کنترل فشار خون با ورزش

مقدمه:

فشار خون بالا به فشار خون سيستولي که دائما بالاتر از 140mmHg و فشار خون دياستولي که دائما بالاتر از 90mmHg باشد اطلاق مي شود. شيوع فشار خون بالا با بالا رفتن سن افزايش مي يابد و در بين سياه پوستان شايع تر از سفيدپوستان است. تقريبا 45 ميليون نفر از مردم آمريکا از فشار خون بالا رنج مي برند و فقط 25 درصد آنها فشار خون خطرناک خود را کنترل مي کنند. به ياد داشته باشيد حتي فشار خون خفيف بايد درمان شود. فشار خون سيستولي mmHg140-150 مي تواند باعث افزايش 42 درصدي خطر سکته مغزي و افزايش 56 درصدي بيماري قلبي شود. افزايش فشار خون (چه سيستولي و چه دياستولي) بايد درمان شود. بالا بودن فشار خون در يک نوبت اندازه گيري چندان مهم نيست بلکه تشخيص بالا بودن فشار خون زماني مسجل مي شود که در سه مورد جداگانه و در دوره اي چند ماهه کنترل شده و بالا بوده باشد (مگر آنکه فشار خون در همان موعد اول خيلي بالا باشد.) اگر فشار خون سيستولي در حدود mmHg140-150 و دياستولي در حدود 99 تا 90 mmHg باشد لازم است در طي دو ماه، دو بار بررسي مجدد انجام شود و اگر فشار سيستولي بيشتر از 160mmHg و فشار دياستولي بيشتر از 10mmHg باشد بايد حداکثر بعد از يک هفته تا يک ماه فشار خون ارزيابي شود و چنانچه به طور مداوم بالا باشد بيمار بايد تحت درمان و ارزيابي جدي قرار گيرد.
فشار خون بالا در جوامعي که کلرورسديم (نمک) کمتر مصرف مي کنند اصولا وجود ندارد. به نظر مي رسد که مصرف کلرورسديم تا حد مورد لزوم براي سلامتي فرد ضروري است اما مصرف زياد آن به همراه وجود ساير عوامل مي تواند در ايجاد اين ضايعه مؤثر باشد. همان طور که گفته شد وجود عوامل خطر در ايجاد فشار خون بسيار مهم است، چون بيشتر ما مي توانيم بدون ايجاد پرفشاري خون، رژيم غذايي پر نمک را مصرف نماييم. ژنتيک و چاقي نقش مهمي را در بروز فشار خون دارد و داشتن هر يک از افراد خانواده مبتلا به فشار خون بالا، خطر ابتلا به آن را افزايش مي دهد. براي مثال کودکان مبتلا به فشار خون بالا به احتمال زياد متعلق به خانواده هايي داراي سابقه چاقي و پرفشاري خون هستد. ساير عوامل مستعد کننده شامل سيگار کشيدن، مصرف مشروبات الکلي (بيشتر از 3 بار در روز) و برخي داروها مانند قرص ضد بارداري و داروهاي ضد التهابي غير استروييدي است.

رابطه ورزش و فشار خون

دلايل حاکي از آن است که ورزش بروز و شدت عوامل خطرزاي قلبي عروقي، همچنين پرفشاري خون را تقليل مي دهد و کاهش مصرف داروي ضد پرفشاري خون را امکان پذير مي کند و متعاقب آن از ريسک مرگ زودرس مي کاهد. تصميم به درمان يا عدم درمان بيمار با پرفشاري خون خفيف توسط ورزش مي تواند از طريق ارزشيابي نتايج خاص از يک برنامه ورزشي ارائه شده مشخص شود.
شواهد اخير نشان مي دهد که آمادگي جسماني حد مطلوب با پايين بودن فشار خون سيستولي در حالت استراحت ارتباط دارد و کم شدن وزن و پرهيز از مصرف دخانيات و مشروبات الکلي به کاهش بيشتر فشار خون کمک مي کند. بررسي متون نشان داده است که کم شدن فشار خون با انجام ورزش با شدت متوسط ميسر است و انجام فعاليت فيزيکي سبک مانند راه رفتن يا باغباني کردن که مجموعا به سبک زندگي کم تحرک مرتبط است در کاهش آن نقش زيادي ندارد. در اين مورد افراد سالمند استثنا هستند، براي مثال تمرين کردن با شدت متوسط برابر 50 درصد مصرف اکسيژن بيشتر يا حد ميزان آمادگي نهايي تقريبا به طور کامل فشار خون صبح هنگام را در فرد پايين مي آورد و همچنين بر کيفيت تمرين فيزيکي تأثير مفيد دارد. کم شدن فشار خون صبح هنگام به طور خاص مهم است زيرا در اين زمان به علت تغيير يافتن کنترل اعصاب سمپاتيک به پاراسمپاتيک احتمال خطر ناتواني و مرگ ناشي از قلبي عروقي بيشتر است.
توصيه هاي ورزشي ارائه شده به بيماران با پرفشاري خون (تعداد جلسه اي ورزش در هفته، نوع، مدت و شدت آن) اختلاف قابل توجهي با افراد سالم ندارد.
از نتايج بررسي هاي انجام شده تاکنون چنين بر مي آيد که تجويز نسخه ورزشي به ميزان 70-40درصد حد نهايت آمادگي جسماني يا به ميزان حد 13-11 درصد شدت تمرين (RPE) تأثير زيادي در پايين آوردن فشار خون در مقايسه با ورزش با ميزان شدت زياد دارا مي باشد. کاهش فشار خون ناشي از ورزش کردن معمولا در طي 5-4 هفته حاصل مي شود و تا زماني که برنامه ورزشي ادامه دارد حفظ مي گردد. افرادي که به طور مشخص در حالت استراحت داراي فشار خون بالا هستند (سيستول 209-180 mmHg ، دياستول 119-110 mmHg) نبايد قبل از دارو درماني اقدام به انجام ورزش کنند.

مکانيسم کاهش فشار خون به وسيله ورزش

شايع ترين مکانيسم توضيح داده شده اثر روي شبکه عصبي سمپاتيک است. چندين مطالعه بزرگ طولاني مدت نشان داد است که کاهش تون آدرنرژيک با کاهش فشار خون همراه است (از ميزان کاتکولامين هاي سرم به عنوان نشانه تون آدرنرژيک در تعدادي از اين مطالعات استفاده شده بود.) کاهش تون سمپاتيک که با مکانيسم هاي مختلف باعث افزايش فشار خون مي شود احتمالا از مهمترين علل کاهش فشار خون به وسيله ورزش است. کاهش مقاومت محيطي نسبت به انسولين يکي ديگر از مکانيسم هاي احتمالي است. ورزش با کاهش مقاومت محيطي نسبت به انسولين باعث کاهش انسولين سرم مي شود
کاهش وزن ايجاد شده به وسيله ورزش نيز يکي از مکانيسم هاي احتمالي مطرح شده است که احتمالا کاهش چربي بدن رکن مهم اين کاهش وزن است. هر چند تعدادي از مطالعات نشان مي دهد که کاهش فشار خون همراه با 18 ماه برنامه تغذيه اي و پياده روي وابسته به ميزان کاهش وزن است اما ضرورتا کاهش درصد چربي بدن در آن مؤثر نيست.
ارتباط بين کاهش وزن و کاهش فشار خون قطعي نيست زيرا در بررسي هاي انجام شده تمامي بيماراني که کاهش وزن داشته اند کاهش فشار خون را نشان ندادند و همچنين همه بيماراني که به طور قطعي در آنها کاهش فشار خون ايجاد شده کاهش وزن نداشته اند.
پاسخ ريلاکسيشن که به صورت افت فشار خون بعد از ورزش مشخص مي شود؛ مکانيسم احتمالي ديگري مي باشد. مطالعات اخير نشان داده اند که سيستم عصبي مرکزي و سرتونرژيک که با واسطه اپيوئيدهاي درونزا پاسخ مي دهند ممکن است نقش کليوي در اين پاسخ بازي کنند. يک مطالعه بزرگ نشان داد در افرادي که بعد از جلسات ورزش هوازي با شدت متوسط کاهش فشار خون داشته اند 40 درصد کاهش در ترافيک عصب سمپاتيک ايجاد شده است. نتايج يک سري از مطالعات انجام شده به وسيله Hoffman نشان مي دهد که هر دو مکانيسم محيطي و مرکزي درگير در فعاليت راه هاي سرتونرژيک و اپيوئيدهاي درونزا، به عنوان جلوگيري کننده سيستم عصبي سمپاتيک و در نتيجه به عنوان کاهنده فشار خون عمل مي کنند.
در مورد نقش بارورسپتورهاي شرياني در کنترل فشار خون اختلاف نظر وجود دارد. اينکه آيا ورزش طولاني مدت بر روي بارورسپتورها اثر دارند و عمل اين رسپتورها در اثر اين فعاليت ها افزايش يا کاهش مي يابد اختلاف نظر است. اما مطالعات متعدد نشان داده است که ورزش مداوم کنترل بارو رفلکس را خفيف و ترافيک عصب سمپاتيک را کم کرده در نتيجه باعث کاهش فشار خون مي گردد.
تغييرات ساختماني و آنابوليک اوليه در عروق محيطي (افزايش نسبت ديواره به قطر داخلي شريانچه ها) در پاسخ به افزايش گذراي فشار خون، مي تواند باعث افزايش مقاومت عروق محيطي گردد. که مکانيسم پاتوفيزيولوژيکي ديگري جهت افزايش فشار خون است. همچنين افزايش گذرا در مقاومت کل عروق محيطي باعث تغييرات مرکزي در برون ده قلب مي گردد که در افزايش فشار خون مؤثرند. نشان داده شده است که طي ورزش با شدت پايين تا متوسط (60-50% حداکثر ضربان قلب) يک اثر کاهنده بر روي فشار خون دياستولي ايجاد مي شود. احتمالا در ورزشهاي با شدت کم، قبل از آنکه فشار کاري بالا منجر به افزايش قابل ملاحظه برونده قلبي شود، يک کاهش در مقاومت محيطي کل عروق رخ مي دهد که باعث اين فشار خون مي شود.
يکي ديگر از اثرات ورزش در کاهش فشار خون تأثير بر نسبت رشته هاي سمپاتيک است. ورزش هاي ايزوتونيک مي تواند باعث کاهش نسبت به اين رشته ها گردند که حساسيت نسبت به انسولين را افزايش داده در نتيجه فشار خون را کم مي کند در مجموع مکانيسم هاي مختلفي اثر ورزش را در کاهش فشار خون حالت استراحت توضيح مي دهند که شامل کاهش تون سمپاتيک، کاهش وزن، کاهش سطح انسولين سرم، ضعيف شدن بارورسپتورها، ترشح اپيوئيدهاي درون زا و تغييرات در مقاومت عروق سيستميک مي باشند.

توصيه جهت شرکت مبتلايان به فشار خون بالا در فعاليت هاي ورزشي

قبل از آنکه در رابطه با توصيه هاي لازم براي شرکت افراد مبتلا به فشار خون بالا در فعاليت ورزشي بحث شود، لازم است توصيه هاي مربوط به حضور افراد طبيعي جامعه در ورزش بررسي گردد. توصيه هاي کالج پزشکي ورزشي آمريکا و مراکز کنترل بيماري را در زير مشاهده نماييد.
نوع ورزش: ورزش هوازي
تعداد جلسات:3-4 بار در هفته
مدت: 20-30 دقيقه در هر جلسه
شدت: 60-85% حداکثر ضربان قلب
آيا اين توصيه هاي پيشنهادي قابل اجرا براي افراد با فشار خون بالا است؟
نکته مهم در تغيير توصيه هاي ورزشي در مبتلايان به فشار خون بالا، اين عقيده است که احتمالا شدت ورزش متوسط (55-60%) و نه شديد (70-90%) حداکثر اثر مطلوب را در کنترل فشار خون دارد. مطالعه بر روي رتها که به صورت ژنتيکي فشار خون بالا داشتند، نشان داده که فعاليت ورزشي با شدت متوسط، فشار خون در حال استراحت را کاهش و فعاليت ورزشي با شدت زياد فشار خون در حال استراحت را افزايش مي دهد.
در مطالعات بر روي بيماران با فشار خون خفيف، طي فعاليت حاد با 55-60% حداکثر ضربان قلب، فشار خون دياستوليک 15-20 ميلي متر در مقايسه با حال استراحت کاهش نشان مي دهد و وقتي که شدت ورزش افزايش يابد بالاي (70%) يک افزايش حاد در فشار خون دياستولي ايجاد مي گردد. فشار خون سيستولي تقريبا بصورت خطي با افزايش درجه شدت ورزش افزايش مي يابد در حالي که فشار متوسط شرياني مانند فشار دياستولي يک نزول و صعود را نشان مي دهد.
مکانيسم احتمالي اين گونه است که کاهش فشار خون در ورزش با شدت کم به علت کاهش حاد در مقاومت محيطي کل، قبل از آنکه برون ده قلب به طور مشخص افزايش يابد، ايجاد مي شود و وقتي با افزايش شدت فعاليت برون ده قلب افزايش يافت، کاهش مقاومت محيطي جبران شده و سپس فشار خون افزايش مي يابد. مطالعات تجربي نشان داده که اجراي جلسات منظم ورزشي با شدت متوسط نه فقط باعث کاهش حاد در فشار مي شود، بلکه باعث کاهش پيوسته در فشار خون در حال استراحت نيز مي گردد.