شرحهاي نهج‏البلاغه

از نخستين زماني که نسخه‏هاي کتاب «نهج‏البلاغه» به دست مردم خصوصا گروه دانشوران رسيد انديشه ها و قلمها را تحرک تازه‏اي بخشيد و همواره مورد بحث پژ وهش محافل علمي قرار گرفت به طوري که در زمان «گردآورنده‏اش»- سيد رضي- علامه دانشمند سيد «علي بن ناصر» نخستين شرح را بر آن نوشت.
علامه شيخ محمدرضا کاشف الغطاء مي‏گويد: «تا امروز (سال 1360 هجري قمري) به 66 شرح که از طرف دانشمندان بزرگ اسلامي بر «نهج‏البلاغه» نوشته شده دست يافته‏ام و اين به غير از شرحهايي مي‏باشد که بر قسمتي از خطبه‏ها نوشته‏اند و قطعا از 90 شرح کمتر نيست.» پاره‏يي از دانشمندان گفته‏اند: «تا به حال صد شرح براي نهج‏البلاغه نگارش يافته است.»
عبدالزهراء خطيب در جلد اول «مصادر نهج‏البلاغه» تا 101 کتاب را که پيرامون شرح «نهج‏البلاغه» نگارش يافته برشمرده است و تمامي آنها را مي‏شناسد. ما در اينجا نمونه‏يي از آن کتابها را مي‏آوريم:
1- «شرح نهج‏البلاغه» تاليف «عزالدين، ابن ابي‏الحديد» معتزلي متوفاي «656» هجري قمري.
اين کتاب از معروفترين و سودمندترين شرحهايي است که تاکنون به زبان عربي بر «نهج‏البلاغه» نوشته شده و با تيراژي قابل توجه، چاپ و در اختيار اهل دانش قرار گرفته است.
اين شرح در 20 جلد است و با وجود اهميت و امتيازات فراواني که دارد نگارنده روي تعصب «سني‏گري» براي عذرخواهي و تبرئه کردن، غاصبين مقام رهبري امت و جانشيني رسول اکرم (ص)، زياد دست و پا کرده است.
2- «شرح نهج‏البلاغه» تاليف «کمال‏الدين، ابن ميثم بحراني» دانشمند و فقيه و فيلسوف بزرگ شيعي (م 679 هجري.) وي دوست و معاصر «خواجه نصيرالدين طوسي» بوده است و گويند: ابن‏ميثم در فقه استاد خواجه نصير و خواجه در فلسفه، استاد ابن‏ميثم بوده است. اين شرح بسيار سودمند نيز به زبان عربي است.
3- «شرح نهج‏البلاغه» نگارش «مولا محمد صالح قزويني» از دانشمندان قرن يازدهم هجري و آن شرحي است مفيد و به زبان فارسي.
4- «شرح نهج‏البلاغه» به زبان فارسي نگارش «محمدباقر لاهيجي اصفهاني» در 2 جلد که جلد دوم آن در تاريخ «1226» هجري قمري پايان يافته و هر دو جلدش در تهران سال «1317» قمري به چاپ رسيده است.
5- «شرح نهج‏البلاغه» به زبان عربي، نگارش استاد «شيخ محمد عبده مصري» متوفاي سال «1333» هجري قمري و آن شرحي است جالب که در زمان حيات مولف به چاپ رسيده و سپس به انضمام مطالبي که شاگردانش و يا ساير دانشمندان بر آن افزوده‏اند، بارها چاپ و منتشر گرديده است.
6- «منهاج البراعه» به زبان عربي، تاليف علامه «سيد حبيب الله خويي» (متوفاي 1324 هجري قمري» اين کتاب از شروح مفصل و سودمندي است که در 20 جلد نگارش يافته. ولي با کمال تاسف مولف پيش از آنکه شرح را به پايان برساند، درگذشت.
بقيه‏ي آن به وسيله‏ي استاد، حسن حسن‏زاده‏ي آملي و شيخ محمدباقر کمره‏يي تکميل شده است.
7- «نهج‏الصباغه في شرح نهج‏البلاغه» تاليف: علامه‏ي محقق «حاج شيخ محمد تقي تستري». 12 جلد آن تاکنون به وسيله‏ي مکتبه الصدر منتشر شده است.
8- «ترجمه و شرح نهج‏البلاغه» تاليف: «استاد علامه‏ي محمدتقي جعفري»، تا کنون 6 جلد از آن به وسيله‏ي دفتر نشر فرهنگ اسلامي منتشر شده است.
9- «في ظلال نهج‏البلاغه»، تاليف مرحوم «استاد شيخ محمد جواد مغيته»، در 4 جلد به وسيله‏ي: دارالعلم للملايين بيروت چاپ و منتشر شده است.

