آداب تلاوت قرآن(6)
تأني و تأمل
اين روش، از چنان اهميت خاصي برخوردار است که پروردگار مهربان، در آغاز سوره ي « مزمل » که در مکه معظمه بر قلب و سمع مطهر پيامبر اکرم (ص) نازل شده است، ضمن اين که به آن وجود نازنين دستور مي دهد تا براي نماز شب، از بستر خواب جدا شود، بلافاصله تأکيد مي فرمايد که:
ورتل القران ترتيلا
« قرآن را با تأني و آرامي بخوان »(1)
و در آيه ي بعد، اشاره به سنگيني کلام قرآني نموده و مي فرمايد: « ما به وحي خود، کلام بسيار سنگين ( قرآن را ) بر تو القا مي کنيم »(2)
در روايات آمده است که :
« رسول خدا صلي الله عليه و آله در مواقع قرائت قرآن، صداي مبارکش را مي کشيد، و در هر آيه وقف مي فرمود »(3)
و نيز « پيامبر اکرم (ص) وقتي سوره ي « قل هوالله احد » را مي خواند، بعد از هر آيه وقف مي کرد ( و آنرا بيک نفس نمي خواند ) »(4)
از امام صادق عليه السلام سؤال کردند :
- ورتل القران ترتيلا چه معني دارد ؟
حضرت فرمود : اميرالمؤمنين عليه السلام مي فرمايد :
- قرآن را درست بيان کنيد، يعني حروف و کلمات را روشن و واضح تلفظ کنيد. پس نه مانند شعر آن را با سرعت و عجله و حرکت بخوانيد و نه مانند نثر اين قدر پراکنده و از هم گسيخته مثل ذرات شن تلفظ کنيد. بلکه بگونه اي بخوانيد که دلهاي سخت و پرقساوت شما نرم شود، و هيچگاه تمام همتان اين نباشد که هر چه زودتر به آخر سوره برسيد. »(5)
ولي و برگزيده خدا امام صادق عليه السلام فرمود :
« قرآن با شتابزدگي خوانده نمي شود. بلکه کلمه کلمه و با دقت خوانده مي شود. پس به هر آيه اي مي رسيم که درباره ي بهشت است، بايد مقداري توقف کنيم و از خدا آن را مسئلت نمائيم، و همچنين اگر به آيه اي رسيديم که از جهنم سخن مي گويد، بايد به خدا پناه ببريم. »(6)
« جابر از امام پنجم عليه السلام نقل کرده است که فرمود: هر چيزي بهاري دارد و بهار قرآن ماه مبارک رمضان است. لذا گفته اند که در ماه رمضان، انسان مي تواند در مدت سه روز، قرآن را ختم کند، ولي در غير ماه مبارک رمضان، بايد قرآن را با تأني و تدبر بيشتر بخواند.
مرحوم کليني در باب زمان ختم قرآن، رواياتي را نقل کرده، از جمله نقل مي کند که: روزي ابوبصير به امام صادق عليه السلام عرض کرد: من در ماه رمضان، مي توانم قرآن را در يک شب ختم کنم. حضرت فرمود: نه، اين کار را نکن. پرسيد: در دو شب؟ حضرت فرمود: نه!
سؤال کرد: پس در سه شب مي توانم قرآن را ختم کنم؟
حضرت با دست اشاره کرد که قابل قبول است، آن وقت فرمود:
- اي ابا محمد! ماه رمضان حقي و احترامي بزرگ دارد که هيچ يک از ماه ها مانند آن نيست ( پس اگر در ماه مبارک مجاز به خواندن قرآن با آن سرعت بودي، در ماه هاي ديگر اين چنين نيست )
سپس امام صادق (ع) مي فرمايد :
- و ياران پيامبر صلي الله عليه و آله ، هر يک قرآن را در يک ماه يا کمتر ختم مي کردند. همانا قرآن با شتاب خوانده نمي شود، بلکه کلمه کلمه و با دقت خوانده مي شود. (7)
پيرامون حديث فوق الذکر، لازم است که تذکر کوتاهي داده شود. اين که حضرت امام صادق (ع) به يکي از ياران خود اجازه مي دهد که ايشان قرآن را در سه شب ختم نمايد، يا اصحاب پيامبر (ص) در غير ماه رمضان، قرآن را در يک ماه ختم مي کردند، در رابطه با کساني صدق مي شود که با قرآن و مفاهيم آن کاملا آشنائي داشته و سالها با آيات الهي مأنوس بوده اند. بديهي است که افراد ديگر، براي ختم قرآن، مي بايست که مدت بيشتري را در نظر بگيرند.
گر چه خواندن قرآن، به هر طريقي ثواب و اجر بزرگي دارد، اما درک معارف و غوطه ور شدن در مفاهيم زيبا و لطيف آن، فيض عظيمي است که شامل کساني مي شود که فرمان قرآن « ورتل القرآن ترتيلا » را به گوش جان شنيده، و قرائتشان توأم با تأني و تأمل است. و تأني و تأمل، زمينه ي تدبر و تفکر است که در فصل بعدي به آن خواهيم پرداخت.
انشاءالله.
