و بلافاصله يك پايگاه نظامي در نزديكي پايگاه آمريكا در قرقيزستان ايجاد كرد. در دومين مرحله از جنگ عليه تروريسم در جبهه عراق، روسيه به همراه تعداد ديگري از كشورهاي اروپايي همچون فرانسه و آلمان به مخالفت با يكجانبه گرايي آمريكا در ناديده گرفتن اصول و موازين بين المللي پرداخت. در چنين شرايطي روسيه كه خود را وارث اصلي اتحاد جماهير شوروي سابق تلقي مي كرد به نوعي رويارويي حيثيتي با غرب به طور عام و با آمريكا به طور خاص كشيده شد. در اين وضعيت كه ديگر همچون دوران جنگ امكان نبرد ايدئولوژيك روسيه با آمريكا در سرزمين هاي دوردست آمريكاي لاتين، آسيا، خاورميانه و شرق آسيا وجود نداشت به ناچار عرصه رويارويي غرب و شرق به سرزمين هاي پيراموني اين كشور همچون آسياي مركزي، قفقاز و اروپاي شرقي كشيده شد. نمونه هاي كم شدت اين رويارويي ها را طي چند سال اخير مي توان در كشورهاي قرقيزستان، تاجيكستان، جمهوري آذربايجان و گرجستان مشاهده كرد. انتخابات پارلماني سال گذشته جمهوري گرجستان كه در نهايت به سقوط ادوارد شواردنادزه - آخرين وزير خارجه دولت اتحاد شوروي- رييس جمهور اين كشور در نتيجه شورشي كه به «انقلاب مخملي» مشهور شد و بدون خونريزي به رهبري ميخائيل ساكاشويلي غربگرا انجاميد، ازجمله نقطه هاي اوج اين رويارويي ها بود. در عرصه گرجستان حمايت هاي روسيه از شواردنادزه و طرفداران او بي نتيجه ماند و با پيروزي غربگرايان، روسيه شكست در اين جبهه را پذيرا شد. نوع روابط نه چندان دوستانه اين دو كشور طي يكسال گذشته خود گوياي اين واقعيت است. پس از انقلاب مخملي گرجستان كه خود تا حد زيادي از انقلاب مخملي مردم صربستان براي سرنگوني ميلوسوويچ نشات گرفته بود اين پرسش مطرح شده بود كه مرحله بعدي اين رويارويي شرق و غرب يا انقلاب مخملي بعدي در كجا اتفاق خواهد افتاد؟ در همان زمان بسياري از تحليلگران باتوجه به شرايط خاص اوكراين و درپيش بودن انتخابات رياست جمهوري اين كشور، ايستگاه بعدي رويارويي شرق و غرب در شكل يك انقلاب بدون خونريزي را در آن كشور حدس مي زدند. اكنون برگزاري انتخابات رياست جمهوري اوكراين و وضعيتي كه در يك هفته پس از برگزاري دور دوم اين انتخابات در اين كشور و بين كشورهاي حامي نامزدها در شرق و غرب حاكم شده اين فرض را به خوبي به اثبات رسانده است.
چگونگي انتخابات رياست جمهوري اوكراين طبق قانون اساسي اوكراين رييس جمهور اين كشور براي مدت پنج سال از سوي مردم انتخاب مي شود. انتخاب او بيش از دو دور نيز ممنوع است. اولين انتخابات رياست جمهوري اوكراين پس از استقلال اين كشور از اتحاد جماهير شوروي در سال ۱۹۹۴ برگزار شد و در آن لئونيد كوچما به پيروزي رسيد. در انتخابات بعدي رياست جمهوري اين كشور در سال ۱۹۹۹ نيز بار ديگر كوچما پيروز شد. با نزديك شدن پايان دوران دوم رياست جمهوري كوچما، سومين انتخابات رياست جمهوري اوكراين پس از استقلال براي سال ۲۰۰۴ درنظر گرفته شد. از آنجا كه كوچما به دليل محدوديت قانوني نمي توانست در اين انتخابات نامزد شود، عرصه براي ساير نامزدها باز شد. در اولين مرحله انتخابات رياست جمهوري اوكراين كه روز دهم آبان امسال با حضور ۲۴نامزد و مشاركت ۷۵درصد واجدين راي از جمعيت ۴۷ميليوني اوكراين برگزار شد هيچكدام از نامزدها نتوانستند اكثريت ۵۰ درصدي آرا را براي كسب مقام رياست جمهوري اين كشور كسب كنند. به همين دليل اين انتخابات به دور دوم كشيده شد و دو نامزد يعني ويكتور يانوكوويچ ۵۵ ساله نخست وزير كنوني اوكراين و نامزد مورد حمايت لئونيد كوچما و روسيه با ۸۸/۳۹ درصد و ويكتور يوشچنكو ۵۰ ساله نخست وزير سابق و نامزد مخالفان و مورد حمايت غرب با كسب ۲۲/۳۹ درصد آراء در دور اول به دور دوم راه يافتند.دور دوم انتخابات رياست جمهوري اوكراين نيز در شرايطي كه مخالفان، دولت را به زمينه سازي براي تقلب به نفع نامزد مورد حمايت دولت و روسيه متهم مي كردند روز يكشنبه اول آذر با حضور يانوكوويچ و يوشچنكو برگزار شد. اگرچه رويارويي مخالفان و دولت اوكراين از روزهاي قبل از انتخابات ادامه داشت اما پس از برگزاري انتخابات و اعلام نتايج اوليه مبني بر پيشي گرفتن ويكتور يانوكوويچ نامزد مورد حمايت روسيه به يكباره فضاي سياسي اوكراين و نيز رويارويي حاميان خارجي نامزدها شكل ديگري به خود گرفت.