ترجمه‏هاي نهج‏البلاغه

از آنجا که به «نهج‏البلاغه» پس از قران بيش از هر کتاب اسلامي ديگر، توجه کرده‏اند اين کتاب به زبانهاي گوناگون ترجمه شده است.

به زبان فارسي:

تاکنون «نهج‏البلاغه» به هيچ زباني به اندازه‏ي زبان فارسي ترجمه نشده است. ما از ميان همه‏ي آنها- چه ترجمه‏هاي کهن و معاصر- به چند ترجمه اشارت مي‏کنيم:
1- ترجمه و شرح مختصر به حکم «سيد علينقي فيض‏الاسلام که از شهرت به سزايي برخوردار است.
2- «سخنان علي (علیه السلام)» به قلم مرحوم «جواد فاضل» که ترجمه‏يي است آزاد و شيوا از برگزيده‏ي کلمات و خطبه‏هاي نهج‏البلاغه، اين ترجمه هم در ميان نسل جوان و ادب دوستان فارسي زبان شهرت فراواني دارد.
3- ترجمه و شرح مختصري از قسمتي از نهج‏البلاغه، به قلم حضرت آيت‏الله مرحوم سيد محمود طالقاني که کاري بسيار ارزنده و جالب مي‏باشد.
4- ترجمه‏ي دکتر اسداله مبشري. که قسمتي از آنها منتشر شده و در آينده‏ي نزديک تمامي آن به وسيله‏ي دفتر نشر فرهنگ اسلامي منتشر خواهد شد.
5- ترجمه‏ي محسن فارسي که فقط ترجمه‏ي آن بدون متن عربي به وسيله‏ي انتشارات اميرکبير منتشر شده است.
6- ترجمه و شرح مختصر از سپهر خراساني که در 3 مجلد به وسيله‏ي انتشارات اشرفي منتشر شده است. البته شرحها و ترجمه‏هاي «نهج‏البلاغه» هر يک به نوبه‏ي خود جالب و مفيد و بعضي در سطح بسيار بلند علمي است که متناسب با خلا زمانهاي نگارش بوده است و اين واقعيتي است که در بستر زمان پيش مي‏رود و شرايط هر زمان اقتضا مي‏کرده است که شرحي در خور توانايي، بر اين کتاب عظيم نوشته شود.
ولي اکنون دگرگوني و تحولي که در ادبيات و نگارش فارسي پديد آمده و همچنين افکار و نيازهايي که روياروي جامعه و نسل معاصر است ايجاب مي‏کند که از نو در کنار اين درياي مواج و بيکران بنشينند و گوهرهاي جديد و تازه‏يي بيرون آورند تا سرمايه فکري جامعه گردد و نيازها را برآورد و مشکلات را بهترين راه‏گشا باشد و اين هدفي است که بنياد نهج‏البلاغه، در راه آن مي‏کوشد و از خداي متعال ياري مي‏طلبد.
7-ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی ، ترجمه ای بسیار علمی و زیبا در یک مجلد .
«انه خير موفق و معين»

به زبان انگليسي:

آنچه که از ترجمه‏ي انگليسي نهج‏البلاغه در دسترس مي‏باشد:
1- ترجمه‏يي است به قلم: «محمد عسگري جعفري «که در هندوستان چاپ و منتشر شده و اخيرا در تهران به وسيله‏ي کتابخانه‏ي «مسجد جامع چهلستون تهران» افست و تکثير شده است.
2- ترجمه‏ي «سيد علي رضا» در 2 جلد با تصحيح دقيق و چاپ زيبا به وسيله‏ي موسسه جهاني خدمات اسلامي تهران منتشر شده است.
3- ترجمه‏ي «مفتي جعفري حسين» در يک جلد با چاپي زيبا به وسيله‏ي مرکز بررسيهاي اسلامي قم منتشر شده است.

به زبان اردو:

1- «شرح النهج» در 2 جلد به زبان اردو تاليف «سيد ظفر مهدي هندي» که در هندوستان به چاپ رسيده است.
2- الاشاعه» به زبان اردو نوشته‏ي «سيد اولاد حسن، امروهي» متوفاي سال 138، از دانشمندان بزرگ اسلامي هند.
3- «شرح النهج» به زبان ايالت گچرات هند نگارش «غلامعلي مولوي هندي» نويسنده‏ي معروف هندوستان و مدير مجله «راه نجات».
4- «ترجمه‏ي نهج‏البلاغه» به زبان کراچي، ترجمه‏ي «حاج غلامعلي اسمعيل بهاونکري».
البته نهج‏البلاغه به زبان ترکي و بخشهايي از آن به زبانهاي آلماني، ايتاليايي و ديگر زبانها ترجمه شده است.
منبع: نرم افزار باب العلم

---

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله