تبیین رسالت نظام آموزشی در تربیت انسان منتظر حقیقی

چکیده

در پژوهش حاضر تبیین رسالت نظام آموزشی در تربیت انسان منتظر حقیقی و پیش بایست های عملی تحقق آن مورد نظر واقع شده و در این ارتباط سه سوال پژوهشی پیرامون؛ رسالت نظام آموزشی در زمینه‏سازی دستیابی دانش آموزان به مفهوم حقیقی انسان منتظر، ویژگی های انسان منتظر حقیقی و پیش بایست های عملی به منظور زمینه سازی ظهور منجی عالم، طرح و مورد بررسی واقع شده است. روش انجام پژوهش تحلیل اسنادی بوده است. به منظور گردآوری داده های لازم جهت پاسخگويي به سوال های پژوهش کليه اسناد و مدارک موجود و مرتبط با موضوع حاضر با استفاده از فرم گردآوری داده ها جمع آوری و با شیوه کیفی مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته‌است. عمده‌ترين يافته‌های پژوهش عبارتند از:
1- برخی از عمده ترین وجوه رسالت نظام آموزشی در زمینه‏سازی دستیابی دانش آموزان به مفهوم حقیقی انسان منتظر شامل؛ رسالت هایی عرصه انسان افزاری، سیر تحقق راهبردهای انسان افزاری، معرفی ساختار سخت افزاری نظام تعلیم و تربیت در عصر غیبت( استعداد یابی جهت کشف نخبگان در سطوح مختلف در گستره جهان اسلام، بانک اطلاعات نخبگان، مجامع قرآنی، مجتمع های آموزشی ابتدایی تا پیش دانشگاهی، حوزه های علمیه حافظان قرآن، دانشگاههای زبان خارجی، دانشگاه های فنون و مهارت، سلسله دانشگاههای تخصصی در مقطع دکتری تخصصی، مجامع فارغ التحصیلان)، ورود به عرصه فرهنگ افزاری با تاسیس حداقل سه سخت افزار فرهنگ ساز و... می باشد.
2- برخی از عمده ترین ویژگی های انسان منتظر حقیقی را می توان شامل؛ محكمی و استواری، میل به مبارزه و پرهیز از و نافرمانی، جوانی، قدرت وآگاهی، هشیاری و بصیرت، عزم نافذ، نیرومندی، شهادت‏طلبی، تعادل شخصیّت، زاهد شب وشیر روز و... دانست.
3-برخی از عمده ترین پیش بایست های عملی به منظور زمینه سازی ظهور منجی عالم را می توان در چهار عرصه؛ قانون مدون، جامع و حكیمانه‏ای كه بتواند منشور اداره‏ی جامعه‏ی بشری قرار گیرد، رهبر عادل و مدبر و توان‏مندی كه انقلاب را هدایت و به پیروزی برساند و اداره‏ی حكومت جهانی را بر عهده گیرد و آمادگی پذیرش جامعه‏ی جهانی و فراهم بودن زمینه‏های مناسب اجتماعی در جهت پشتیبانی از حكومت و تعداد كافی فرمانبرداران ویاوران آگاه و كارآمد برای كمك رسانی به رهبری و تشكیل و اداره‏ی هسته‏ی مركزی حكومت طبقه بندی و مشخص نمود.

مقدمه

در خصوص مبانی و فلسفه انتظار باید گفت كه انتظار مورد بحث ما، با انتظاری كه به عنوان یك اصل مسلم، در میان همه مدعیان نبوت مطرح است، فوتوریسم فرق می‏كند. همه آنان، در انتظار یك وجود فرابشری‏اند كه در آخرالزمان ظهور كرده، نظم و عدالت را به جهان باز خواهد گرداند. حتی هندی‏ها و اقوامی كه هیچ وابستگی به امر قدسی ندارند، منتظر یك تحول جدید هستند.
اما حقیقت انتظار در «اندیشه و فرهنگ شیعه‏»، به نیاز و اضطرار ما به موعود؛ یعنی، كسی كه همه دین را در دل خودش دارد، تعبیر می‏شود. باید خود را با این حقیقت، آشنا كنیم كه ما نیازمند طلایه داری هستیم كه با وحی پیوند دارد؛ مخصوصا در این زمان كه انسان به قدرت‏های خودش نزدیك شده و بن بست‏ها و شكست‏ها را هنوز احساس نكرده است، انسان امروز دوری راه و سختی آن را هنوز باور نكرده است و احساس می‏كند تجربه، علم، عقل و عرفانش، كفایت می‏كند.
این نگاه هم در اصل دین و هم در حامل دین (رسول (ص)) و هم در حافظ دین (ولی و معصوم علیه السلام)، تلقی ما از انتظار را به به اضطرار و احتیاج به مهدی موعود، پیوند می‏زند و در نتیجه مبانی دیگری را برای انتظار باید رقم زد.
در خصوص حضور و وجود منجی عالم شواهد و قرائن متعددی از سوی اولیای دین و صاحب نظران و اندیشمندان ارائه شده است. بررسی مجموعه اسناد و مدارک موجود حکایت از ان دارد که می توان مجموعه دلایل و شواهد حضور را در چند بخش دسته بندی نمود:

1. بحران‏ها:

بشر بحران زده این عصر و زمان، به جهت تشنگی فراوان روحی برای دست‏یابی به پایگاهی استوار و جاوید، هر روز به سویی سرمی‏كشد؛ اما چون به سرچشمه حیات را نمی یابد، به مرداب‏ها و باتلاق‏ها می‏رسد كه نه تنها تشنگی او را رفع نمی‏كند؛ بلكه بر بیماری‏های روحی و جسمی او می‏افزاید.
اندیشه «مصلح جویی‏» را می‏توان نتیجه اضطراب و خستگی از اوضاع مسلط بر جهان، دانست كه اندیشمندان بشر تهی از معنویت را، به سمت ارائه نظریه‏ها و یا اندیشه‏های نوین، برای دگرگون كردن این اوضاع تباه آلود كشانیده است. همه این بحران‏ها و بن‏بست‏ها، توده مردم را به ستوه آورده است؛ چنان كه بارها، با فریاد اعتراض خود، راه گریز از وضعیت فعلی را جستجو کرده و انتظار می‏كشند. بنابراین «انتظار» می‏تواند در بحران‏ها، ظلم و ستم‏ها، جهل و نادانی‏ها و فریب و رنج و فقر ریشه داشته باشد.
و این بحران‏ها یكی از اساسی‏ترین ریشه‏های «انتظار» در توده مردم است. با تاسف باید گفت كه پیشرفت علوم طبیعی در جهان كنونی، نه تنها باعث انحطاط اخلاق و تحقیر انسانیت در جوامع بشری شده است؛ بلكه اصل حیات و بقای نسل بشر را در روی كره زمین، تهدید می‏كند. از طرف دیگر، درهای امید برای نجات از وضع كنونی بسته شده است و سازمان هایی كه به این منظور تاسیس شده‏اند، كارآیی لازم را ندارند و اسباب دست دولت‏های بزرگ شده‏اند. تنها روزنه امید برای خروج از همه این نابسامانی‏ها، یك انقلاب همه جانبه و ظهور «مصلح و منجی‏» جهانی است.

2. ساختار و تركیب وجودی انسان و جهان متحول:

ساختار وجودی انسان، به شكلی است كه اگر تمامی لذت‏های دنیا را هم به او بدهند و به تمامی آمال و آرزوهای مادی و دنیای خود برسد، آرام نمی‏گیرد و وجود او پر نمی‏شود؛ زیرا دل آدمی بزرگ‏تر از رحم دنیا است و با این امور محدود تامین نمی‏شود. داستان بن بست و خلا معنویت انسان قرن بیست و یكم نیز بیانگر همین حقیقت است. بسیاری از اندیشمندان غربی، خودشان اقرار می‏كنند: امروز دنیا به خستگی رسیده است.
یكی از ویژگی‏های لذت جسمی، این است كه انسان پس از مدتی به خستگی می‏رسد. این ویژگی انسان، او را با عالم دیگر پیوند می‏دهد و ایمان به غیب و گرایش به ماورای جهان حسی را برای او به ارمغان می‏آورد. انسان وقتی ارزش وجودی خود را شناخت و فهمید، یا احتمال داد كه دنیاهای گسترده‏تری وجود دارد؛ احساس تنگنا می‏كند. با همین شناخت است كه دنیا سجن و زندان مؤمن می‏شود.
امیرمؤمنان علیه السلام در خطبه متقین به این نكته چنین اشاره فرموده است:«آنان با سرپوش اجل در دنیا نگه داشته شده‏اند»." لولا الاجل الذی كتب الله علیهم لم تستقر ارواحهم فی اجسادهم.... "( نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه 193).
آب درون ظرف، وقتی حرارت می‏بیند و ناخالصی هایش جدا می‏شود، سبك شده، بخار می‏گردد. اگر درپوش ظرف نباشد، پرواز می‏كند. آدمی نیز این چنین به پرواز درمی‏آید و این بزرگی روح، به جهت ایمانی است كه او را با عالم دیگر پیوند داده است.
دنیا برای او تنگ است، اما برای كافر بزرگ و بهشت است؛ چون چیز دیگری نمی‏خواهد. لیكن برای مؤمن زندان است؛«الدنیا سجن المؤمن و جنة الكافر» ( شیخ صدوق،من لا یحضره الفقیه، ج 4 )؛ چون به وسعت رسیده و دنیا، برایش جز متاعی اندك چیز دیگری نیست. بنابراین وقتی نگاه انسان به دنیا، تغییر كرد و دنیاهای آینده را با تمام وجود درخواست نمود؛ به دنبال شخصی می‏گردد كه او را به آن سامان، رهنما باشد. او منتظر و نیازمند وجودی است كه او را با خود، به بلندای روح انسانیت ‏ببرد.
این انسان، به رغم برخورداری از رفاه، عدل ظاهری و... باز منتظر است؛ چون دو عنصر؛ تركیب وجودی انسان و جهان در حال دگرگونی و چهار فصل او را در التهاب و بی‏قراری نگه می‏دارد. رشد سریع اسلام در اروپا و سایر كشورهای غربی، به رغم برخورداری از امكانات مدرن، از همین ویژگی خبر می‏دهد.
احساس غربت ناشی از زندگی صنعتی، در مقابل معنویت و صمیمت دین، باعث‏شده تا انسان مجهز به تكنیك و فن‏آوری، با مذهب پیوند بخورد زیرا علم و دانش هرچند بسیاری از سؤالات انسان را پاسخ‏گو است و قدرت و صنعت هم امكانات و رفاه را برای آدمی به ارمغان می‏آورد، اما انسان با این امكانات زودتر به بن‏بست می‏رسد.

3. ناتوانی مدعیان اصلاح:

آدمی از گذشته تا حال همواره در فكر اصلاح جوامع بشری بوده و راه‏های بسیاری را برای رسیدن به آن پیشنهاد كرده است؛ اما آن چه نصیب وی شده، كابوس وحشتناك «یاس و ناامیدی‏» است.
«افلاطون‏»، جامعه ایده‏آلی را طرح‏ریزی می‏كند كه در آن، نه از ظلم و ستم اثری است و نه از فقر و بدبختی؛ غایت نظام سیاسی او، پیدایش «مدینه فاضله‏» است.
«توماس كامپانلا» طرح «شهر آفتاب‏» و «كشور خورشید»؛ ویكتور هوگو اندیشه «جمهوری جهانی‏»، «آگوست كنت‏» ایجاد «جامعه دموکراتیکی‏» كه در آن هیاتی از عاقلان حكومت می‏كنند، را پیشنهاد كرده‏اند. تامس مور نیز «بهشت‏» ی را ترسیم كرده كه برای رسیدن به همان جهانی است كه همه مردم آن، در سایه قانون و عدالت، یكسان زندگی می‏كنند.(حیدری؛1381).«آلوین تافلر»، مشاور سیاستمداران آمریكا برای حل این بحران و اصلاح جامعه جهانی، نظریه «موج سوم‏» را ارائه كرده است؛ ولی در عین حال اعترافات شگفت‏آوری در این زمینه دارد: «فهرست مشكلاتی كه جامعه ما (غرب) با آن مواجه است، تمامی ندارد.
با دیدن فروپاشی پی در پی نهادهای تمدن صنعتی در حال نزاع به درون غرقاب بی‏كفایتی و فساد؛ بوی انحطاط اخلاقی آن نیز مشام را می‏آزارد. در نتیجه موج ناخشنودی و فشار برای تغییرات، فضا را انباشته است. در پاسخ به این فشارها، هزاران طرح ارائه می‏شود كه همگی ادعا دارند اساسی و بنیادی یا حتی انقلابی‏اند؛ اما بارها و بارها، مقررات و قوانین، طرح‏ها و دستورالعمل‏های جدید – همگی به منظور حل مشكلات ما تهیه و تدوین شده‏اند – كمانه می‏كنند و بر وخامت مشكلات ما می‏افزایند و این احساس عجز و یاس را دامن می‏زنند كه هیچ فایده‏ای ندارد و مؤثر نیست.
این احساس برای هر نظام دموكراسی خطرناك است و نیاز شدید به وجود مرد سوار بر اسب سفید ضرب المثل‏ها را هر چه بیشتر دامن می‏زند». (بررسی نظریه های نجات و مبانی مهدویت،1381 )
بنابراین عامل سوم انتظار، نارسایی و ناتوانی در كسانی است كه ادعای اصلاح دارند؛ اما در زمینه شناخت آدمی و مشكلات او ناتوان‏اند و در اندیشه‏های خود، به یك نژاد برتر معتقدند و ملت‏های دیگر را رها و فراموش می‏كنند. وقتی انسان، این مدعیان ناتوان را می‏بیند و عجز و محدودیت آنان را احساس می‏كند، از "انتظار" تجربه جدیدی پیدا می‏كند. گویا این عبارات جان تازه‏ای می‏گیرد كه: «وقتی مهدی فاطمه ظهور كند، زمین از عدل و داد پر می‏شود، همان طوری كه از ظلم و جور پر شده بود».

4. ملاقات‏ها و راهنمایی‏ها:

عامل چهارم انتظاردر ملاقات‏ها و هدایت‏های او در برهه‏های مختلف زمان، متبلور است. او همچون فرشته‏ای مهربان و راهنمایی دلسوز افرادی را انتخاب و از جام ملاقات، سرشار می‏سازد. مشكلات و گرفتاری‏های عده‏ای نیز با توسل به آن حضرت به شكل معجزه‏آسایی حل می‏شود.
این گونه برخوردها به جهت این است كه در عصر حاكمیت غفلت و بی خبری، ریشه‏های انتظار تقویت‏شود. اصولا این سنت الهی است كه در متن سرگرمی ها و لهو و لعب‏ها، آهنگ بیداری و نوای هدایت نواخته می‏شود؛ مثلا در تاریخ و در زمان انكار قیامت «عزیر» پیامبر صد سال به خواب می‏رود و مجددا بیدار می‏شود و یا داستان اصحاب كهف اتفاق می‏افتد تا به رگ‏های بی رمق جامعه آن روز حیات تازه‏ای بخشیده شود و انسان‏ها، از نعمت هدایت‏بهره‏مند شوند. امروز نیز دعوت‏ها و هدایت‏های بیشماری از سوی حضرت ولی عصر علیه السلام، با همین انگیزه صورت می‏گیرد.
حتی گرفتاری‏ها و بلاها نیز به طور مستقیم یا غیر مستقیم به وسیله دعای آن حضرت رفع می‏شود. ( مجلسی، محمد باقر، 1385،بحارالانوار، ج 53 و طبرسي، احمد،1413ه.ق، الاحتجاج، ج 2)
اصولا خود بهره بردن از آن حضرت در دوره انتظار، دلیل دیگری بر حضور صاحب عصر و تقویت ریشه‏های انتظار است: «الانتفاع بی فی غیبتی فكالانتفاع بالشمس اذا غیبها عن الابصار و السحاب؛ بهره بردن از من در عصر غیبتم مانند بهره بردن از آفتاب است هنگامی كه زیر ابرها باشد». (قمی،1374،دعای ندبه).
حضور حضرت مهدی علیه السلام در میان مردم، خود گواه روشنی بر این مدعا است: «ان یكون صاحبكم المظلوم المحجود حقه، صاحب هذا الامر یتردد بینهم و یمشی فی اسواقهم و یطا فرشهم و لایعرفونه حتی یاذن الله ان یعرفهم نفسه: صاحب این امر در میان مردم راه می‏رود، در بازارهایشان رفت و آمد می‏كنند، و روی فرش‏هایشان گام برمی‏دارد; ولی او را نمی‏شناسند، مگر این كه خداوند به او اجازه دهد تا خودش را به آنان معرفی كند».(نعماني، 1362) حضور همیشگی حضرت ولی عصر (عج) نیز در موسم حج، دلیل روشنی بر آگاهی ایشان از احوال مسلمین است.
از ادعیه، توقیعات، زیارت‏نامه‏ها و روایات، به دست می‏آید كه آن حضرت عنایت‏خاصی نسبت‏به وضع شیعیان دارند. در توقیعی كه برای شیخ مفید صادر شده، آمده است: «فانا نحیط علما بانبائكم و لایعزب عنا شی‏ء من اخباركم؛ ما بر اخبار و احوال شما آگاهیم و هیچ چیز از اوضاع شما بر ما پوشیده و مخفی نمی‏ماند» (طبرسي،1413، الاحتجاج، ج 2). حضرت در این دوران، تاثیر و نظارت مستقیمی بر احوال شیعیان دارند.
دستگیری از درماندگان راه‏یابی گمشده‏گان و.. . از جمله كارهای امام عصر (عج) است كه با هدف تقویت مبانی «انتظار» صورت می‏گیرد. داستان‏های ملاقات و راهنمایی‏های مكرر در تاریكی‏های شبهات و ضلالت‏ها، با مردی كه خصوصیات مهدی فاطمه (عج) را دارد ریشه‏های انتظار را تقویت و كام تشنه عاشقان را آبیاری می‏كند، شاید در انتظار محبوب عارفان، به خود آیند و با تلاش و ایجاد آمادگی و كوشش فراوان، لیاقت‏بهره‏مندی از حضرتش را بیابند.

5. بشارت‏ها:

یكی از عواملی كه باعث آمادگی و عامل حركت و پویایی است‏بشارت‏هایی است كه آدمی را به آینده امیدوار می‏سازد و چشم براهی، لحظه شماری به همراه كار و حركت و تلاش را به او ارزانی می‏كند، اساسا داشتن تصویری از آینده - هر چند مبهم و مجمل - این خاصیت را دارد كه زندگی انسان را هدفمند ساخته، و او را از پوچی و سرگردانی نجات می‏دهد.
این آینده‏شناسی، به همراه خود «انتظار» را به ارمغان می‏آورد و به همین دلیل در قرآن آمده است: «فانتظروا انی معكم من المنتظرین‏» (بحرانی،تفسیر برهان، ذیل آیه 23 سوره یونس) علاوه بر آن در روایات بی‏شماری به این بشارت‏ها اشاره شده و دستور به آن نیز داده شده است: «انتظرو الفرج‏» و «... افضل العبادة المؤمن انتظار فرج الله‏»( مجلسی، محمد باقر، 1385،بحارالانوار، ج 52).
چگونگی ظهور منجی عالم از جمله زمینه هایی است که در خصوص آن دیدگاه های گوناگونی ارائه شده است به طوری که با بهره گیری از قرائن ارائه شده توسط اولیای دین، صاحب نظران و اندیشمندان و بررسی مجموعه اسناد و مدارک موجود، می توان حداقل از چهار دید گاه در این ارتباط سخن گفت.
دیدگاه نخست:
ظهور حضرت حجت، مانند وقوع قیامت به اراده خداوند است و انسان‏ها خواه دوست آن حضرت باشند یا دشمن، هیچ نقشی در آن ندارند؛ باید نظاره‏گر بود تا اراده الهی بدان تعلق بگیرد و ظهور محقق گردد.دلیل طرفداران نظریه نخست، پاره‏ای از روایات است؛ از جمله روایت مفضل از امام صادق (علیه‏السلام) (مجلسی، محمد باقر،1385، بحارالانوار، ج 53) كه می‏فرماید: «... لانّه هو الساعة التی قال اللّه تعالی: یسئلونك عن الساعة ایان مرساها، قل: انما علمها عند ربّی لا یجلیها لو قتها الاّ هو: زیرا آن (ظهور مهدی علیه‏السلام ) همان ساعت (و قیامتی) است كه خداوند درباره آن فرموده است: یسئلونك عن الساعة ایان مرساها... درباره قیامت از تو سئوال می‏كنند، كی فرا می‏رسد؟ بگو: علمش فقط نزد پروردگار من است. و هیچ كس جز او (نمی‏تواند) وقت آن را آشكار سازد. (اعراف/ 187)
برخی از روایات حتی بحث از مهدی( علیه‏السلام ) را نیز ممنوع كرده و آن را ضلالت دانسته‏اند؛ چنان كه در ذیل آیه: «و ما یدریك لعلّ السّاعة تكون قریبا؛ و چه می‏دانی شاید قیامت نزدیك باشد. (احزاب / 63) می‏فرماید:«یستعجل بها الذین لایؤمنون بها و الذین امنوا مشفقون منها و یعلمون انّها الحقّ الاّ الّذین یمارون فی الساعة لفی ظلال بعید. كسانی كه به قیامت ایمان ندارند درباره آن شتاب می‏كنند، ولی آن‏ها كه ایمان آورده‏اند پیوسته از آن هراسانند و می‏دانند آن حق است. آگاه باشید كسانی كه در قیامت تردید می‏كنند در گمراهی عمیقی هستند».( شوری / 18)
راوی می‏گوید: پرسیدم معنای یمارون چیست؟ حضرت فرمود:«یقولون متی ولد؟ و من رأی؟ و این یكون؟ و متی یظهر، و كل ذلك استعجالاً لامر اللّه و شكا فی قضائه و دخولاً فی قدرته. می‏گویند: چه زمانی متولد شده است؟ و چه كسی او را دیده است؟ و كی ظاهر می‏شود؟ همه این‏ها شتاب كردن در كار خدا و شك در حكم و دخالت در قدرت او است». (مجلسی، محمد باقر،1385، بحارالانوار، ج 53)
در این دو روایت ضمن آن كه ظهور حضرت حجت، را تأویل آیات قیامت دانسته و عجله در وقوع آن را ناشی از عدم ایمان تلقی كرده است، بحث و پرسش درباره آن حضرت از جمله زمان ظهور را مراء، و محاجّه، شك در قضا و دخالت در قدرت خدا می‏داند.
در روایت دیگری تصریح دارد به این كه، امر ظهور قابل تعجیل نیست؛ چنان كه در روایتی از امام صادق علیه‏السلام چنین می‏خوانیم:«ان اللّه لا یستعجل لعجلة العباد، ان لهذا الامر غایة ینتهی الیها، فلو قد بلغوها لم یستقدموا ساعة و لا یستأخرو: خداوند به خاطر شتاب بندگان عجله نمی‏كند. همانا برای این كار (ظهور مهدی(عج)) زمانی است كه به آن منتهی می‏شود. پس اگر (بندگان) آن (زمان) را طلب كنند، لحظه‏ای مقدم یا مؤخر نمی‏گردد.»
بنابراین دیدگاه، انسان جز انتظار تكوینی هیچ نقشی ندارد. همانند كسی كه مسافری دارد و نمی‏داند كجاست، باید به حكم تكوین چشم به راه باشد تا وصل محقق شود؛ زیرا مطابق اراده و مشیت مطلق الهی، انسان در این زمینه مسلوب الاختیار است، و كاری از وی ساخته نیست. نه قادر است اراده خدا را تغییر دهد و نه می‏تواند در برابر خواست خدا اراده‏ای داشته باشد.
تشبیه وجه انتفاع از حضرت در زمان غیبت به خورشید در پس ابرها، می‏تواند مؤید این بینش باشد؛ چرا كه بشر نمی‏تواند به سادگی ابرها را كنار زده و خورشید را نمایان سازد.بدیهی است این دیدگاه، با همه وجهه توحیدی و معرفتی كه دارد، توجیه عقلانی ندارد، و دست كم با اراده، اختیار، تشریع، تكلیف و اذن در دعا منافات دارد.از سوی دیگر، مذمت استعجال و پرسش از حال آن حضرت، به كسانی اشاره دارد كه در وجود حضرت تردید داشتند و با پرسش‏های پی‏درپی در صدد ایجاد شبهه در اصل وجود مهدی علیه‏السلام بودند و چه كسی می‏تواند بپذیرد كه روایات متعددی كه در معرفی آن حضرت وارد شده، مراء و محاجه باشد؟
دیدگاه دوم:
با توجه به حدیث «امتلاء الارض» باید در اشاعه ظلم و گسترش جور گام برداشت تا پیمانه پر شده زمینه ظهور فراهم گردد.روایت امتلاء كه می‏فرماید:«المهدی من ولدی تكون له غیبة اذا ظهر یملأ الارض قسطا و عدلاً كما ملئت جورا و ظلما مهدی (عج) از فرزندان من است برای او غیبتی است، هنگامی كه ظاهر شود زمین پر از قسط و عدل می‏شود؛ همان طور كه پر از جور و ظلم شده است.» (مجلسی، محمد باقر،1385، بحارالانوار،ج52)
این روایت متواتر بین شیعه و سنی است و شكی در آن راه ندارد، اما نمی‏تواند توجیه كننده اشاعه ظلم، جور، فحشا، منكرات و گناهكاری باشد؛ چرا كه این موضوع با روح قرآن كاملاً در تضاد است. و نه تنها با تشكیل حكومت اسلامی و اجرای حدود و احكام مخالف است، بلكه با آیات امر به معروف و نهی از منكر، ارشاد و تبلیغ نیز ناسازگار می‏باشد.چرا كه خواست خداوند و قرآن دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منكر است؛ چنان كه می‏فرماید:«و لتكن منكم امة یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر؛باید از میان شما، جمعی به نیكی، و امر به معروف و نهی از منكر دعوت كنند».( آل عمران / 104) و پر كردن جامعه از ظلم و جور و گناه و فحشاء خواست شیطان و منافقان است، و این سخن قرآن است كه می‏فرماید: «و من یتبع خطوات الشیطان فانه یأمر بالفحشاء و المنكر؛ هر كس پیرو گام‏های شیطان شود، (گمراهش می‏سازد زیرا) او به فحشا و منكر فرمان می‏دهد ». (نور / 21)
و نیز می‏فرماید: «المنافقون و المنافقات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمنكر و ینهون عن المعروف؛ مردان منافق و زنان منافق، همه از یك گروهند. آن‏ها امر به منكر، و نهی از معروف می‏كنند»(توبه / 67). بنابر این دیدگاه، باید بخش عظیمی از آیات قرآن و پیام آن را از كار انداخت و در مسیر مخالف آن عمل كرد تا پیمانه پر شود. در سایه شوم این نظریه همه انقلاب‏های آزادی بخش، جنگ‏ها و حتی قیام ائمه علیهم‏السلام محكوم و با بحران مشروعیت دچار می‏شود؛ برای این كه به جای پر كردن پیمانه ظلم، امتلای آن را به تأخیر می‏اندازد.تنها نكته‏ای كه در این باره می‏توان گفت: این است كه حدیث امتلاء به ظهور علایم و نشانه‏ها از جمله گسترش بی‏عدالتی، گناه و منكرات در آخر الزمان اشاره دارد و این هرگز به معنای جواز ارتكاب گناه نمی‏باشد.
دیدگاه سوم:
انگیزه ظهور را باید در عوامل غیبت جست و جو كرد. باید علل غیبت را مورد توجه قرار داد و موانع را برطرف كرد تا زمینه ظهور مهیا شود. این كه باید علت یا علل غیبت را بر طرف كرد تا زمینه ظهور فراهم آید، ابتدا باید دید علت یا علل غیبت چیست و پس از آن گفت چه باید كرد؟
دربرخی از روایات، تعابیری چون؛ عاری بودن از بیعت، خوف و ترس، آزمایش الهی، بی‏وفایی مردم و علل ناشناخته خود نمایی می‏كند. بعضی از روایات‏ها بیانگر این نكته‏اند كه امامان معصوم از علت اصلی غیبت آگاهند، اما مأمور به بیان آن نیستند.؛ لذا سربسته و به طور اجمال حكمت‏هایی از آن را بیان كرده‏اند.
دیدگاه چهارم:
باید به وظایفی كه در زمان غیبت بر دوش ما گذاشته شده و از ما خواسته شده، عمل كنیم تا در ظهور و قیام حضرت حجت علیه‏السلام شتاب لازم پدید آید. احادیث و اخبار رسیده از آن حكایت دارد كه همان گونه كه مردم در عصر حضور دیگر ائمه نسبت به امام حاضر وظایفی بر عهده داشته و ادا می‏كردند، در عصر غیبت نیز، افزون بر تكالیف عمومی، در خصوص مسأله غیبت وظایفی بر دوش دارند و باید ضمن وصول به اجرا و ثواب گام‏هایی نیز در زمینه ظهور بردارند.
بر این اساس مسئله اساسی پژوهش حاضر تبیین رسالت نظام آموزشی کشور در تربیت انسان منتظر حقیقی و پیش بایست های عملی تحقق آن می باشد به عبارت دیگر پژوهش حاضر در پی آن است تا با عنایت به منابع و مراجع مجود به رسالت نظام آموزشی در خصوص تربیت انسان منتظر حقیقی را تبیین نموده سپس ویژگی های انسان تربیت شده حقیقی و نهایتاً پیش بایست های عملی لازم جهتت تحقق مقصود فوق را ترسیم نماید.
در این رابطه سه سوال ذیل طرح و مورد بررسی واقع شده است:
1- رسالت نظام آموزشی در زمینه‏سازی دستیابی دانش آموزان به مفهوم حقیقی انسان منتظر چیست؟
2- ویژگی های انسان منتظر حقیقی چیست؟
3-پیش بایست های عملی به منظور زمینه سازی ظهور منجی عالم، چه می باشند؟
روش
با عنايت به عنوان و سوال هاي مطروحه، پژوهش به شيوه توصيفي و از نوع تحليل اسنادي انجام شده است.

جامعه، نمونه و روش نمونه گيري

کليه مراجع مرتبط با نظام آموزشی و مساله ظهور منجی به عنوان جامعه پژوهش حاضر محسوب شده به علاوه در انجام پژوهش، نمونه گيري به عمل نيامده و کليه منابع و مراجع موجود و در دسترس اعم از کتب، مقالات و گزارش هاي پژوهشي مورد بررسي واقع شده است.

ابزار گردآوري داده ها

ابزار پژوهش فرم هاي فيش برداري از منابع و مراجع مذکور بوده است.

شيوه تجزيه و تحليل داده ها

داده هاي حاصل از بررسي سه سوال اساسي پژوهش از نوع کيفي بوده بنابر اين با ملاحظه ماهيت داده ها به طبقه بندي، تحلیل، استدلال و استنتاج منطقي آنها پرداخته شده است.

تجزیه و تحلیل یافته ها

1- بررسی سوال اول پژوهش
سوال اول پژوهش عبارت بود از اینکه «رسالت نظام آموزشی در زمینه‏سازی دستیابی دانش آموزان به مفهوم حقیقی انسان منتظر چیست؟».
هدف اصلی این نظام پرورش یاران حضرت حجت عج بویژه313 نفر یاران صدیق حضرت محسوب می شود. برای رسیدن به این هدف می توان به رسالت های شاخص ذیل اشاره نمود:
1. رسالت نظام آموزشی در عرصه انسان افزاری
در این خصوص عنایت به زمینه هایی چون؛ شناسایی، سازماندهی و هدایت نخبگان موجود شیعی؛تربیت فرهنگ سازان، نخبگان واسط، نخبگان حلقه(10.000 نفر) و نخبگان ناصر(313 نفر) قابل توجه است.جهت تحقق این اهداف؛ مبنا، محور و آغاز حرکت، استعدادهای خردسال عمدتا قرآنی در جامعه شیعه هستندکه پس از کشف و سازماندهی، جذب مجامع قرآنی شده و پس از حفظ کامل قرآن، وارد حوزه های دینی حافظان قرآن می شوند و ضمن اهتمام در کسب مقام اجتهاد، تحت تعلیم و تربیت روحانی و عرفانی قرار می گیرند. پس از اجتهاد وارد دانشگاههای تخصصی و دانشگاه های تکمیلی شده و مدرک دکتری تخصصی در یکی از رشته های علوم انسانی را اخذ می نمایند و جهت کارورزی در 4 عرصه انسان افزاری، نرم افزاری، سخت افزاری و فرهنگ افزاری به تمهید مقدمات ظهور در داخل و خارج کشور می پردازند. به این ترتیب نخبگان شیعه بنا به استعدادها و علاقه های خویش در مراتب عقل نظری، عقل عملی و سیر و سلوک اخلاقی و عرفانی ارتقا و صعود می نمایند.
2. رسالت نظام آموزشی در تحقق راهبردهای انسان افزاری
با توجه به ویژگی های یاران حضرت عج در دوران ظهور و پیش از ظهور سیر تحقق راهبردهای انسان افزاری به شیوه زیر باید مورد پیگیری و اجرا قرار گیرد:
در ابتدا باید به تاسیس مرکز استعداد یابی پرداخت و سپس با شناسایی و کشف استعدادهای قرآنی در داخل و خارج کشور آنها را به مراکز حفظ قرآن وارد کرد. سپس ورود آنها به حوزه های دینی ویژه تا کسب درجه اجتهاد و سیر و سلوک اخلاقی و عرفانی و بعد ورود به دانشگاه های تخصصی تا کسب دکترای تخصصی و درعین حال تقویت عقل عملی، تمرین حکومت داری را به آنها بیاموزیم تا بتوانند اداره ارکان حکومت شیعی و اسلامی را در حد جهانی به عهده بگیرند..
3. رسالت نظام آموزشی در معرفی ساختار سخت افزاری نظام تعلیم و تربیت در عصر غیبت
از جمله رسالت های نظام آموزشی در معرفی ساختار سخت افزاری نظام تعلیم و تربیت در عصر غیبت می توان به زمینه های ذیل اشاره نمود:
1. استعداد یابی جهت کشف نخبگان در سطوح مختلف در گستره جهان اسلام:
با جستجو در روایات مختلف در خصوص آغاز تربیت به این نتیجه می رسیم که قبل از انعقاد نطفه، تاثیر عوامل محیطی، ارثی و نسلی، تغذیه و نظایر آن در تمامی مراحل تکامل و حیات انسان وجود دارند و همه با شواهد تجربی و تاییدات علمی فراوان اثبات می شوند. همه این ها ضرورت جلوگیری از اتلاف هزینه و انرژی ها، تسهیل و تسریع نیل به اهداف تربیتی، پرورش ابعاد متعدد و متنوع شخصیت انسان و کثرت علوم و دانش لازم، جلوگیری از هرز و نابودی استعدادهای بالقوه شیعی در گذر فعالیت های عادی و روزمره، شناسایی استعدادها و نخبگان شیعی را بیش از پیش روشن کرده، تایید و اثبات می نماید. بنابراین نقش ما در این زمینه به قبل از شکل گیری نطفه بر می گردد. بایستی مراکزی جهت ثبت نام و کشف استعداد از زمان ازدواج یک زوج وجود داشته باشند تا فرزند آنها تحت تعلیماتی خاص قرار گیرد.
2.بانک اطلاعات نخبگان:
نتایج فعالیت مرکز استعدادیایی در اختیار بانک اطلاعات قرار می گیرد. مجموعه این اطلاعات در سایر سخت افزارها و نرم افزارها و برنامه ها مورد توجه و استفاده قرار می گیرند. بانک اطلاعات علاوه بر اطلاعات مرکز استعدادیابی که عمدتا به شناخت استعدادهای شیعی می پردازد، بایستی به شناسایی سایر نخبگان، محققان و اساتید موجود در سطح جهان نیز بپردازد تا در مرحله انتقال معارف و تجارب و تکنولوژی و تمدن سایر کشورها بتوان از وجود این افراد بهره برداری لازم را به عمل آورد.
3.ایجاد مجامع قرآنی:
با توجه به اهمیت وجایگاه ویژه، وحی الهی و ضرورت طهارت قلبی در ادراکات شهودی و باطنی و همچنین در کسب ادراکات تعقلی و تجربی؛ همچنین با توجه به ویژگی جوان بودن و حافظ قرآن بودن یاران مخلص و موحد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، حفظ قرآن در کودکی و نوجوانی برای یاوران و زمینه سازان ظهور بسیار ضروری است. حافظه قوی و قلب مطهر حافظان خردسال ظرف طاهر و منیری است که قابلیت درک حقیقت و کسب معرفت را با تفقه و تدبر افزون تری فعلیت می بخشد. بنابراین یکی از ساختارهای لازم در نظام آموزشی عصر غیبت تشکیل مجامع حفظ قرآن می باشد. تقویت و توسعه سخت افزاری، تدوین طرح جامع نرم افزاری و قرار دادن مجامع قرآنی در زنجیره ساختارهای سخت افزاری، سه امر حیاتی در بهینه سازی و افزایش بهره وری خدمات و رشد استعدادهای قرآنی می باشد.
4.ایجاد مجتمع های آموزشی ابتدایی تا پیش دانشگاهی:
این مجتمع ها به عنوان یک ساختار در بدنه فرعی ساختار آموزشی پیش بینی شده است تا استعدادهایی که به دلایلی مانند: عدم شناسایی توسط مرکز استعدادیابی، عدم ورود به مجامع قرآنی، عدم توفیق در حفظ قرآن و یا عدم تمایل به تحصیلات حوزوی، وارد حوزه علمیه حافظان قرآن نمی شوند جذب این مجتمع ها شده و سپس در مراحل بعدی وارد حوزه علمیه حافظان شوند و یا جهت دانشگاه فنون و مهارت، دانشگاه زبان، دانشگاه های تخصصی و.. . تربیت شده و پرورش یابند.
5.ایجاد حوزه های علمیه حافظان قرآن:
حساسیت و اهمیت نقش علمی اجتهاد و فقاهت در تمامی عرصه ها به حدی است که میزان موفقیت و کار آمدی آنها مستقیما منوط به موفقیت این حوزه ها در پرورش و تربیت اجتهادی حافظان قرآن است. موفقیت در عرصه نرم افزاری در بنیاد مطالعاتی و تحقیقاتی نیازمند مجتهدین مذهبی است که با تمدن غرب آشنایی کامل داشته باشند. ترجمه تحلیلی و معرفت نقادی عمیق و کامل با علوم دینی غرب که زیر بنای محکم تمدن غرب هستند، نیازمند آشنایی عمیق و ناب اجتهادی در عین وفاداری و التزام عملی به اسلام می باشد.
اداره سخت افزارهای عرصه فرهنگ افزاری نظیر شبکه خبری و اطلاع رسانی، شهر سینمایی و انتشارات بین المللی که متولی تولید محصولات فرهنگی هستند می بایست تحت نظر اجتهاد عباد صالح باشد.کلیه ساختارهای سخت افزاری این مجموعه عظیم را با مدیریت فقهی و علمی می بایست اداره نمود.محور مهاجرت و مهاجرین فی سبیل الله در اقصی نقاط دنیا و مراکز حساس جهان سیاسی معاصر نیز می بایست مجتهدین عادل باشند. کما اینکه از خصوصیات 313 نفر یاران خاص حضرت حجت ارواحنا له الفدا، در دین می باشد.بنابراین با توجه به اهمیت و ضرورت اجتهاد، توسعه و تقویت سخت افزاری و نرم افزاری حوزه های علمیه حافظان قرآن،مورد اهتمام و عنایت ویژه ای می باشد. مسائلی نظیر "نظام آموزشی،برنامه ریزی درسی و علمی، اساتید و امکانات و تجهیزات آموزشی و نیز آموزشی متناسب با شرایط جسمی و روحی حافظان خردسال"، می بایست تحت نظر مجتهدین، محققین و متخصصین علوم تربیتی طراحی و تدوین گردد.
6.ایجاددانشگاه هایی مبتنی بر زبان خارجی:
فراگیری علوم ومعارف تمدن های موجود دنیا از متون اصلی و درجه یک، امری ضروری است. خاصه آنکه در حوزه علوم انسانی، ضعف تخصصی بسیاری از مترجمان موجود و عدم ترجمه بسیاری از متون اصلی و تازه های نشر مشکل فراگیری این علوم را مضاعف ساخته است. فراگیری یکی از زبان های زنده دنیا نظیر لاتین، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، چینی، اسپانیایی، روسی در طی سایر مراحل نیز ضروری می نماید. با توجه به ضرورت ورود تخصصی مجتهدین به عرصه های علمی، فراگیری زبان در مراکز و دانشگاه های موجود، کفایت نمی کند زیرا مدرسین باید خود به علوم مختلف آشنایی تخصصی داشته باشند و لکن اکثر اساتید زبان انگلیسی، آشنایی عمیق و کافی از دروس تخصصی ندارند.
7.ایجاد دانشگاه های فنون و مهارت:
فراگیری فنون و مهارت هایی نظیر "کامپیوتر، روش تحقیق، خوشنویسی، تبلیغ، نگارش،ورزش های رزمی، اسب سواری، شنا، فنون نظامی"، در سطحی عالی و تخصصی، جهت اهداف عالیه طرح در تمهید مقدمات ظهور نیز بسیار حائز اهمیت است.
8.ایجاد سلسله دانشگاه های تخصصی در مقطع دکتری تخصصی:
با توجه به اهمیت کسب علوم و معارف دنیای معاصر به شرحی که در بخش نرم افزاری گذشت، تاسیس دانشگاههایی که در مقطع دکترای تخصصی تاسیس می شوند، ضروری است.کودکان و نوجوانان حافظ بعد از پس ازکسب اجتهاد در حوزه های علمیه حافظان و فراگیری حداقل یک زبان خارجی و فنون و مهارت های لازم وارد این دانشگاهها می شوند و تحت آموزش اساتید و محققان برجسته دانشگاهی با آثار علمی و تحقیقاتی تمدن غرب بدون واسطه مترجمان آشنا و بر مبانی نظری و تئوریک آن تسلط می یابند و در ضمن آن نهضت عظیم ترجمه تحلیلی و انتقادی را در بطن فقاهت و اجتهاد خویش می پرورانند چنین مواجه ای آثار پر برکت بسیاری در بر خواهد داشت که برخی از آن موارد شامل؛تحیر اساتید دانشگاهی از شخصیت و عظمت مجتهدین قرآن، خارج نمودن اساتید دانشگاهی از بن بست علمی و خود باختگی و ورود ایشان به آستانه تمدن جدید اسلامی، رفع اتهاماتی نظیر عدم آشنایی با علوم و تکنولوژی روز و تمدن غرب از جامعه علما و رو حانیون و حوزه های دینی، ایجاد و توسعه عمیق و پایدار تحساس هویت دینی و علمی در جامه علما و حوزه های دینی، تسلط علمی و معنوی و روحی علما و مجتهدین عادل بر دانشگاه ها و ترسیم و تدوین مبانی نظری لازم برای ایجاد تحول در سایر علوم و تولید نرم افزارهای حکومتی به عنوان مهمترین عامل ایجاد تمدن اسلامی و حکومت جهانی اسلام است.
9.ایجاد مجامع فارغ التحصیلان:
پس از فراغت از تحصیل دانشگاهی و اخذ دکترای تخصصی، مجتهدین با هدایت این مجمع در پنج موضع فعالیت و به کمال فردی خویش و تکامل جامعه شیعی ادامه می دهند. مواضع مذکور شامل زمینه های چون؛. مدیریت مراکز و ساختارهای قبلی از مراکز استعدادیابی تا دانشگاه های تخصصی که مدیریت این مراکز نیز به عهده مجتهدین حافظ قرآن خواهد شد، عضویت هیات علمی"مجتمع آموزشی،مجامع قرآنی، حوزه علمیه حافظان و دانشگاههای عمومی و تخصصی" که پس از یک دوره آموزشی، کل نظام آموزشی نیز توسط مجتهدین اداره می شود،. ورود به عرصه اداره سخت افزارها ی حکومت اسلامی که این امر علاوه بر خدمات رسانی علمی و مدیریتی به حکومت اسلامی ایران در تربیت عقل عملی و پرورش عقل نظری در مواجهه با امور حکومتی بسیار حائز اهمیت است و ورود به عرصه نرم افزاری با تاسیس بنیاد مطالعاتی و تحقیقاتی از آن جمله است.
فعالیت این بنیاد صرفا علمی و پژوهشی می باشد و ماموریت های حیاتی چون؛ تولید کلیه نرم افزارهای مورد نیاز شامل: برنامه ریزی درسی و آموزشی، طراحی و تدوین نظام آموزشی و علمی کلیه ساختارهای درون سیستمی و نظارت بر حسن اجرای علمی و آموزشی آنها، تولید کلیه برنامه ها و نرم افزارهای عرصه فرهنگ افزاری و نظارت بر تولیدات فرهنگی آنها، تولید کلیه سیستم ها و نظام های نرم افزاری حکومت اسلامی ایران و اهتمام در طراحی و تولید نرم افزارهای حکومت جهانی حضرت مهدی را بر عهده خواهد داشت.
4. رسالت نظام آموزشی در ورود به عرصه فرهنگ افزاری با تاسیس حداقل سه سخت افزار فرهنگ ساز:
با توجه به فرمایش نبوی"یقوم الدین فی آخر الزمان کما قمت به فی اول الزمان" باید گفت که گسترش اسلام و ایمان در صدر اسلام بر سه پایه استوار گردید:
الف) شناخت جاهلیت زمان و لمس آن در جان انسان ها
ب)شناخت دین همانگونه که قرآن معرفی و تبیین می نماید، به لسان قوم و مطابق فهم و ادراک مردم و انتقال صحیح حقایق دین
ج)گسترش معارف اسلامی متناسب با میزان قدرت ساماندهی تفکرات اجتماعی مخالف و موافق
به هر میزان که ساماندهی تفکرات احتماعی در دست مخالفین پیامبر اکرم بود و قدرت آنان در ایجاد وسوسه و خلط مبحث و جلوه دادن باطل به جای حق و خارج نمودن انسان ها با تطمیع و تهدید بیشتر بود، گستره امر دین محدودتر می شد و بالعکس.
امروز هر سه پایه مذکور، یک روح حاکم و یک ابزار قوی پیدا نموده است و آن جریان رسانه های جمعی است. رسانه های جمعی، اندیشه و حواس انسان ها را مشغول امور فرعی نموده و با خلق زیبایی های کاذب و مشغولیت های جزئی با وجود فضای ظاهری آزادی بیان و آزادی فکر عملا امکان غور و بررسی تفکر و واقع بینی لمس جاهلیت زمان و ادراک حقیقت مظلومیت ها و انظلام خویش را غیر ممکن ساخته است. از سوی دیگر امکان دستیابی به نور و رشد و ارتقا را از آنها گرفته و تسلط شیطان و افکار شیطانی را در تمام ابعاد وجودی انسان معاصر رخنه داده است.
طرفداران حق نیز چون نتوانسته اند بر چنین تکنولوژی فراگیری دستیابی پیدا کنند و هنر ارائه حق "کما هو حقه" را پیدا نکرده اند و هنوز روش های مندرس و کهنه و کند،که به توان و قدرت تحرک و حرکت های سریع دشمن نمی رسد، را رها نکرده و کماکان بدان دلخوش نموده اند متاسفانه منزوی و منفعل و حتی متاثر هستند.
در نتیجه باطل لباس زیبا پوشیده و زیبایی خود را دلیل بر حقانیت خود گرفته و همه را مشغول و مقهور خویش نموده است. به نظر می رسد " فراخوانی همه استعدادهای بشری در قالب هنر رسانه های تصویری زمان خط استراتژیک قابل پیمودن است." که با ارائه هنر تصویری واقعیت جامعه مادی و جاهلیت موجود را به تصویر کشانیم و نور را بما هو حقه و حقیقت قرآن را همانگونه که هست به تصویر بکشانیم. آنچنان که لسان هر قوم را که بدان اضافه نماییم، گوییا قرآن به زیبا ترین آهنگ و لهجه در شبه جزیره عربستان بر عرب حجازی خوانده می شود و با گسترش این مفهوم جامعه جهانی را به مقابله با شیطان فرا خوانیم و صیانت بشری را جایگزین حفاظت های فیزیکی نماییم.
2- بررسی سوال دوم پژوهش
سوال دوم پژوهش عبارت بود از اینکه« ویژگی های انسان منتظر حقیقی چیست؟ ».
در اینجا نكته‏ای لازم است که به آن اشاره می كنیم، وآن این كه زبان رایج در زمان صدور این روایات، زبانی رمزی ونمادین بوده است؛ از این رو «سیوف» را به سلاح؛ «خیول» را به ماشین‏ها، نفربرها، تانك‏ها ووسایل نقلیه زرهی ورزمی باید معنا كرد. چنان كه وصف «رُهبانٌ باللیل، لیوثٌ بالنهار» نیز تعبیری نمادین ومجازی است كه از آن عبادت وتهجّد در شب، وشجاعت وجرأت وجسارت در روز مقصود است. زبان رمزی برای كسی كه آشنا به شیوه‏های تعبیر در منابع وروایات اسلامی باشد، زبانی شناخته شده است.
1 – استحکام و استواری:
نخستین چیزی كه در این افراد جلب نظر می‏كند، صلابت، نیرومندی واستواری آنان است. بنابراین آنان قوی و زورمندند كه زمین را برای ظهور امام ( علیه‏السلام) آماده می‏سازند. حضرت امام جعفرصادق ( علیه‏السلام) در روایتی كه محمد بن یعقوب كلینی آن را در ذیل آیه «فاذا جاء وعد اولاهما بعثنا علیكم عبادا لنا اولی باس شدید» آورده، «بندگان سخت نیرومند» را به همین قشر تفسیر كرده است. چنان كه در روایت، به صفت عجیب «قلوبهم كزبر الحدید، لا تزلهم الریاح العواصف‏»، توصیف شده‏اند.
با آن كه دارای «دل‏» هستند وطبیعت دل، نرمی ورافت است، لیكن این دل‏ها در رویارویی با طاغوت‏ها وستمگران به تكه‏های آهن بدل می‏شوند كه دیگر نرمی ورقت نمی‏شناسند. صلابت ونیرومندی از ویژگی‏های نسل‏هایی است كه خدای تعالی مسؤولیت تغییر [نظام‏های اجتماعی] وایجاد انقلاب را به دوش آنان گذاشته است، همچنین این دو صفت از ویژگی نسل‏هایی است كه خدای تعالی آنان را در گردنه‏های بزرگ تاریخ برای انتقال مردم از مرحله‏ای به مرحله دیگر برگزیده وگروه زمینه‏سازان ظهور و یاوران حضرت ( علیه‏السلام)، دارای این ویژگی‏ها هستند.
2 – مبارزه جویی و نافرمانی:
ویژگی دیگر یاران، مبارزه با نظام جهانی وعصیان علیه آن است. چرا که این نظام در خدمت ‏به ابرقدرت‏ها وهم‏پیمانان آن‏ها وحفظ مراكز قدرت و موقعیت استراتژیكی‏شان در مناطق مختلف دنیا عمل می‏كند. مسؤولیت‏ حفظ این مراكز قدرت، مسؤولیتی بسیار دشوار وظریف است كه نظام جهانی در تمام سطوح دنیا - نه در سطوح منطقه‏ای یا كشوری فقط – به آن پایبند است. این نظام، از یك سری معادلات و موازنه‏های سیاسی، اقتصادی، نظامی وخبری دقیق شكل گرفته است، و نیز در بین رژیم‏های جهانی و مجموعه‏ای از خطوط قرمز و سبز و زرد در میان این رژیم‏ها و این مجموعه در زمینه حوادث، امتیازها، تنظیم نقش‏ها، تقسیم درآمدها، بازار و منابع ثروت و مناطق نفوذ برقرار است.
این مجموعه پیچیده است كه قدرت‏های بزرگ را به سلطه بر دنیا قادر ساخته است؛ چنان كه یك اهرم كوچك، انسان را در جا به جایی اجسام سنگین به كم‏ترین حركت، توانا می‏سازد. از این رو نظام جهانی، قبل وبعد از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، همچنان نزد همگان احترامش را حفظ كرده است؛ زیرا هر یك از آنان به قدر گستره وتوان خویش از این نظام بهره می‏برد.
یاوران و زمینه‏سازان ظهور امام عصر( علیه‏السلام) به سادگی وبی‏هیچ تردیدی، این خطوط قرمز را زیر پا می‏گذارند، معادلات وموازنه‏هایی را كه همه بر آن توافق دارند وبدان به دیده قبول واحترام می‏نگرند بر هم می‏زنند. همچنین استقرار وتوازن وهیبت جهانی این رژیم‏ها وسازمان‏های بین‏المللی را بی‏اعتبار می‏سازند.
این سازمان‏ها ورژیم‏ها، نه قدرت سلطه بر این جوانان را دارند، نه قدرت تحمل اینان را ونه قدرت دفع‏شان را؛ زیرا بیشترین توان این حكومت‏ها وهیبت جهانی‏شان در رویارویی با حكومت‏ها وسازمان‏هایی همانند خودشان است وآخرین سلاح آنان قتل، زندان، شكنجه وتبعید، حال آن كه این جوانان از هیچ یك از این امور نمی‏هراسند. از این رو، وصفی كه در روایت درباره این قشر به كار رفته، بسیار دقیق است: «لا تزلهم الریاح العواصف، لا یملون من الحرب ولا یجبنون وعلی الله یتوكلون والعاقبة للمتقین؛«آنان را تندبادها نلرزاند، از نبرد دلتنگ وملول نشوند ونهراسند، وبر خدا توكل كنند وعاقبت [نیك] از آن پارسایان است. » (نعماني،1362)
بی‏گمان آن كه [در دل] هراسی ندارد، از نبرد خسته ودلتنگ نمی‏شود وتندبادها نیز طبیعتا او را تكان نخواهند داد، نیرو و امتیاز اینان در آن است كه نمی‏هراسند و مشكل اینان از دیدگاه حكومت‏ها و قدرت‏های بزرگ در همین نكته نهفته است. این‏ها برخی مشخصه‏های نسل مبارزی‏است كه در رویارویی با رژیم‏ها وقدرت‏های بزرگ در عراق، ایران، افغانستان، لبنان، فلسطین، الجزایر، مصر، سودان واخیرا در چچن وبوسنی وهرزگوین پا به عرصه نهادند. كار این نسل بسیار عجیب است; در عین حالی كه در قبضه قدرت وسلطه وشلاق جلادان قرار دارد وآنان انواع عذاب‏ها وشكنجه‏ها را بدو می‏چشانند، بدیشان ناسزا می‏گوید وفرزندانش در مقابل آنان سر خم نمی‏كنند ونرمی نمی‏پذیرند.. . ونه فریاد می‏كشند.
3.بهره مندی از نیروی جوانی و نشاط:
در روایات به این مساله اشاره شده كه یاران امام عصر علیه السلام را جوانان تشكیل می‏دهند ومیانسال وكهنسال در میانشان - جز به ندرت - پیدا نمی‏شود. حضرت امیرمؤمنان علیه السلام فرموده است: «اصحاب المهدی شباب لا كهول فیهم، الا كمثل كحل العین والملح فی الزاد واقل الزاد الملح؛ یاران مهدی علیه السلام جوانند ومیان سال در میانشان نیست مگر به مثل سرمه چشم ونمك در غذا ونمك [همیشه] كم‏تر از غذاست (كنایه از آن كه پیران بسیار كم هستند). » (موسوي اصفهاني، 1372، مكيال المكارم، ج 2)
4.تعداد فرماندهان تحت فرمان امام:
حضرت امام باقر علیه السلام در روایتی مفصل در این باره چنین فرموده است: «فیجمع الله علیه اصحابه [وهم] ثلاثمئة وثلاثة عشر رجلا، ویجمعهم الله علی غیر میعاد.. . فیبایعونه بین‏الركن والمقام ومعه عهد من رسول الله (ص) قد توارثته الابناء عن الآباء.. . ؛ وخداوند بی‏هیچ میعادی یارانش را برای وی گرد می‏آورد در حالی كه سیصد وسیزده نفرند.. . وحد فاصل ركن ومقام [ابراهیم] با امام علیه السلام بیعت می‏كنند وبا آن حضرت عهدی است از رسول خدا (ص) كه پشت در پشت از پدرانش به ارث برده است. » (صدوق،1395ه.ق) همچنین در برخی روایات دیگر نیز این تعدادی كه با امام عصر علیه السلام بیعت می‏كنند - در حد فاصل ركن ومقام - تعداد فرماندهان لشكر امام علیه السلام معرفی شده‏اند.
5. مخفی بودن یاران امام:
یاران امام، گنجینه‏هایند. گنجینه، ثروتی است كه مردم از محلّ اختفای آن بی‏خبرند. ممكن است گنجی در خانه انسان، زیر گام‏های او، یا در زمین مجاور منزلش، یا در شهر وی باشد، امّا او از آن بی‏خبر باشد. انصار امام نیز گنج‏های پنهانند. ممكن است یكی از آنان در خانه فردی از ما یا در همسایگی یا در شهر ما باشد، امّا ما وی را نشناسیم.
بی‏گمان این بصیرت، یقین، توجّه به خدا، شجاعت وبی‏باكی وذوب شدن در ذات خدای تعالی كه انصار امام علیه‏السلام بدان‏ها توصیف شده‏اند، به یكباره شكل نمی‏گیرد، بلكه در اثر تعلیماتی در جان این جوانان شکل گرفته است و این ها چون گنجینه‏ها از چشم‏ها پنهان می‏مانند.
6. قدرت وآگاهی:
خدای بلندمرتبه در وصف بندگان شایسته خود «ابراهیم»، «اسحاق» و«یعقوب» علیهم‏السلام می‏فرماید:«واذكر عبادنا ابراهیم واسحاق ویعقوب اولی الایدی والابصار انّا اخلصناهم بخالصةٍ ذكری الدّار وانّهم عندنا لمن المصطفین الاخیار؛«وبندگان ما ابراهیم واسحاق ویعقوب را كه نیرومند ودیده‏ور بودند به یاد آور. ما آنان را با موهبت ویژه‏ای ـ كه یادآوری آن سرای بود ـ خالص گردانیدیم. وآنان در پیشگاه ما به جِدّ از برگزیدگان نیكانند.» (سوره ص (38) آیات 45 ـ 47)
بصیرت، نیازمند قدرت است وبدون قدرت، از دست می‏رود وبه خاموشی می‏گراید. بصیرت را جز مؤمن نیرومند بر نمی‏تابد، و او هنگامی كه قوایش تحلیل رود فاقد بصیرت شود. بنابراین، قدرت نیاز به بصیرت دارد؛ زیرا قدرت بی‏بصیرت به لجاجت ودشمنی واستكبار بدل می‏شود.خدای تعالی ابراهیم واسحاق ویعقوب را چنین توصیف فرموده است كه آنان صاحبان «قدرت / الایدی» و «بصیرت / الابصار» هستند. چنان كه در برخی روایات نیز، یاران امام عصر علیه‏السلام به صاحبان «قدرت» و«بصیرت» توصیف شده‏اند. بنابراین در تعلیماتمان در جهت پرورش یاران و زمینه سازان ظهور باید به این نکته توجه خاص داشته باشیم.
7. هشیاری و بصیرت:
تعبیر روایت از حالت آگاهی وبصیرت یاران امام عصر علیه‏السلام تعبیر عجیبی است:«كالمصابیح كَأَنَّ قلوبهم القنادیل؛آنان چونان چراغ‏هایند؛ انگار كه در دل‏هاشان قندیل‏هایی روشن است» (مجلسی، 1385، بحارالانوار، ج 53)آیا امكان‏پذیر است كه ظلمت، قندیل را بشكند؟ هر چند كه ظلمت قندیل را احاطه می‏كند، لیكن قدرت درهم شكستن آن را نخواهد داشت.
یاران امام، اگرچه تیرگی شك وتردیدها متراكم گردد و فتنه‏ها پی در پی درآیند، در روح وجان وهشیاری آنان نفوذ نتوانند كرد. از این رو آنان هنگام كه رهسپار شوند، دچار شك نگردند وتردید نكنند و به قهقرا نروند و به پشت سر ننگرند. تعبیر روایت در این زمینه چنین است: «لا یشوبه شكٌّ فی ذات اللّه: دل‏هایی كه به شك در ذات خدا آلوده نشوند.»(مجلسی، 1385، بحارالانوار، ج 53)
از این تعبیر فهمیده می‏شود كه منظور امری غیرشك است؛ مخلوطی از شك ویقین یا لحظاتی است از شك كه حالت یقین را می‏شكافد و به نحوی به درون یقین نفوذ می‏كند. ولی طولی نمی‏كشد كه در مقابل یقین شكست می‏خورد و جا خالی می‏كند. چنین چیزی برای بسیاری از مؤمنان اتفاق می‏افتد. غیر از آن كه یقین یاران امام را شكّی بر نمی‏آشوبد. یقین آنان ناب وخالص وبه دور از شایبه شك وتردید است.
8. عزم نافذ:
این بصیرت، چنان عزم نافذی به آنان می‏بخشد كه هیچ تردید ودودلی در آن نیست. تعبیر از این عزم به «الجمر = اخگر، پاره آتش»، تعبیری باشكوه وحكایتگر است. «اخگر» مادام كه ملتهب وفروزان است نفوذ می‏كند ومی‏درد وتعبیر به «اشدّ من الجمر = نافذتر از پاره آتش»، دلپسندترین تعبیری است كه در باب نفوذ عزم می‏شناسیم. ما نمی‏دانیم كه خدای تعالی در روح وجان جوانان طالقان چه گنجینه‏هایی از هشیاری، یقین، عزم ونیرو قرار داده است. تعابیر وارد در این روایت، تعابیر غیرمأنوسی است. انگار كه سخن از آنان، سخن از روی وَجْد وشیفتگی است: «زُبر الحدید كالمصابیح، كأنَّ فی قلوبهم القنادیل، اشدُّ من الْجَمْر، رُهبانٌ باللیل، لیوثٌ بالنهار: پاره‏های آهنند، چون چراغند، انگار در دل‏هاشان قندیل‏هایی روشن است، نافذتر از پاره آتش، زاهدان شب وشیران روز.»
9. نیرومندی:
«لَوْ حملوا علی الجبال لاَزالوها، لا یقصدون برایاتهم بلدة اِلاّ خرّبوها كأَنَّ علی خیولهم اَلْعُقبانُ: اگر به كوه‏ها حمله‏ور شوند، آن‏ها را متلاشی سازند، با پرچم‏هاشان آهنگ هیچ دیاری را نكنند جز آن كه ویرانش سازند، گویی كه عقابانند بر اسب‏ها.»(مجلسی، 1385، بحارالانوار، ج 53).این تعابیر عجیب از قدرت سهمگینی حكایت می‏كند. این قدرت، از نوع قدرتی كه طاغوت‏ها از آن بهره‏مندند نیست، بلكه فقط برخاسته از نیروی عزم واراده و یقین است. پس باید نیروی ایمان و یقین را در آنها تقویت کرد تا به چنین قدرتی دست یابند.
10. شهادت‏طلبی:
«یدعون بالشهادة ویتمنّون اَنْ یُقتلوا فی سبیل الله: برای شهادت دعا می‏كنند وآرزوی كشته شدن در راه خدا را در سر می‏پرورانند.» (مجلسی، 1385، بحارالانوار، ج 53).مرگی كه پیرمردان نود ساله وصد ساله را دچار وحشت می‏سازد، در حالی كه تمام لذت‏های زندگی و میل بدان‏ها را از كف داده‏اند.. . آری، همان مرگی كه پیران را به وحشت می‏نشاند، این جوانان كه در عنفوان جوانی به سر می‏برند، بدان عشق می‏ورزند. عشق به شهادت از دو چیز سرچشمه می‏گیرد و دو نتیجه را در زندگی مردم به جای می‏گذارد.امّا آن دو چیز كه منشأ عشق به شهادت در وجود انسان است، رویگردانی از دنیا و توجّه به خدای تعالی است.
اگر انسان با دوستی دنیا در دلش مقابله كند وخود را از بند آن رها سازد و فریبش را نخورد، بی‏گمان گام نخست را در این راه ـ كه دشوارترین گام است ـ برداشته، وگام دیگر آن است كه دل به محبّت خدا دهد و شیفته یاد وعشق او باشد وصاحب چنین دلی با تمام وجود به سوی خدا بازگردد.نزد این گروه، امور دنیوی را اهمیّتی نیست. با دیگران در بازارها واجتماعات حاضر می‏شوند، جز آن كه به دل، از این امور غایبند ودرباره اینان تركیبِ «حاضرِ غایب» كاملاً مصداق پیدا می‏كند.(آصفی،1381).
این جنگجویان جسور عاشق مرگی هستند كه مردم از آن می‏هراسند. شهادت را طلب می‏كنند ودر آن لقای الهی را می‏جویند. اشتیاق‏شان به شهادت، به سان اشتیاق مردم به لذت‏های دنیا بلكه برتر از آن است. كم هستند كسانی كه آنان را درك كنند. انسان‏های غربی راهی برای درك آنان ندارند. غربیان گاه آنان را به «خودكشی‏كنندگان»توصیف می‏كنند، حال آن كه «خودكشی كننده» كسی است كه از دنیا خسته می‏شود ودر زندگی به بن‏بست می‏رسد. ولی این جوانان درهای دنیا را به روی خود گشوده می‏یابند. دنیا به رویشان لبخند می‏زند وبا تمام طراوت وزیر وزیورهایش به سرشان سایه می‏افكند.
بنابراین، آنان از دنیا خسته نشده‏اند و در آن به بن‏بست نرسیده‏اند، بلكه از آن رویگردان شده‏اند؛ زیرا مشتاق لقای الهی‏اند.رویگردانی از دنیا وعشق به لقای الهی، سرمنشأ عشق به شهادت وكشته شدن در راه خداست. امّا آنچه كه از عشق به شهادت حاصل می‏شود، عزم ونیرومندی است، جنگجوی بی‏باكی كه توان آن را داشته باشد كه خود را از بند دنیا آزاد كند، چنان عزم واراده ونیرویی در خود می‏یابد كه دیگران از آن بی‏نصیبند.این عزم قاطع وتوان بالا هیچ ارتباطی به اسباب قدرت مادّی كه در جبهه مخالف موجود است، ندارد؛ هر چند كه ما ضرورت وجود این اسباب وقدرت‏های مادّی واهمیّت آن‏ها را در ظهور امام علیه‏السلام ونزدیك‏تر شدن فرج آن حضرت منکر نیستیم.
11. تعادل شخصیّت:
از بارزترین نشانه‏های یاوران حضرت علیه‏السلام، تعادل در شخصیت، تعادل بین دنیا وآخرت وتعادل بین قدرت وبصیرت است وهمین راز نیرومندی ونفوذ آنان می‏باشد.
خدای تعالی این موازنه وتعادل را دوست دارد وافراط وتفریط وگرایش به چپ وراست را ناپسند می‏دارد. تعادل بین خشوع وعبودیت برای خدا وفروتنی در مقابل مؤمنان وشدّت وقاطعیت در مقابل كافران نیز از همین موازنه محسوب می‏شود.«اَذِّلةٍ علی المومنین اعزّةٍ علی الكافرین؛ با مؤمنان، فروتن وبر كافران سرفرازند.» (مائده/ 54)
تعادل بین توكّل بر خدا وتلاش وكار وبرنامه‏ریزی نیز داخل در همین موازنه است. حضرت امیرمؤمنان علی علیه‏السلام برای «همّام» جوانب این موازنه وتعادل در شخصیّت «متّقین» را چنین توصیف كرده است: «فمن علامة احدهم انّك تری له قوّة فی دینٍ وحزماً فی لینٍ وایماناً فی یقین وحرصاً فی علمٍ وعلماً فی حلمٍ وقصداً فی غنی وخشوعاً فی عبادةٍ وتجمّلاً فی فاقة وصبراً فی شدّة وطلباً فی حلالٍ ونشاطاً فی هُدیً وتَحَرُجّاً عن طمعٍ یعمل الاعمال الصالحة وهو علی وجلٍ، یُمْسی وَهمُّهُ الشكر ویُصبحُ وهَمُّهُ الذكر یَبیت حذراً ویُصبح فرحاً،.. . یمزج الحلم بالعلم والقول بالعمل... فی الزلازل وقور وفی المكاره صبورٌ وفی الرَّخاءِ شكورٌ... نفسه منه فی عَناءٍ والنّاس منه فی راحةٍ؛ از نشانه‏های هر یك از آنان این است كه در كار دین نیرومندش بینی وپایدار، نرمخوی هشیار ودر ایمان استوار، ودر طلب دانش حریص وبا داشتن علم بردبار ودر توانگری میانه‏رو ودر عبادت فروتن، وبه درویشی نكوحالی نمودن، ودر سختی شكیبایی كردن وجستجوی آنچه رواست وشادمانی در رفتن راه راست ودوری گزیدن از طمع. كارهای نیك می‏كند ودر هراس است. روز را به شب می‏رساند ودر بند سپاس است.
بامداد می‏كند ذكرگویان، شب ر ابه سر می‏برد ترسان، وروز می‏كند شادان.. . بردباری را با دانش در می‏آمیزد وگفتار را با كردار.. . به هنگام دشواری‏ها بردبار است ودر ناخوشایندها پایدار ودر خوشی‏ها سپاسگزار.. . نفسِ او از او در زحمت است ومردم از وی در راحت.» (صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 193). این موازنه از ویژگی‏های بارز درشخصیت یاران امام عصر علیه‏السلام است که باید در تعلیم و تربیت این یاران به آن توجه کافی داشته باشیم.
12.زاهد شب و شیر روز:
در روایت، با جمله «رهبانٌ باللیل، لیوث بالنهار» به چنین موازنه‏ای اشاره كرده است. در ساختار شخصیت انسان، شب وروز، نقش‏های مختلفی را ایفا می‏كنند. گردش شب وروز، یك گردش تكاملی است. آن‏ها هر كدام دیگری را كامل می‏كنند و به ناچار با مشاركت یكدیگر در بنای شخصیت انسان مؤمن دعوتگر و مجاهد نقش دارند. اگر تهجّد وعبادت در شب نباشد، انسان در رویارویی با گردنه‏های دشوار، استواری لازم را نمی‏یابد واز ادامه حركت در راه پرخاری كه در طیّ روز باید بپیماید، باز می‏ماند. هم چنین اگر حركت در «روز» نباشد، «شب» یار و همراه خود را از عمل به وظیفه دعوتگری به سوی خدا در اجتماع باز می‏دارد وانسان دومین نقش خود را در زندگی دنیا ـ پس از عبادت خدا ـ كه دعوت به سوی عبودیت اوست، از كف می‏دهد.
قرآن كریم بر تأثیر شب در ایجاد آمادگی در انسان‏ها به منظور دعوت به سوی خدا وكوشش در این راه تأكید ورزیده است. در آغازین روزهای رسالت پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم سوره مبارك مزمّل بر آن حضرت نازل شد.
در این سوره شریف خدای تعالی از پیامبرش خواسته است تا شبانگاهان، خود را برای تحمّل «قول ثقیل» در روز، آماده سازد.خدای تعالی در این سوره خطاب به پیامبرش فرموده است: «یا ایّها المزمّل قُم اللّیل اِلاّ قلیلاً نصفه او انقص منه قلیلاً اَوْزِدْ علیه وَرتّل القرآنَ ترتیلاً اِنّا سَنُلْقی عَلَیْكَ قَولاً ثقیلاً اِنَّ ناشئَة اللّیل هِیَ اشَدُّ وَطْأً وَ اَقْوَمُ قیلاً اِنَّ لَكَ فی النهار سَبْحاً طویلاً؛ ای جامه به خود پیچیده! شب را برخیز، مگر اندكی. نیمی‏اش را یا كمی از نیم بكاه یا بر آن بیفزای وقرآن را آرام وبر درنگ بخوان. ما بر تو سخنی گران القا می‏كنیم. كه خیزش شب، به اثر سخت‏تر است وبه گفتار استوارتر كه تو را در روز، آمد وشدی دراز است.» (مزمل / 1 ـ 7)
تعبیر از شب به «ناشئه» دقیق وگویا است، شب، انسان را می‏سازد واو را آماده انجام كارهای بزرگ می‏نماید وشخصیت وی را صیقل می‏دهد. واژه «قیلاً» یعنی سخن ویاد خدا «ان ناشئة اللیل هی اشد وطئاً واقوم قیلاً».در خطبه «متّقین» حضرت امام امیرمؤمنان علی علیه‏السلام برای «همّام» دو بخش از زندگی پرهیزگاران را كه عبارت از شب وروز باشد، چنین توصیف كرده است. بنگرید:«اَمّا اللّیلُ فصافّونَ اَقدامهم تالینَ لاَِجزاء القرآنِ یُرَتّلونه ترتیلاً. یُحزِّنونَ بِهِ اَنْفُسَهُمْ وَ یَسْتَیثرون به دَواءَ دائِهم. فَاِذا مَرُّوا بآیةٍ فیها تشویقٌ رَكَنُوا الیها طمعاً وَ تَطَلَّعَتْ نُفُوسُهُمْ اِلَیْها شوقاً وَظَنُّوا اَنَّها نَصْبُ اَعْیُنِهِمْ، وَ اِذا مَرُّوا بِآیةٍ فیها تخویفٌ اَصْغَوْا اِلَیْها مَسامِعَ قُلُوبِهِمْ وَظَنُّوا اَنَّ زَفیرَ جهنَّمَ وَشَهیقَها فی اُصُولِ آذانِهِمْ، فَهُمْ حانونَ عَلی اَوْساطِهِمْ، مُفْتَرِشُونَ لِجِباهِهِمْ وَ اَكُفِّهِمْ وَ رُكَبِهِمْ وَ اَطْرافِ اَقْدامِهِمْ، یَطَّلِبُونَ اِلَی اللّهِ تَعالی فی فَكاكِ رِقابِهِمْ. وَ اَمَّا النَّهارُ فَحُلَماءُ عُلَماءُ، اَبْرارٌ اَتْقِیاءٌ، قَدْ بَراهُمُ الْخَوْفُ بَرْیَ الْقِداحِ، یَنْظُرُ اِلَیْهِمْ النّاظِرُ فَیَحْسَبَهُمْ مَرْضی وَما بِالْقَوْمِ مِنْ مَرَضٍ وَیَقُولُ: قَدْ خُولِطُوا وَلَقَدْ خالَطَهُمْ اَمْرٌ عَظیمٌ؛ چون شب شود برپا ایستاده آیات قرآن را با تأمّل واندیشه می‏خوانند وبا خواندن وتدبّر در آن خود را اندوهگین می‏سازند وبه وسیله آن به درمان درد خویش كوشش دارند. پس هرگاه به آیه‏ای برخورند كه به شوق آورده وامیدواری در آن است، به آن طمع نمایند وبا شوق به آن نظر می‏كنند، آن سان كه گویی پاداشی كه آیه از آن خبر می‏دهد در برابر چشم ایشان است وآن را می‏بینند. هرگاه به آیه‏ای برخورند كه در آن بیم دادنی است، گوش دل‏های خویش بدان نهند چنان كه گویا شیون (اهل) دوزخ در بیخ گوش‏های ایشان است. (در پیشگاه الهی برای ركوع) قد خود را خم می‏كنند و(برای سجود) پیشانی‏ها وكف‏ها وزانوها واطراف قدم‏هاشان را بر روی زمین می‏گسترانند.
از خدای تعالی آزادی خویش را (از عذاب رستخیز) درخواست می‏كنند. امّا در روز، دانشمندانند خویشتن‏دار، نیكوكارانند پرهیزگار. ترس (از خدا) آنان را چون تیر پیراسته لاغر كرده است ونزار. چون كسی بدان‏ها نگرد پندارد بیمارند، امّا آن‏ها را بیماری نیست، وگوید خردهاشان آشفته است، (امّا) موجب آشفتگی ایشان كاری است بزرگ.»( شهیدی،1378)
یاران امام عصر علیه‏السلام هم مردان شبند وهم مردان روز و خداوند به ایشان هر دو دولت شب وروز را عنایت فرموده است. اگر آنان مردان دولت شب نبودند به تنهایی قدرت رویارویی با گردنكشان زمین را نداشتند، و اگر مردان روز نبودند، قادر به تطهیر زمین از آلودگی شرك وبرپایی توحید وعدل نبودند. همچنین اگر آنان از مردان روز نبودند در زندگی مردم به توحید وعدل حكم نمی‏كردند. ونیز اگر از مردان شب نبودند، دچار غرور شده واز صراط مستقیم منحرف می‏شدند.
3- بررسی سوال سوم پژوهش
سوال سوم پژوهش عبارت بود از اینکه «پیش بایست های عملی به منظور زمینه سازی ظهور منجی عالم، چه می باشند؟ ».
با اینكه اساسی‏ترین وظیفه انبیاء و اولیاء و حجتهای الهی را، هدایت جامعه‏ی بشری به سوی كمال مقصود و رهایی از منجلاب پست‏حیوانی و نجات از چنگال حاكمان ستم پیشه‏ی شیطان مدار، باید ارزیابی كرد و یكی از مهمترین راه های رسیدن و پیش رفت در جهت نیل به آن را از طریق به دست گرفتن زمام امور جامعه باید دانست، اما باز هم مشاهده می‏شود كه وقتی برای برخی از امامان معصوم علیهم‏السلام مساله‏ی عهده داری حاكمیت ظاهری بر مردم مطرح می‏شود، ایشان از پذیرش آن سر باز زده و از قبول آن امتناع می‏كنند؛ با دقت در روایات و بررسی منابع تاریخی، به این نكته می‏توان پی برد كه یكی از اساسی‏ترین و عمده‏ترین علتهای عدم پذیرش حاكمیت و به دست‏گیری زمام امور جامعه در برهه‏های خاصی از زمان توسط امامان علیهم‏السلام از اهل بیت پیامبر (ص)، عدم وجود زمینه‏ی مناسب بوده است. زیرا اقدام به تشكیل و برپایی حكومت، پیش از فراهم آمدن زمینه‏های مناسب آن، ثمره‏ای جز بر باد رفتن طرح و نقشه‏های سری و رو به‏رو شدن با شكست و ناكامی را در پی نخواهد داشت كه به دنبال آن از بین رفتن نخبگان نهضت و قدرت و صلابت و هیبت‏ بیشتر یافتن جبهه‏ی ستمگران نمایان می‏شود.
در برخی از روایات، اقدام پیش از موعد و بدون ایجاد تمهیدات لازم را، به پرواز كردن جوجه‏ای نورس كه هنوز پر و بال لازم جهت پریدن را پیدا نكرد، تشبیه شده است.
امام باقر ( علیه‏السلام) می‏فرماید: «مثل خروج القائم منا اهل البیت، كخروج رسول الله ( صلی‏الله علیه‏و آله‏وسلم)، و مثل من خرج منا اهل البیت قبل قیام القائم، مثل فرخ طار فوقع من وكره فتلاعبت ‏به الصبیان‏» (قیام قائم ما اهل ‏بیت، همانند قیام رسول خدا ( صلی‏الله علیه‏و آله‏وسلم) است [كه آن حضرت بعد از انجام مقدمات لازم، از مردم یثرب پیمان بر ایجاد حكومت در مقابل مشركان را گرفت] و آن كس كه از خاندان ما، قبل از قیام قائم، به پا خیزد، بسان جوجه‏ای می‏ماند كه [بدون داشتن بال پرواز] پرواز كند و از آشیانه‏ی خود فرو افتد و در نتیجه دستخوش بازیچه‏ی كودكان گردد). (تفسیر برهان، ذیل آیه 23 سوره یونس)
و در همین راستا نیز روایاتی كه شیعیان را از عجله و شتاب زدگی در امر اهل‏بیت ( علیهم‏السلام)، باز می‏دارند، مورد تحلیل قرارمی گیرند؛ چرا كه تعجیل به معنای طلب پیش از موعد و قبل از فراهم آوری زمینه‏های لازم است كه نتیجه‏اش ناكامی و دوری از هدف خواهد بود.
اما در این باره باید توجه داشت كه «برپایی یك حكومت جهانی با رنگ الهی، آن هم در تمام زمینه‏ها، نیازمند چه عوامل و شرایط و اسباب و زمینه‏هایی است كه با حاصل شدن آن‏ها، پی‏ریزی و تشكیل چنین حكومتی امكان خواهد داشت؟».
شاید بتوان شرایط ظهور و اسباب برپایی حكومت عدل جهانی را در چهار عامل خلاصه كرد:
1 - قانون مدون و جامع و حكیمانه‏ای كه بتواند منشور اداره‏ی جامعه‏ی بشری قرار گیرد.
2 - رهبر عادل و مدبر و توان‏مندی كه انقلاب را هدایت كند، به پیروزی برساند و پیرو آن اداره‏ی حكومت جهانی را بر عهده گیرد.
3 - آمادگی پذیرش جامعه‏ی جهانی و فراهم بودن زمینه‏های مناسب اجتماعی در جهت پشتیبانی از حكومت.
4 - تعداد كافی فرمانبرداران ویاوران آگاه و كارآمد برای كمك رسانی به رهبری و تشكیل و اداره‏ی هسته‏ی مركزی حكومت.
در این میان، دو عامل نخست، با نزول قرآن و وجود آخرین وصی بر حق پیامبر مكرم اسلام، یعنی حضرت بقیة‏الله الاعظم مهدی موعود ( علیه‏السلام) تامین شده است، اما دو عامل دیگر، شرایطی هستند كه باید تحقق پیدا كنند.

بحث و نتیجه‏گیری

در پایان با توجه به مطالب ذکر شده در خصوص بحث "تبیین رسالت نظام آموزشی در تربیت انسان منتظر حقیقی و پیش بایست های عملی تحقق آن" می توانیم به این نتایج در هر مبحث اشاره نماییم:
1.«رسالت نظام آموزشی در زمینه‏سازی دستیابی دانش آموزان به مفهوم حقیقی انسان منتظر "
در حديث مفضل از امام صادق ( عليه‏السلام) اين طور آمده: اي گروه نزديكان من و اي خاصان من و اي كساني كه خداوند براي ياري من، بر روي زمين پيش از ظهورم، ذخيره‏شان كرده بود! با رغبت نزد من آييد.. . »(موسوي اصفهاني، 1372، مكيال المكارم، ج 1).
نكته‏ي جالب توجهي كه در اين حديث نمايان است و نبايد مورد غفلت قرار گيرد، اين است كه ياران امام زمان، بايد پيش از ظهور و در دوران غيبت کبري ‏ساخته و آماده شوند. از اين رو، زمان پيش از ظهور را بايد فرصت تكامل روحي، اعتقادي، سياسي، فرهنگي شيعيان در جهت آمادگي براي ياري امام دوازدهم ( عج) دانست. (آصفي،1381)
مهدي ( عج) كه قيام خويش را در نهايت عزت و اقتدار آغاز مي‏كند و با هدف گسترش آيين خدا در پرتو حكومت‏ بلا منازع الهي ادامه مي‏دهد، دشمناني دارد و در اين ميدان، نيازمند ياوراني است كه در شجاعت و بصيرت و شيفتگي کامل باشند، كارگزاراني كه بازوان اجرايي حكومت‏اش باشند و عاملان اقامه‏ي عدل و بسط شريعت‏حيات بخش الهي در جامعه. شايستگي، توانمندي، استوار گامي و سلامت رفتاري آنان، بي گمان، مهم‏ترين نقش را در سامان يابي جامعه‏ي پس از ظهور در ابعاد مختلف ايفا خواهد كرد. به جهت كارايي و نيرومندي و شكست ناپذيري و جمع شدن بسياري از اوصاف والاي اخلاقي و اعتقادي در ايشان، هنگامي كه امام زمان ( عج) ظهور مي‏كند، آنان را نه فقط با نام يار و ياور كه با عنوان «خاصان، و نزديكان ارج و قرب دار» براي ياري خويش فرا مي‏خواند.
بايد در نظر داشت كه وظيفه‏ي اين ياران، منحصر به روزهاي نخستين قيام امام زمان(عج) كه سپاهيان حضرت‏اش در گير و دار مبارزه با سردمداران ستم پيشه‏ي جهان هستند، نمي‏شود، بلكه ايشان، بعد از برپايي و استقرار حكومت عدل الهي در سرتاسر گيتي، در ادامه‏ي فعاليت‏هاي شبانه‏روزي خويش، اداره و سرپرستي بخشي از جامعه‏ي پس از ظهور را بر عهده خواهند گرفت و در حقيقت، به منزله‏ي بازوان اجرايي حكومت امام دوازدهم (عج) خواهند بود.(مادرشاهي،1385)
عمده‏ترين وظيفه هواخواهان براي زمينه‏سازي امر ظهور و تعجيل امر فرج تشکيل حکومت تمهيدي و سازماندهي و پرورش ياوران آن حضرت است.(فاكر ميبدي،1384)
برای دستیابی به این هدف مقدس مسئولیت های زیر به عنوان شاخص های راهبردی پیشنهاد شده اند: مرحله اول: رسالت نظام آموزشی در عرصه انسان افزاری؛ مرحله دوم:رسالت نظام آموزشی در سیر تحقق راهبردهای انسان افزاری؛ مرحله سوم رسالت نظام آموزشی در معرفی ساختار سخت افزاری نظام تعلیم و تربیت در عصر غیبت؛ مرحله چهارم رسالت نظام آموزشی در ورود به عرصه فرهنگ افزاری با تاسیس سخت افزارهای فرهنگ ساز.
2." ویژگی های انسان منتظر حقیقی"
اصولا، كسى كه در انتظار است، بى تفاوت و بى خيال نيست. حضرت يعقوب عليه السلام منتظر يوسف عليه السلام بود، ولى بيكار نبود. به فرزندان‏اش گفت: برويد و به دنبال يوسف و برادرش بگرديد و از روح خدا نا اميد نشويد.».(یوسف87) همين تعبير در مورد حضرت مهدى (عج) نیز وارد شده است: «منتظر فرج باشيد و از روح خدا نااميد نشويد ».(مجلسی،1385، بحارالانوار، ج 52، ص 123) بنابراين، فرزندان انتظار، آداب و وظايفى را دنبال مى‏كنند؛ چون، اين خاصيت انتظار است كه بر حالت و رفتار و عمل منتظر تاثير مى‏گذارد. انسان منتظر، با توجه و اقبال قلبى، ارتباط ميان خود و ولى و حجت‏حق را تحكيم مى‏كند و تا جايى پيش مى‏آيد كه نه تنها توقعى از او ندارد، بلكه متعهد مى‏شود تمام دارايى‏هايش، خانواده‏اش، هستى‏اش و تمام آن چه را خدا به او عطا كرده، در راه محبوب به مصرف برساند و اين ميثاق، سرود دائمى او است كه هر روز با ولى و امام زمان اش تجديد مى‏كند: «وابذل مالي و اهلي و نفسي...».(قمی،1374، زيارت دوم حضرت صاحب الامر) «... براى صاحب امر، غيبتى طولانى است. در اين دوران، هر كسى بايد تقوا پيشه سازد، و چنگ در دين خود زند.».( نعمانى، 1362،الغيبة، و مجلسی،1385،بحارالانوار، ج 52، ص 135.) اگر مؤمنان به عهد و پيمان و ميثاق با خدا پابند باشند، يقينا، زمان ظهور فرا خواهد رسيد.
چه خوب است‏به نداى زيبايش در اين زمينه، گوش جان بسپاريم. آن حضرت فرمود:" لو اشياعنا، وفقهم الله لطاعته، على اجتماع من القلوب في الوفاء بالعهد عليهم لما تاخر عنهم اليمن بلقائنا...؛ اگر شيعيان ما، كه خدا توفيق شان دهد، در راه ايفاى پيمانى كه بر عهده گرفته‏اند، هم دل مى‏شدند، ميمنت ملاقات ما از ايشان به تاخير نمى‏افتاد."( طبرسى،ه.ق1413، احتجاج،ج 2، ص 497) بنابراين، تا استعداد حضور حضرت را پيدا نكنيم، از فيض ديدار خبرى نيست. امام (عج) منتظرآمادگى و تجديد عهد خالصانه‏ى ما هستند كه به همراه آن، سرور و بهجت و رضايت و انس هم خواهد آمد.
از این رو به طور خلاصه ویژگیهای انسان منتظر را می توان به صورت زیر بیان کرد: گروه محكم و استوار؛ گروه مبارزه و نافرمانی؛جوان بودن یاران؛ قدرت و آگاهی خاص یاران حضرت؛هشیاری و بصیرت ویژه دارند؛ نیرومندند و عزم نافذ و تعادل شخصیت دارند؛ آماده شهادت هستند، عبادت کنندگان شب و شیران روز هستند؛تعداد آنها که فرماندهان اصلی حضرت را تشکیل می دهند 313 نفر است، در احادیث از یاران حضرت به عنوان گنجهایی که از جنس طلا ونقره نیست یاد شده است.
3. "پیش بایست های عملی به منظور زمینه سازی ظهور منجی عالم"
ظهور بزرگ منجی بشریت، امری مسلّم است و بی‏هیچ تردیدی واقع خواهد شد. آنچه مورد اختلاف است، وقت ظهور است و این كه آیا ظهور، تعجیل‏پذیر است یا خیر؟ فرا رسيدن روز سراسر مبارك ظهور، بسته به دو عامل اساسى است كه منطقا، با فقدان هر كدام از آنها، قيام حضرت، بى‏نتيجه خواهد بود: 1. وجود زمينه مردمى; اگر در مردم، احساس نياز به امام شكل نگيرد، وقتى او بيايد، قدرش را نخواهند دانست و به راحتى او را تنها خواهند گذاشت; بلكه شايد عليه او شمشير نيز بكشند، همان‏گونه كه اغلب مردم با پيشوايان معصوم پيشين عليهم السلام چنين كردند. 2. فراهم آمدن ياران، همراهان و هم‏رزمانى كارآمد و توان‏مند كه با فقدان‏شان، كار حكومت، هدايت و رشد به سامان نخواهد رسيد. دانستن ويژگى‏هاى ياران حضرت و تلاش در راه كسب آنها، در واقع تلاش براى زمينه سازى ظهور و فرا رسيدن آن روز مبارك است.
در روايات، گرچه از اين صفات، به عنوان ويژگى‏هاى ياران حضرت ياد شده است؛ اما بدون ترديد يكى از پيام‏هاى اين روايات، بر شمردن شرايط آرمانى يك منتظر است. اهدافى كه يك منتظر واقعى بايد براى خود ترسيم كند و تمام توان خود را در راه رسيدن به آنها به‏كار بندد و اوج‏هايى كه يك شيعه در تمام قرن‏ها و عصرها بايد بدان‏ها چشم دوخته، خود را در مسير دست‏يافتن بدان‏ها قرار دهد.( آیتی،1381 )
می توان به طور خلاصه عواملی چون: قانون مدون و جامع و حكیمانه‏ای كه بتواند منشور اداره‏ی جامعه‏ی بشری قرار گیرد؛ رهبر عادل و مدبر و توان‏مندی كه انقلاب را هدایت كند، به پیروزی برساند و پیرو آن اداره‏ی حكومت جهانی را بر عهده گیرد؛ آمادگی پذیرش جامعه‏ی جهانی و فراهم بودن زمینه‏های مناسب اجتماعی در جهت پشتیبانی از حكومت و همچنین تعداد كافی فرمانبرداران ویاوران آگاه و كارآمد برای كمك رسانی به رهبری و تشكیل و اداره‏ی هسته‏ی مركزی حكومت را از جمله زمینه های لازم برای این انقلاب جهانی به شمار آورد.
انديشه انسان در اسرار ابتدا و انتهاي حيات فردي و اجتماعي اش همواره در سيلان بوده است. آينده بشريت پايان تاريخ و غايت حيات اجتماعي همواره محل تفكر و تامل انسان بوده است. تعاليم انبيا و اديان توحيدي نيز اميدوارانه و دلگرم كننده، در كمال اطمينان از آينده نيك جهان سخن گفته كه با ظهور مصلحي از ذريه انبيا جهان را از قسط و عدلي فراگير بهره مند مي سازد. فرقه ها و مذاهب غير ابراهيمي و مكاتب و مسالك بشري نيز متفقا از ظهور منجي بشريت در پايان تاريخ سخن گفته اند. بنابراين مي توان بشارت موعود و وعده منجي را امري فطري، عقلي و ديني در تاريخ بشر قلمداد نمود، گرچه در هيچ دين و مذهبي به اندازه تشيع اين قدر دقيق، عميق، شفاف و مطمئن از منجي موعود سخن گفته نشده است.
امروزه نيز از يك سو حركت طبيعي روش و منش زندگي اجتماعي از اشكال خانوادگي، قبيله اي، عشيره اي، روستايي، شهري، كشوري، منطقه اي، قاره اي، به سمت منش و نظام جهاني عبور كرده است. نظام هاي اجتماعي سياسي اداري و حتي فرهنگي به شدت به سمت جهاني شدن در حركت هستند و تمامي نرم افزارها در درون ساختار ها و سخت افزارهاي جهاني به همراه تجهيزات و نو آوري هاي مورد نياز در حال حدوث و ايجاد هستند، به نحوي كه مي توان گفت بشر در عصر ارتباطات در آستانه آمادگي پذيرش حكومت واحد جهاني قرار گرفته است.
با توجه به مطالب ذكر شده و دهها نمونه ديگر مسلمانان و در راس آنان شيعيان مي توانند با جهت دهي به افكار عمومي، تبليغ حكومت جهاني حضرت مهدي(عج) كه حاكميت وعدالت جهاني، امنيت جهاني، ثروت جهاني، عزت جهاني، حكمت جهاني و در يك كلام "دين جهاني اسلام" است را نموده و با ايجاد بستر مناسب براي تعجيل در ظهور حكومت عدل و عدالت و صلح و صفا گام موثري را بردارند.
شيعه مي تواند در مسير تغيير "هژموني حكومتي؛ هندسه سياسي؛ حديث ديني و فرهنگ عمومي جهان" حركت كند و جهان اسلام را از زمستان املا ظلم و جور به سوي بهار املا قسط و عدل حكمت و معرفت همه جانبه رهنمون سازد.
آري حركت در عمق زمستان هاي بيجان و بي روح كه باد سرد رخوت و سستي، روحيه ها، اراده ها و انديشه ها را منجمد ساخته است كاري سخت و سنگين است. در رگ هاي منقبض زمستان بايد خون گرم جهاد حسيني و حرارات آتشين انتظار مهدوي را جاري ساخت. مگر نه آنست كه جوانه هاي بهار در انتهاي زمستان به اميد ديدار روي بهار ذوق و شوق روئيدن مي گيرند؟ و مگر نه آنست كه علت محروميت مردمان از ديدار حضرتش زشت كاري هاي آنهاست و به قول خواجه نصير طوسي: "وجود امام عصر(عج) لطف است بايد در عالم باشد كه نظام عالم محفوظ بماند و تصرفش در عالم لطف ديگر است و ما باعث شديم كه او در عالم تصرف و ظهور نكند و آن را اصلاح ننمايد.
در اين پژوهش بر آن بوديم تا رسالت شيعه در عصر غيبت كبري را در باب آموزش و پرورش و نمايي ازتصوير نظام آموزشي در پرورش و تربيت ياران حضرت(عج) درعصر غيت را ترسيم نماييم.
از آن چه گذشت، چنین استفاده می‏شود كه عمده‏ترین وظیفه هواخواهان برای زمینه‏سازی امر ظهور و تعجیل در فرج عبارت است از:
1 ـ دعا با شرائط ویژه؛ «و اكثروا الدعاء بتعجیل الفرج، فان ذلك فرجكم»
2 ـ ایمان و تقوا؛ «و لو ان اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم بركات من السماء و الارض»
3 ـ دوری از گناه؛ «فما یحبسنا عنهم الا ما یتصل بنا مما نكرهه»
4 ـ تقرب؛ «و قالوا آمنا به و انی لهم التناوش من مكان بعید»
5 ـ نومیدی؛ «ان هذا الامر لایأتیكم الا بعد ایاس»، و «فانه انما یجیی‏ء الفرج علی الیأس و قد كان الذین من قبلكم صباحا و مساءً».
6 ـ انتظار واقعی؛ «اذا افتقدوا حجة‏اللّه فلم یظهر لهم وحجب عنهم فلم یعلموا بمكانه فعندها فلیتوقعوا الفرج صباحا و مساءً».
7 ـ دعوت به دین خدا؛ «المنتظرون لظهوره... اولئك المخلصون حقا و شیعتنا صدقا و الدعاة الی دین اللّه سرا و جهرا»
8 ـ همدل شدن دوستان؛ «و لو ان اشیاعنا و فقهم اللّه علی اجتماع من القلوب فی الوفاء بالعهد علیهم، لما تأخر عنهم الیمن بلقائنا و لتعجلت لهم السعادة بمشاهدتن
9 ـ سازماندهی و آماده شدن
10 ـ و تشكیل حكومت تمهیدی
و آنچه ما را ملزم به تامل در سیستم تعلیم و تربیت می نماید اهمیت سازماندهی و آماده شدن و تمهید مقدمات ظهور می باشد. از آنجا که حضرت به یاورانی برای زمینه سازی ظهور و به یارانی در عصر ظهور احتیاج دارند با به دست آوردن ویژگی های یارن از احادیث باید سیستمی را نظام آموزشی بوجود بیاوریم که افرادی را با این ویژگی ها تربیت کرده به جامعه تحویل دهد.
به همین جهت ما سیستم آموزشی را به این شکل پیشنهاد می کنیم: تشکیل مرکز استعدادیابی،تشکیل بانک اطلاعاتی نخبگان،تشکیل مجامع قرآنی،تشکیل مجتمع های قرآنی،تشکیل حوزه های علمیه حافظان قرآن،تشکیل دانشگاههای زبان خارجی، تشکیل دانشگاههای علوم و فنون، تشکیل دانشگاههای تخصصی،تشکیل مجامع فارغ التحصیلان و در کنار اینها وجود مراکز رسانه های تصویری جامع هنرهای اسلامی و شبکه خبری جهت تامین اطلاعات و خوراک مورد احتیاج.