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
حضور در صحنه ي قرآن
اين روش، از چنان اهميت خاصي برخوردار است که پروردگار مهربان، در آغاز سوره ي « مزمل » که در مکه معظمه بر قلب و سمع مطهر پيامبر اکرم (ص) نازل شده است، ضمن اين که به آن وجود نازنين دستور مي دهد تا براي نماز شب، از بستر خواب جدا شود، بلافاصله تأکيد مي فرمايد که:
ورتل القران ترتيلا
« قرآن را با تأني و آرامي بخوان »(1)
و در آيه ي بعد، اشاره به سنگيني کلام قرآني نموده و مي فرمايد: « ما به وحي خود، کلام بسيار سنگين ( قرآن را ) بر تو القا مي کنيم »(2)
در روايات آمده است که :
« رسول خدا صلي الله عليه و آله در مواقع قرائت قرآن، صداي مبارکش را مي کشيد، و در هر آيه وقف مي فرمود »(3)
و نيز « پيامبر اکرم (ص) وقتي سوره ي « قل هوالله احد » را مي خواند، بعد از هر آيه وقف مي کرد ( و آنرا بيک نفس نمي خواند ) »(4)
تأکيد ائمه معصومين (ع) براي تأني
از امام صادق عليه السلام سؤال کردند :
- ورتل القران ترتيلا چه معني دارد ؟
حضرت فرمود : اميرالمؤمنين عليه السلام مي فرمايد :
- قرآن را درست بيان کنيد، يعني حروف و کلمات را روشن و واضح تلفظ کنيد. پس نه مانند شعر آن را با سرعت و عجله و حرکت بخوانيد و نه مانند نثر اين قدر پراکنده و از هم گسيخته مثل ذرات شن تلفظ کنيد. بلکه بگونه اي بخوانيد که دلهاي سخت و پرقساوت شما نرم شود، و هيچگاه تمام همتان اين نباشد که هر چه زودتر به آخر سوره برسيد. »(5)
ولي و برگزيده خدا امام صادق عليه السلام فرمود :
« قرآن با شتابزدگي خوانده نمي شود. بلکه کلمه کلمه و با دقت خوانده مي شود. پس به هر آيه اي مي رسيم که درباره ي بهشت است، بايد مقداري توقف کنيم و از خدا آن را مسئلت نمائيم، و همچنين اگر به آيه اي رسيديم که از جهنم سخن مي گويد، بايد به خدا پناه ببريم. »(6)
زمان لازم براي ختم قرآن
« جابر از امام پنجم عليه السلام نقل کرده است که فرمود: هر چيزي بهاري دارد و بهار قرآن ماه مبارک رمضان است. لذا گفته اند که در ماه رمضان، انسان مي تواند در مدت سه روز، قرآن را ختم کند، ولي در غير ماه مبارک رمضان، بايد قرآن را با تأني و تدبر بيشتر بخواند.
مرحوم کليني در باب زمان ختم قرآن، رواياتي را نقل کرده، از جمله نقل مي کند که: روزي ابوبصير به امام صادق عليه السلام عرض کرد: من در ماه رمضان، مي توانم قرآن را در يک شب ختم کنم. حضرت فرمود: نه، اين کار را نکن. پرسيد: در دو شب؟ حضرت فرمود: نه!
سؤال کرد: پس در سه شب مي توانم قرآن را ختم کنم؟
حضرت با دست اشاره کرد که قابل قبول است، آن وقت فرمود:
- اي ابا محمد! ماه رمضان حقي و احترامي بزرگ دارد که هيچ يک از ماه ها مانند آن نيست ( پس اگر در ماه مبارک مجاز به خواندن قرآن با آن سرعت بودي، در ماه هاي ديگر اين چنين نيست )
سپس امام صادق (ع) مي فرمايد :
- و ياران پيامبر صلي الله عليه و آله ، هر يک قرآن را در يک ماه يا کمتر ختم مي کردند. همانا قرآن با شتاب خوانده نمي شود، بلکه کلمه کلمه و با دقت خوانده مي شود. (7)
پيرامون حديث فوق الذکر، لازم است که تذکر کوتاهي داده شود. اين که حضرت امام صادق (ع) به يکي از ياران خود اجازه مي دهد که ايشان قرآن را در سه شب ختم نمايد، يا اصحاب پيامبر (ص) در غير ماه رمضان، قرآن را در يک ماه ختم مي کردند، در رابطه با کساني صدق مي شود که با قرآن و مفاهيم آن کاملا آشنائي داشته و سالها با آيات الهي مأنوس بوده اند. بديهي است که افراد ديگر، براي ختم قرآن، مي بايست که مدت بيشتري را در نظر بگيرند.
لحظه اي درنگ!
گر چه خواندن قرآن، به هر طريقي ثواب و اجر بزرگي دارد، اما درک معارف و غوطه ور شدن در مفاهيم زيبا و لطيف آن، فيض عظيمي است که شامل کساني مي شود که فرمان قرآن « ورتل القرآن ترتيلا » را به گوش جان شنيده، و قرائتشان توأم با تأني و تأمل است. و تأني و تأمل، زمينه ي تدبر و تفکر است که در فصل بعدي به آن خواهيم پرداخت.
انشاءالله.
پي نوشت ها:
1- سوره ي المزمل - آيه 4 .
2- سوره ي المزمل - آيه 5 .
3- تفسير مجمع البيان - جلد 26 ص 19 .
4- سنن النبي - باب بيستم .
5- کافي - به نقل از پاسدار اسلام، شماره 43 .
6- کافي - به نقل از قرآن در احاديث اسلامي .
7- مجله ي پاسدار اسلام - شماره ي 43 - مقاله آيت الله جوادي آملي .
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