اعتراضات گسترده مخالفان دولت از شامگاه روز يكشنبه اول آذر و بلافاصله پس از پايان راي گيري كه زمزمه هايي مبني بر پيروزي يانوكوويچ مطرح شد جرقه هاي اعتراضات گسترده مخالفان دولت و طرفداران ويكتور يوشچنكو كه به «انقلاب پرتقالي» موسوم گرديده زده شد. شب دوشنبه دوم آذر عده زيادي از هواداران يوشچنكو در ميدان استقلال كي يف پايتخت اوكراين با پوشش پرتقالي (نارنجي رنگ كه علامت مخالفان است) در اعتراض به آنچه تقلب در انتخابات مي ناميدند جمع شدند. روز دوشنبه تعداد اين تظاهركنندگان به بيش از يكصد هزار نفر رسيد و آنها تعداد ۲۴ چادر به نمايندگي از ۲۴ استان اوكراين در زير برف و سرما در ميدان استقلال كي يف برپا كردند. روز سه شنبه در دومين روز از اعتراضات گسترده تعدادي از مقامات محلي در شهرستان ها ازجمله شوراي شهر كي يف و نيز تعدادي از سفارتخانه هاي اوكراين در خارج حمايت خود از يوشچنكو را اعلام داشتند. در اين روز قرار بود مجلس ملي اوكراين كه بيش از ۴۰۰ نماينده دارد براي بررسي بحران ناشي از نتايج انتخابات به طور اضطراري تشكيل جلسه دهد. اگرچه به دليل به حدنصاب نرسيدن تعداد نمايندگان جلسه رسمي مجلس برگزار نشد اما يوشچنكو در جلسه مجلس حاضر شد و در جمع ۱۹۱ نماينده طرفدار خود، خود را رييس جمهور اوكراين ناميد و در برابر آنها به انجيل سوگند ياد كرد. در اين روز لئونيد كوچما، رييس جمهور كنوني اوكراين ضمن تاكيد بر اين كه در نتيجه انتخابات دخالت نخواهد كرد از دو نامزد حاضر در انتخابات خواست تا با يكديگر به مذاكره بپردازند. روز چهارشنبه يوشچنكو در سومين روز از اعتراض هاي سراسري در جمع هزاران تن از طرفداران خود در واكنش به اين درخواست كوچما، شرط خود براي مذاكره را تحويل گرفتن حكومت اعلام كرد.
همچنين در اين روز كميسيون انتخابات اوكراين به طور رسمي ويكتور يانوكوويچ را با كسب ۴۵/۴۹ درصد آراء پيروز اين انتخابات اعلام كرد و گفت كه ويكتور يوشچنكو ۴۱/۴۶ درصد آراء را كسب كرده است. روز پنجشنبه پنجم آذر با تشديد بحران انتخابات رياست جمهوري اوكراين و نگراني از احتمال بروز خشونت موجب شد تا دادگاه عالي اوكراين اعلام رسمي نتيجه انتخابات را به تعويق اندازد و از سوي ديگر زمينه ميانجيگري سران ساير كشورها فراهم شود. روز جمعه الكساندر كواشينوسكي رييس جمهور لهستان، لخ والسا رييس جمهور سابق اين كشور، رئيس جمهور ليتواني،خاوير سولانا مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا و نيز رييس سازمان امنيت و همكاري اروپا براي حل مسالمت آميز اين بحران به كي يف سفر كرده اند اما ميانجيگري آنها نيز براي حل اين بحران نتيجه نداد. روز شنبه پس از عدم دستيابي طرفين به مصالحه مجلس اوكراين نتيجه انتخابات را بي اعتبار اعلام كرد و خواستار انحلال كميسيون مركزي انتخابات شد. همزمان با اين عمل تلاش مخالفان براي برگزاري مجدد انتخابات تشديد شد. البته در طرف مقابل طرفداران يا نوكوويچ كه به تازگي در مناطق شرقي و جنوبي اوكراين تظاهرات گسترده خود را آغاز كرده بود با اين امر مخالفت كردند.
روسيه و انتخابات اوكراين اوكراين از جهات مختلف براي روسيه حائز اهميت است. اين كشور تا سال ۱۹۹۱ كه اتحاد جماهير شوروي سابق فروپاشيد جزو شوروي بود. همچنين جمهوري خودمختار كريمه كه اكنون جزو قلمرو اوكراين است در تاريخ شوروي از اهميت زيادي برخوردار است. قرارداد يالتا براي تقسيم جهان پس از جنگ جهاني دوم بين استالين و رهبران غربي در اوكراين به امضا رسيد. به علاوه رهبران شوروي هميشه تعطيلات خويش را در شبه جزيره كريمه مي گذرانده اند. پس از فروپاشي شوروي روابط اوكراين و روسيه به عنوان دو كشور بزرگ بازمانده ازاتحاد شوروي سابق نسبتا خوب بوده است. روسيه اوكراين را حياط خلوت خود و مهمتر از آن سپر موجود بين آن كشور و غرب تلقي مي كند و هميشه تحولات آن را با جديت دنبال مي نمايد. براين اساس انتخابات رياست جمهوري اخير اوكراين هم كه درواقع نشان دهنده سمت و سوي سياست هاي پنج سال آينده آن كشور است ازنظر روسيه مهم بوده است. روسيه در انتخابات اخير از ويكتور يانوكوويچ نخست وزير فعلي اوكراين و نامزد مورد حمايت لئونيد كوچما رييس جمهور كنوني حمايت كرد. ميزان حمايت روسيه از يانوكوويچ تا آن حد است كه «نامزد مورد حمايت روسيه» به عنوان اولين ويژگي يانوكوويچ از سوي رسانه ها و محافل سياسي ذكر مي شد. در عرصه عمل روسيه تلاش هاي زيادي براي پيروزي يانوكوويچ انجام داد. ولاديمير پوتين رييس جمهور روسيه دوبار براي حمايت از يانوكوويچ به كي يف رفت كه آخرين بار آن در آستانه برگزاري دور اول انتخابات رياست جمهوري اوكراين بود. در اين سفر پوتين از طريق سه شبكه تلويزيوني ملي اوكراين به طور مستقيم با مردم اوكراين به گفت وگو پرداخت. به علاوه پوتين قول داد تا به شهروندان اوكرايني تابعيت روسي اعطا كند. درهمين مسير پس از برگزاري دور اول انتخابات رياست جمهوري اوكراين پوتين طي دستوري به پارلمان روسيه دستور داد تا بلافاصله قبل ازاعطاي تابعيت روسي به اوكرايني ها ورود آنها براي مدت سه ماه به اوكراين بدون ويزا امكان پذير شود. پس از برگزاري دور دوم انتخابات رياست جمهوري اوكراين و اعلام پيروزي يانوكوويچ، پوتين با استقبال از اين نتيجه پيروزي يانوكوويچ را تبريك گفت و ساير كشورها را از مداخله در امور اوكراين برحذر داشت.همچنين ساير متحدان او در جامعه كشورهاي همسود همچون روساي جمهور بلاروس، قرقيزستان، ازبكستان و قزاقستان هم بر نتيجه انتخابات مبني بر پيروزي يانوكوويچ صحه گذاشتند. در اهميت ذاتي و جغرافيايي اوكراين براي روسيه اين كشور به ويژه ازجهت انديشه پوتين براي احياء امپراتوري شوروي سابق همين بس كه در اين چارچوب روسيه نه تنها حاضر به كوتاه آمدن نيست بلكه حاضر شده است تا تن به يك نبرد سرد ديگر با غرب بدهد.
غرب و انتخابات اوكراينبراي اروپا و آمريكا اوكراين از جهات مختلف ازجمله شكل گيري ساختار نوين امنيتي و گسترش ناتو به شرق و گسترش اتحاديه اروپا داراي اهميت است. به علاوه وضعيت سياسي اوكراين نقش تعيين كننده اي در روند اصلاحات سياسي و اقتصادي در اروپاي شرقي ازجمله لهستان كه هم مرز با اوكراين است، دارد. همچنين ورود اوكراين به جرگه غرب باعث تضعيف موقعيت روسيه مي شود. براين اساس كشورهاي غرب كه شاهد شكست اعتراض هاي گسترده دو سال قبل مردم اوكراين عليه سياست هاي لئونيد كوچما بودند سعي كردند تا در انتخابات اخير و از طريق قانوني به اهداف خود دست يابند. در اين مسير آنها در اين انتخابات به حمايت از «ويكتور يوشچنكو» نخست وزير اصلاح طلب سابق اوكراين كه در بخش هاي غربي اوكراين از محبوبيت برخوردار بود برخاستند. همچنين كشورهاي غربي قبل از برگزاري انتخابات رياست جمهوري اوكراين هشدارهايي مبني بر پيامدهاي سنگين هرگونه تقلب در انتخابات رياست جمهوري را به مقامات اوكراين دادند. علاوه بر اين تعداد زيادي از ناظران غربي نيز براي نظارت بر اين انتخابات به اوكراين رفتند.پس از برگزاري دور دوم انتخابات و اعلام نتايج اوليه مبني بر پيروزي يانوكوويچ نامزد طرفدار روسيه، كشورهاي غربي به مخالفت با اين نتيجه پرداختند. ابتدا ناظران غربي حاضر در عرصه انتخابات رياست جمهوري آن را انتخاباتي فاقد استانداردهاي قانوني قلمداد كردند. سپس مقامات كشورهاي غربي از پذيرش اين نتيجه خودداري كردند و مقامات اوكراين را به بازنگري در نتيجه انتخابات فراخواندند. همچين حمايت هاي معنوي، ديپلماتيك و رسانه اي كشورهاي غربي از مخالفان دولت كه در اعتراض به نتيجه انتخابات دست به اعتراض زده بودند نيز به شدت افزايش يافت. در مرحله ديگر كشورهاي غربي براي به دست گرفتن ابتكار عمل بحران ناشي از انتخابات رياست جمهوري اوكراين مساله ميانجيگري براي حل و فصل مسالمت آميز اين بحران را مطرح كردند و اين روزها چندين تن از مقامات غربي براي اين منظور وارد اوكراين شده اند و پس از به ثمرنرسيدن ميانجيگري آنها خواستار تجديد انتخابات رياست جمهوري شدند .اگرچه هنوز نتيجه انتخابات رياست جمهوري اوكراين به طور خاص و نتيجه بحران سياسي ناشي از آن به طور عام مشخص نيست، اما از هم اكنون و بلكه مدتها قبل اين مساله روشن بود كه اوكراين اكنون به عرصه جنگ سرد غرب و شرق تبديل شده است.
سومين انتخابات رياست جمهوري اوكراين پس از فروپاشي شوروي و استقلال اين كشور به عرصه رويارويي شرق و غرب و احياي جنگ سرد تبديل شده است. با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و سقوط ديوار برلين جنگ سردي كه بلافاصله پس از پايان جنگ جهاني دوم بين دوبلوك شرق و غرب به رهبري ايالات متحده آمريكا و اتحاد جماهير شوروي آغاز شده بود و در گوشه و كنار جهان از اروپا تا جنگل هاي آفريقا و جنوب شرقي آسيا و خاورميانه ادامه داشت، به پايان رسيد. پايان جنگ سرد و فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و سقوط كمونيسم بسياري را به اين توهم واداشت كه اكنون جهان يكسره تابع آموزه هاي كاپيتاليسم ليبرالي غرب كه ايالات متحده آمريكا به طور يكجانبه مدعي رهبري آن بود قرار گرفته است. اجراي سياست هاي غربگرايانه بوريس يلتسين در روسيه پس از فروپاشي شوروي زمينه اينگونه تصورات را بيش از پيش تقويت كرد تا آنجا كه فرانسيس فوكوياما معاون پيشين وزارت امورخارجه آمريكا به خود جرات داد تا از شرايط پس از جنگ سرد به عنوان پايان تاريخ و پيروزي ليبرال دمكراسي غرب بر ساير ايدئولوژي ها ياد كند. گذشت زمان و تحولات بعدي جهان تا حد زيادي خط بطلاني بر اين اوهام و تصورات خوش خيالانه كشيد. پس از روي كارآمدن ولاديمير پوتين در روسيه سمت و سوي سياست هاي اين كشور از غربگرايي ليبراليستي بوريس يلتسين به ملي گرايي شديد روسي تغيير جهت داد. اين تغيير جهت خودبه خود به نوعي تفكر احياي اتحاد جماهير شوروي سابق را در بين تحليلگران مطرح كرد.
اگرچه انفجارهاي ۱۱ سپتامبر و ائتلاف جهاني براي مبارزه با تروريسم موجب شد تا روسيه و شخص پوتين به حمايت جدي از جنگ جهاني عليه تروريسم به رهبري آمريكا بپيوندد، اما اندكي پس از آنكه در اولين مرحله از اين جنگ در افغانستان، روسيه شاهد حضور نظاميان آمريكايي و ايجاد پايگاه نظامي آنها در جمهوري قرقيزستان كه حياط خلوت خود تلقي مي كند، بود به نوعي نارضايتي خود را از اين اقدام آمريكا اعلام كرد و بلافاصله يك پايگاه نظامي در نزديكي پايگاه آمريكا در قرقيزستان ايجاد كرد. در دومين مرحله از جنگ عليه تروريسم در جبهه عراق، روسيه به همراه تعداد ديگري از كشورهاي اروپايي همچون فرانسه و آلمان به مخالفت با يكجانبه گرايي آمريكا در ناديده گرفتن اصول و موازين بين المللي پرداخت. در چنين شرايطي روسيه كه خود را وارث اصلي اتحاد جماهير شوروي سابق تلقي مي كرد به نوعي رويارويي حيثيتي با غرب به طور عام و با آمريكا به طور خاص كشيده شد. در اين وضعيت كه ديگر همچون دوران جنگ امكان نبرد ايدئولوژيك روسيه با آمريكا در سرزمين هاي دوردست آمريكاي لاتين، آسيا، خاورميانه و شرق آسيا وجود نداشت به ناچار عرصه رويارويي غرب و شرق به سرزمين هاي پيراموني اين كشور همچون آسياي مركزي، قفقاز و اروپاي شرقي كشيده شد. نمونه هاي كم شدت اين رويارويي ها را طي چند سال اخير مي توان در كشورهاي قرقيزستان، تاجيكستان، جمهوري آذربايجان و گرجستان مشاهده كرد. انتخابات پارلماني سال گذشته جمهوري گرجستان كه در نهايت به سقوط ادوارد شواردنادزه - آخرين وزير خارجه دولت اتحاد شوروي- رييس جمهور اين كشور در نتيجه شورشي كه به «انقلاب مخملي» مشهور شد و بدون خونريزي به رهبري ميخائيل ساكاشويلي غربگرا انجاميد، ازجمله نقطه هاي اوج اين رويارويي ها بود. در عرصه گرجستان حمايت هاي روسيه از شواردنادزه و طرفداران او بي نتيجه ماند و با پيروزي غربگرايان، روسيه شكست در اين جبهه را پذيرا شد. نوع روابط نه چندان دوستانه اين دو كشور طي يكسال گذشته خود گوياي اين واقعيت است. پس از انقلاب مخملي گرجستان كه خود تا حد زيادي از انقلاب مخملي مردم صربستان براي سرنگوني ميلوسوويچ نشات گرفته بود اين پرسش مطرح شده بود كه مرحله بعدي اين رويارويي شرق و غرب يا انقلاب مخملي بعدي در كجا اتفاق خواهد افتاد؟ در همان زمان بسياري از تحليلگران باتوجه به شرايط خاص اوكراين و درپيش بودن انتخابات رياست جمهوري اين كشور، ايستگاه بعدي رويارويي شرق و غرب در شكل يك انقلاب بدون خونريزي را در آن كشور حدس مي زدند. اكنون برگزاري انتخابات رياست جمهوري اوكراين و وضعيتي كه در يك هفته پس از برگزاري دور دوم اين انتخابات در اين كشور و بين كشورهاي حامي نامزدها در شرق و غرب حاكم شده اين فرض را به خوبي به اثبات رسانده است.
چگونگي انتخابات رياست جمهوري اوكراين طبق قانون اساسي اوكراين رييس جمهور اين كشور براي مدت پنج سال از سوي مردم انتخاب مي شود. انتخاب او بيش از دو دور نيز ممنوع است. اولين انتخابات رياست جمهوري اوكراين پس از استقلال اين كشور از اتحاد جماهير شوروي در سال ۱۹۹۴ برگزار شد و در آن لئونيد كوچما به پيروزي رسيد. در انتخابات بعدي رياست جمهوري اين كشور در سال ۱۹۹۹ نيز بار ديگر كوچما پيروز شد. با نزديك شدن پايان دوران دوم رياست جمهوري كوچما، سومين انتخابات رياست جمهوري اوكراين پس از استقلال براي سال ۲۰۰۴ درنظر گرفته شد. از آنجا كه كوچما به دليل محدوديت قانوني نمي توانست در اين انتخابات نامزد شود، عرصه براي ساير نامزدها باز شد. در اولين مرحله انتخابات رياست جمهوري اوكراين كه روز دهم آبان امسال با حضور ۲۴نامزد و مشاركت ۷۵درصد واجدين راي از جمعيت ۴۷ميليوني اوكراين برگزار شد هيچكدام از نامزدها نتوانستند اكثريت ۵۰ درصدي آرا را براي كسب مقام رياست جمهوري اين كشور كسب كنند. به همين دليل اين انتخابات به دور دوم كشيده شد و دو نامزد يعني ويكتور يانوكوويچ ۵۵ ساله نخست وزير كنوني اوكراين و نامزد مورد حمايت لئونيد كوچما و روسيه با ۸۸/۳۹ درصد و ويكتور يوشچنكو ۵۰ ساله نخست وزير سابق و نامزد مخالفان و مورد حمايت غرب با كسب ۲۲/۳۹ درصد آراء در دور اول به دور دوم راه يافتند.دور دوم انتخابات رياست جمهوري اوكراين نيز در شرايطي كه مخالفان، دولت را به زمينه سازي براي تقلب به نفع نامزد مورد حمايت دولت و روسيه متهم مي كردند روز يكشنبه اول آذر با حضور يانوكوويچ و يوشچنكو برگزار شد. اگرچه رويارويي مخالفان و دولت اوكراين از روزهاي قبل از انتخابات ادامه داشت اما پس از برگزاري انتخابات و اعلام نتايج اوليه مبني بر پيشي گرفتن ويكتور يانوكوويچ نامزد مورد حمايت روسيه به يكباره فضاي سياسي اوكراين و نيز رويارويي حاميان خارجي نامزدها شكل ديگري به خود گرفت.
اعتراضات گسترده مخالفان دولت از شامگاه روز يكشنبه اول آذر و بلافاصله پس از پايان راي گيري كه زمزمه هايي مبني بر پيروزي يانوكوويچ مطرح شد جرقه هاي اعتراضات گسترده مخالفان دولت و طرفداران ويكتور يوشچنكو كه به «انقلاب پرتقالي» موسوم گرديده زده شد. شب دوشنبه دوم آذر عده زيادي از هواداران يوشچنكو در ميدان استقلال كي يف پايتخت اوكراين با پوشش پرتقالي (نارنجي رنگ كه علامت مخالفان است) در اعتراض به آنچه تقلب در انتخابات مي ناميدند جمع شدند. روز دوشنبه تعداد اين تظاهركنندگان به بيش از يكصد هزار نفر رسيد و آنها تعداد ۲۴ چادر به نمايندگي از ۲۴ استان اوكراين در زير برف و سرما در ميدان استقلال كي يف برپا كردند. روز سه شنبه در دومين روز از اعتراضات گسترده تعدادي از مقامات محلي در شهرستان ها ازجمله شوراي شهر كي يف و نيز تعدادي از سفارتخانه هاي اوكراين در خارج حمايت خود از يوشچنكو را اعلام داشتند. در اين روز قرار بود مجلس ملي اوكراين كه بيش از ۴۰۰ نماينده دارد براي بررسي بحران ناشي از نتايج انتخابات به طور اضطراري تشكيل جلسه دهد. اگرچه به دليل به حدنصاب نرسيدن تعداد نمايندگان جلسه رسمي مجلس برگزار نشد اما يوشچنكو در جلسه مجلس حاضر شد و در جمع ۱۹۱ نماينده طرفدار خود، خود را رييس جمهور اوكراين ناميد و در برابر آنها به انجيل سوگند ياد كرد. در اين روز لئونيد كوچما، رييس جمهور كنوني اوكراين ضمن تاكيد بر اين كه در نتيجه انتخابات دخالت نخواهد كرد از دو نامزد حاضر در انتخابات خواست تا با يكديگر به مذاكره بپردازند. روز چهارشنبه يوشچنكو در سومين روز از اعتراض هاي سراسري در جمع هزاران تن از طرفداران خود در واكنش به اين درخواست كوچما، شرط خود براي مذاكره را تحويل گرفتن حكومت اعلام كرد.
همچنين در اين روز كميسيون انتخابات اوكراين به طور رسمي ويكتور يانوكوويچ را با كسب ۴۵/۴۹ درصد آراء پيروز اين انتخابات اعلام كرد و گفت كه ويكتور يوشچنكو ۴۱/۴۶ درصد آراء را كسب كرده است. روز پنجشنبه پنجم آذر با تشديد بحران انتخابات رياست جمهوري اوكراين و نگراني از احتمال بروز خشونت موجب شد تا دادگاه عالي اوكراين اعلام رسمي نتيجه انتخابات را به تعويق اندازد و از سوي ديگر زمينه ميانجيگري سران ساير كشورها فراهم شود. روز جمعه الكساندر كواشينوسكي رييس جمهور لهستان، لخ والسا رييس جمهور سابق اين كشور، رئيس جمهور ليتواني،خاوير سولانا مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا و نيز رييس سازمان امنيت و همكاري اروپا براي حل مسالمت آميز اين بحران به كي يف سفر كرده اند اما ميانجيگري آنها نيز براي حل اين بحران نتيجه نداد. روز شنبه پس از عدم دستيابي طرفين به مصالحه مجلس اوكراين نتيجه انتخابات را بي اعتبار اعلام كرد و خواستار انحلال كميسيون مركزي انتخابات شد. همزمان با اين عمل تلاش مخالفان براي برگزاري مجدد انتخابات تشديد شد. البته در طرف مقابل طرفداران يا نوكوويچ كه به تازگي در مناطق شرقي و جنوبي اوكراين تظاهرات گسترده خود را آغاز كرده بود با اين امر مخالفت كردند.
روسيه و انتخابات اوكراين اوكراين از جهات مختلف براي روسيه حائز اهميت است. اين كشور تا سال ۱۹۹۱ كه اتحاد جماهير شوروي سابق فروپاشيد جزو شوروي بود. همچنين جمهوري خودمختار كريمه كه اكنون جزو قلمرو اوكراين است در تاريخ شوروي از اهميت زيادي برخوردار است. قرارداد يالتا براي تقسيم جهان پس از جنگ جهاني دوم بين استالين و رهبران غربي در اوكراين به امضا رسيد. به علاوه رهبران شوروي هميشه تعطيلات خويش را در شبه جزيره كريمه مي گذرانده اند. پس از فروپاشي شوروي روابط اوكراين و روسيه به عنوان دو كشور بزرگ بازمانده ازاتحاد شوروي سابق نسبتا خوب بوده است. روسيه اوكراين را حياط خلوت خود و مهمتر از آن سپر موجود بين آن كشور و غرب تلقي مي كند و هميشه تحولات آن را با جديت دنبال مي نمايد. براين اساس انتخابات رياست جمهوري اخير اوكراين هم كه درواقع نشان دهنده سمت و سوي سياست هاي پنج سال آينده آن كشور است ازنظر روسيه مهم بوده است. روسيه در انتخابات اخير از ويكتور يانوكوويچ نخست وزير فعلي اوكراين و نامزد مورد حمايت لئونيد كوچما رييس جمهور كنوني حمايت كرد. ميزان حمايت روسيه از يانوكوويچ تا آن حد است كه «نامزد مورد حمايت روسيه» به عنوان اولين ويژگي يانوكوويچ از سوي رسانه ها و محافل سياسي ذكر مي شد. در عرصه عمل روسيه تلاش هاي زيادي براي پيروزي يانوكوويچ انجام داد. ولاديمير پوتين رييس جمهور روسيه دوبار براي حمايت از يانوكوويچ به كي يف رفت كه آخرين بار آن در آستانه برگزاري دور اول انتخابات رياست جمهوري اوكراين بود. در اين سفر پوتين از طريق سه شبكه تلويزيوني ملي اوكراين به طور مستقيم با مردم اوكراين به گفت وگو پرداخت. به علاوه پوتين قول داد تا به شهروندان اوكرايني تابعيت روسي اعطا كند. درهمين مسير پس از برگزاري دور اول انتخابات رياست جمهوري اوكراين پوتين طي دستوري به پارلمان روسيه دستور داد تا بلافاصله قبل ازاعطاي تابعيت روسي به اوكرايني ها ورود آنها براي مدت سه ماه به اوكراين بدون ويزا امكان پذير شود. پس از برگزاري دور دوم انتخابات رياست جمهوري اوكراين و اعلام پيروزي يانوكوويچ، پوتين با استقبال از اين نتيجه پيروزي يانوكوويچ را تبريك گفت و ساير كشورها را از مداخله در امور اوكراين برحذر داشت.همچنين ساير متحدان او در جامعه كشورهاي همسود همچون روساي جمهور بلاروس، قرقيزستان، ازبكستان و قزاقستان هم بر نتيجه انتخابات مبني بر پيروزي يانوكوويچ صحه گذاشتند. در اهميت ذاتي و جغرافيايي اوكراين براي روسيه اين كشور به ويژه ازجهت انديشه پوتين براي احياء امپراتوري شوروي سابق همين بس كه در اين چارچوب روسيه نه تنها حاضر به كوتاه آمدن نيست بلكه حاضر شده است تا تن به يك نبرد سرد ديگر با غرب بدهد.
غرب و انتخابات اوكراينبراي اروپا و آمريكا اوكراين از جهات مختلف ازجمله شكل گيري ساختار نوين امنيتي و گسترش ناتو به شرق و گسترش اتحاديه اروپا داراي اهميت است. به علاوه وضعيت سياسي اوكراين نقش تعيين كننده اي در روند اصلاحات سياسي و اقتصادي در اروپاي شرقي ازجمله لهستان كه هم مرز با اوكراين است، دارد. همچنين ورود اوكراين به جرگه غرب باعث تضعيف موقعيت روسيه مي شود. براين اساس كشورهاي غرب كه شاهد شكست اعتراض هاي گسترده دو سال قبل مردم اوكراين عليه سياست هاي لئونيد كوچما بودند سعي كردند تا در انتخابات اخير و از طريق قانوني به اهداف خود دست يابند. در اين مسير آنها در اين انتخابات به حمايت از «ويكتور يوشچنكو» نخست وزير اصلاح طلب سابق اوكراين كه در بخش هاي غربي اوكراين از محبوبيت برخوردار بود برخاستند. همچنين كشورهاي غربي قبل از برگزاري انتخابات رياست جمهوري اوكراين هشدارهايي مبني بر پيامدهاي سنگين هرگونه تقلب در انتخابات رياست جمهوري را به مقامات اوكراين دادند. علاوه بر اين تعداد زيادي از ناظران غربي نيز براي نظارت بر اين انتخابات به اوكراين رفتند.پس از برگزاري دور دوم انتخابات و اعلام نتايج اوليه مبني بر پيروزي يانوكوويچ نامزد طرفدار روسيه، كشورهاي غربي به مخالفت با اين نتيجه پرداختند. ابتدا ناظران غربي حاضر در عرصه انتخابات رياست جمهوري آن را انتخاباتي فاقد استانداردهاي قانوني قلمداد كردند. سپس مقامات كشورهاي غربي از پذيرش اين نتيجه خودداري كردند و مقامات اوكراين را به بازنگري در نتيجه انتخابات فراخواندند. همچين حمايت هاي معنوي، ديپلماتيك و رسانه اي كشورهاي غربي از مخالفان دولت كه در اعتراض به نتيجه انتخابات دست به اعتراض زده بودند نيز به شدت افزايش يافت. در مرحله ديگر كشورهاي غربي براي به دست گرفتن ابتكار عمل بحران ناشي از انتخابات رياست جمهوري اوكراين مساله ميانجيگري براي حل و فصل مسالمت آميز اين بحران را مطرح كردند و اين روزها چندين تن از مقامات غربي براي اين منظور وارد اوكراين شده اند و پس از به ثمرنرسيدن ميانجيگري آنها خواستار تجديد انتخابات رياست جمهوري شدند .اگرچه هنوز نتيجه انتخابات رياست جمهوري اوكراين به طور خاص و نتيجه بحران سياسي ناشي از آن به طور عام مشخص نيست، اما از هم اكنون و بلكه مدتها قبل اين مساله روشن بود كه اوكراين اكنون به عرصه جنگ سرد غرب و شرق تبديل شده است.