فهرست منابع:

1. آصفى، محمد مهدى(زمستان 1381)،، انتظار پویا، ترجمه تقى متقى، انتظار، شماره 6، صص 110 - 95; شماره 7، صص 100 - 99.
2. آيتي، نصرت الله(1381)، مهدى ياوران، مجله انتظار، شماره3، بهار 1381، صص15-10
3. اصيل، حجت الله(1371)، آرمان شهر در انديشه ايراني، نشر نی، تهران
4. بحرانی،سید هاشم(1386)،تفسیر برهان، انتشارات دارالمجتبی
5. بررسى نظریه‏هاى نجات و مبانى مهدویت (مجموعه مقالات برگزیده سومین اجلاس)، تهران، دبیرخانه دائمى اجلاس دوسالانه بررسى ابعاد وجودى حضرت مهدى (عج)، چاپ اول، 1381، ج 2 - 1، 462 + 488 ص
6. تافلر،آلوین(1385)،مترجم:مرتضی ذوالانوار،به سوی تمدن جدید، ناشر معیار اندیشه
7. حجازی،سید جمال الدین(1384)،پیرامون امام زمانعج،نشر مولود کعبه
8. حكيمي، محمد رضا(1379)، خورشيد مغرب، چاپ هفدهم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، س1379
حکیمی، محمد(1381)، «جهانی سازی اسلامی، جهانی سازی غربی»، فصلنامه کتاب نقد، پاییز و زمستان 1381، شماره 24 و 25
10. حیدری، عزیز الله(1381)، انتظار و انسان معاصر،،مسجد مقدس جمکران،قم
11. حیدرى نیك، مجید(پاییز 1380)، نگاهى دوباره به انتظار، انتظار، شماره 1، صص 98 - 80; شماره 3، صص 104 - 93; شماره 4، صص 150 - 124.
12. رحیمیان، محمدحسین(1379)، جلوه های نور از غدیر تا ظهور، قم، دارالثقلین
13. شریعت زاده خراسانی، محمود(1371)،حکومت جهانی حضرت مهدی از دیدگاه قرآن و عترت، تهران، مؤسسه فرهنگی انصارالحسین
14. شفيعي سروستاني، اسماعيل(1384)، «چرا اين همه گفت‌وگو از آخرالزمان»، موعود، ص 6، سال دهم، شهريور، شماره پياپي 56.
15. شیخ صدوق،من لا یحضر الفقیه،ج4
16. شيخ صدوق،كمال الدين، تصحيح: علي اكبر غفاري، دارالكتب الاسلاميه، تهران 1395
17. شهیدی،سید جعفر( 1378)،نهج البلاغه،انتشارات علمی-فرهنگی،نوبت چهاردهم
18. کورانی، علی(1369)، عصر ظهور، ترجمه عباس جلالی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی
19. صافی گلپایگانی، لطف الله(1419)، منتخب الاثر، قم،انتشارات حضرت معصومه
20. صبحی صالح(1385)،نهج البلاغه، انتشارات دارالهدی
21. صدر، محمد(ق1412)، تاریخ ما بعد الظهور، ص282، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت:
22. طباطبايي، سيد محمد حسين(1364)، ترجمه: محمد باقر موسوي همداني، تفسير الميزان، بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي، چاپ دوم
23. طبرسي، احمد(1413)، الاحتجاج، تصحيح ابراهيم بهادري و محمد هادي به، قم، انتشارات اسوه
24. فاكر ميبدي، محمد(1384)، زمينه هاي ظهور حضرت ولي عصر عليه‏السلام، مجله انتظار، شماره11-12، قم، بنياد فرهنگي حضرت مهدي موعود(عج) - مرکز تخصصي مهدويت
25. قمی،عباس(1374)،مفاتیح الجناح،قم،انتشارات سلمان فارسی
26. مادرشاهی، محمد جواد(1386-1384)،دکترین مهدویت،مجموعه سخنرانی
27. مادرشاهي، محمد جواد(1385)، دکترين ظهور، همايش دکترين مهدويت
28. مجلسی، محمد باقر(1385)، بحارالانوار، انتشارات مسجد جمكران، قم
29. محمدی اشتهاردی، محمد(1379)،امام زمانعج فروغ تابان ولایت،انتشارات مسجد جمکران
30. مکارم، محمد حسن(1377)، مدينه فاضله در متون اسلامی، قم، دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم
31. موسوي اصفهاني، سيد محمد تقي(1372)، مكيال المكارم، سيد مهدي حائري قزويني، چاپ دوم، دفتر تحقيقات و انتشارات بدر
32. موسوی گیلانی، سید رضی(1384)، دکترین مهدویت، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود4، تهران
33. نعماني، محمد بن ابراهيم(1362)، كتاب غيبت، سيد احمدفهري زنجاني، چاپ چهارم، دارالكتب الاسلاميه

منبع: کمیته علمی همایش بین المللی دکترین مهدویت

---

تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله