نویسنده: محمدهادی معرفت
قرائت قرآن بین قاریان [اولیه] در مواردی اختلافی بود و تعداد قاریان در طی سالیان متمادی افزایش می‌یافت تا اینكه ابن مجاهد (1) از میان كلیه قرائات، هفت قرائت را برگزید كه هركدام دو راوی دارند:
1. ابن عامر:
عبدالله بن عامر یحصبی (متوفای 118) قاری شام؛ دو راوی او هشام بن عمّار (153-245) و ابن ذكوان (173-242) هستند كه هرگز ابن عامر را درك نكرده‌اند.2. ابن كثیر:
عبدالله بن كثیر دارمی (متوفای 120) قاری كه؛ دو راوی او بزّی (250-170) و قُنْبُل (191-295) هستند كه هرگز او را درك نكرده‌اند.3. عاصم:
عاصم بن ابی النّجُود اسدی (متوفای 128) قاری كوفه؛ دو راوی او حفص بن سلیمان- پسرخوانده‌ی او (90-180) و شعبه ابوبكر بن عیّاش (95-193) هستند. حفص قرائت عاصم را دقیق‌تر و مضبوط‌تر می‌دانست و قرائت عاصم به وسیله‌ی او منتشر شده و تا امروز متداول است و همین قرائتی است كه امروزه در اكثر كشورهای اسلامی رایج است.4. ابو عَمرو:
زبّان ابوعمرو بن علاء مازنی، (متوفای 154) قاری بصره؛ دو راوی او دوری حفص بن عمر (متوفای 246) و سوسی صالح بن زیاد (متوفای 261) هستند كه او را درك نكرده‌اند و به واسطه‌ی یزیدی قرائت را از او گرفته‌اند.5. حمزه:
حمزه بن حبیب زیّات (متوفای 156) قاری كوفه؛ دو راوی او خلف بن هشام (150-229) و خلّاد بن خالد (متوفای 220) كه قرائت را با واسطه از او گرفته اند.
6. نافع:
نافع بن عبدالرحمان اللیثی (متوفای 169) قاری مدینه؛ دو راوی او عیسی بن میناء (120-220) معروف به قالون- پسرخوانده نافع- و ورش، عثمان بن سعید (110-197) هستند و این قرائت همان است كه در برخی از كشورهای مغرب عربی امروزه رایج است.
7. كسائی:
علی بن حمزه (متوفای 189) قاری كوفه؛ دو راوی او لیث بن خالد (متوفای 240) و دوری، حفص بن عمر- كه راوی ابوعمرو هم بود- (متوفای 246) هستند.قراء عشرة
متأخرین سه نفر دیگر بر این هفت نفر اضافه كرده‌اند:8. خلف:
خلف بن هشام، راوی حمزه (متوفای 229) قاری بغداد؛ دو راوی او ابویعقوب (متوفای 286) و ابوالحسن (متوفای 292) هستند.9. یعقوب:
یعقوب حضرمی (متوفای 205) قاری بصره؛ دو راوی او رُوَیس (متوفای 238) و روح (متوفای 235) هستند.10. ابوجعفر:
ابو جعفر مخزومی (متوفای 130) قاری مدینه؛ دو راوی او ابن وردان (متوفای 160) و ابن جَمّاز (متوفای 170) هستند.قراء اربعة عشر
چهار قاری دیگری كه به قرائت شاذ (خلاف مشهور) قرائت می‌كردند، ولی مقبول عامّه‌ی مردم بودند، بر این ده قاری افزوده شده‌اند:11. حسن بصری:
حسن بن یسار (متوفای 110) قاری بصره؛ دو راوی او شجاع بلخی (120-190) و دوری (متوفای 246) كه او را درك نكرده و با واسطه از او روایت كرده‌اند.12. اِبن مُحَیصن:
محمد بن عبدالرحمان (متوفای 123) قاری مكه؛ دو راوی او بَزّی (170-250) و ابن شنبوذ (متوفای 328) هستند كه با واسطه از او روایت كرده اند.13. یزیدی:
یحیی بن مبارك (متوفای 202) قاری بصره؛ دو راوی او سلیمان بن حكم (متوفای 235) و احمد بن فرج ضریر (متوفای 303) هستند كه با واسطه از او روایت كرده اند.14. أعمش:
سلیمان بن مهران اسدی (متوفای 148) قاری كوفه؛ دو راوی او شنبوذی (300-388) و مطوّعی (متوفای 371) هستند كه با چند واسطه از او روایت كرده‌اند.این چهارده قرائت معروف كه هركدام از طریق دو راوی نقل شده است، مجموعاً بیست و هشت قرائت را تشكیل می‌دهند كه شناسایی آنان فی الجمله انجام گرفت.
پنج نفر از قرّاء سبعه به غیر از ابن عامر و ابوعمرو ایرانی الاصلند. ابن عامر مجهول النسب و ابوعمرو از قبیله‌ی مازن تمیم است؛ ولی قاضی اسد یزیدی می‌گوید: «او از فارس شیراز از روستای كازرون برخاسته است.»
عاصم، ابوعمرو، حمزه و كسائی، صریحاً اظهار تشیع می‌نمودند، ولی ابن كثیر و نافع از آنجا كه هر دو از فارس هستند، احتمالاً شیعه بودند. اما ابن عامر، بزرگ شده‌ی خاندان اموی بود او فردی ناشایست و بی‌پروا شناخته می‌شد. (2)
پی‌نوشت‌ها:
1. ابوبكر بن مجاهد (324-245)، شیخ القراء بغداد.
2. رك: التمهید، ج2، ص 231-226.
معرفت، محمدهادی؛ (1389)، علوم قرآنی، قم: مؤسسه‌ی فرهنگی تمهید، چاپ پانزدهم.
